یاقوت سرخی که جهان را مجذوب کرد؛ دلالان همچنان در کمین بازار زرشک

بیرجند - زرشک خراسان جنوبی با جهش قیمت و بهبود کیفیت، توجه بازارهای داخلی و جهانی را جلب کرده است، اما دلالان و سرمایه‌گذاران صوری همچنان تهدیدی برای تثبیت قیمت واقعی این محصول باقی مانده‌اند.

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: سه سال است که خراسان جنوبی، به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده زرشک بی‌دانه جهان، جشنواره‌های استانی و ملی زرشک را در فصل برداشت این محصول انحصاری در پایتخت زرشک ایران و جهان برگزار می‌کند.

برگزاری این جشنواره‌ها با اهدافی همچون شناساندن این محصول مزیت‌دار خراسان جنوبی به ایرانیان و جهانیان، زمینه‌سازی برای فرآوری آن از طریق ایجاد صنایع تبدیلی، افزایش قیمت، کاهش نقش دلالان، ایجاد بارگاه‌های بهداشتی خشک‌کنی زرشک، توسعه صادرات و موارد مشابه انجام می‌گیرد.

اکنون که نوبرانه‌های «یاقوت‌های سرخ» خراسان جنوبی راهی میادین میوه و تره‌بار شده و زرشک‌کاران در حال برداشت محصول هستند، جای سوال است که برگزاری جشنواره‌ها در این سال‌ها چه دستاوردی برای زرشک‌کاران این استان که درگیر 26 سال خشکسالی هستند، داشته است؟ آیا طلای سرخ خراسان جنوبی می‌تواند با همت مسئولان و کشاورزان، جایگاه خود را در بازارهای جهانی تثبیت کند؟

افزایش قیمت؛ اولین دستاورد محسوس جشنواره‌ها

بنا به گفته اغلب زرشک‌کاران، یکی از مهم‌ترین نتایج برگزاری این جشنواره‌ها طی سه سال اخیر به‌ویژه در سال گذشته، افزایش قیمت این محصول خاص و رضایت نسبی تولیدکنندگان بوده است. گرچه هنوز تا رسیدن به قیمت ایده‌آل فاصله وجود دارد، اما نکته مهم این است که اکنون خراسان جنوبی به‌جای بازار رضای مشهد، تعیین‌کننده قیمت زرشک شده است.

این در حالی است که خراسان جنوبی با تولید بیش از 90 درصد زرشک جهان، پرچم‌دار تولید جهانی این محصول به شمار می‌رود.

مرور دستاوردها از نگاه مسئولان و کارشناسان

در همین رابطه، مهدی جعفری، رئیس پیشین سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی در تاریخ 20 مهرماه 1402 در جمع رسانه‌ها اعلام کرد: یکی از مهم‌ترین دستاوردهای اولین جشنواره زرشک، افزایش چهار برابری قیمت زرشک تازه از هشت الی 9 هزار تومان در سال 1401 به بیش از 30 هزار تومان در سال 1402 بود.

وی همچنین از پیگیری دریافت مصوبه‌ای از هیئت وزیران برای حمایت دولتی در صورت کاهش قیمت خرید زرشک خبر داد و افزود: مرحله اول شهرک تخصصی زرشک در سربیشه تکمیل شده و برای افتتاح، منتظر حضور وزیر جهاد کشاورزی هستیم. سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در این پروژه بیش از 200 میلیارد تومان بوده است.

جعفری همچنین از فعال بودن بزرگ‌ترین شهرک بارگاهی زرشک خاورمیانه در منطقه افین خبر داد و گفت: به دلیل کمبود تسهیلات ساخت، عملیات عمرانی آن آغاز نشده است. همچنین بورس زرشک نیز در حال طی مراحل مجوزگیری است اما هنوز راه‌اندازی نشده است.

به گفته وی، توسعه گردشگری کشاورزی و برگزاری تورهای مرتبط با زرشک نیز از دیگر نتایج این حرکت است.

از جمله نتایج مصوب این جشنواره، آغاز عملیات ساخت بزرگ‌ترین شهرک بارگاهی زرشک جهان در روستای افین زیرکوه بود. هرچند، بنا به گزارش‌ها، به دلیل عدم پرداخت تسهیلات به زرشک‌کاران، عملیات اجرایی این بارگاه‌ها سال جاری آغاز شده به همین واسطه به برداشت این محصول در سال جاری نمی‌رسد. با این حال، طبق برنامه‌ریزی‌ها، با تکمیل این شهرک تا سال 1405، زیرساخت‌های خشک‌کنی و فرآوری زرشک در افین توسعه یافته و ارزش افزوده این محصول افزایش خواهد یافت.

برگزاری جشنواره دوم با شعار «زرشک خراسان جنوبی برای همه جهانیان»

دومین جشنواره ملی زرشک از 29 مهر تا 3 آبان 1402 با اهدافی همچون معرفی محصول، تقویت بازار، توسعه بسته‌بندی و فرآوری، جذب سرمایه‌گذار و ایجاد انگیزه در تولیدکنندگان برگزار شد.

سومین جشنواره ملی زرشک نیز سال گذشته همانند دو سال قبل در فصل برداشت این محصول مزیت دار خراسان جنوبی برگزار شد.

افزایش 17 برابری قیمت زرشک از سال 1400 تاکنون

مهدی جعفری، معاون هماهنگی امور اقتصادی استانداری خراسان جنوبی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر گفت: قیمت زرشک از حدود 40 هزار تومان در سال 1400 به 700 هزار تومان در سال جاری رسید و این افزایش 17 برابری، نشان‌دهنده بهبود شرایط کشاورزان است.

وی ضمن اشاره به همکاری رسانه‌ها، صداوسیما، کشاورزان و مسئولان برای بازاریابی بهتر، گفت: این هم‌افزایی به رشد صادرات و افزایش تقاضا کمک کرده و بیماری زنگ زرشک که پیش‌تر تهدیدی جدی بود، با همکاری مسئولان کنترل شده و وضعیت بهتر شده است.

جعفری از سرمایه‌گذاری در صنایع فرآوری، بسته‌بندی، کاهش بار میکروبی و احداث بیش از 18 سردخانه جدید خبر داد و اعلام کرد: زرشک خراسان جنوبی در سامانه جهانی جیاس به ثبت رسیده که این ثبت جهانی، جایگاه محصول را در سطح بین‌المللی تثبیت می‌کند.

سرمایه گذاران صوری بازار زرشک را به نفع خود می‌چرخانند

سلمان اسحاقی نماینده مردم قائنات و زیرکوه در مجلس شورای اسلامی در گفتگو با مهر با اشاره به ظرفیت بی‌نظیر استان در تولید زرشک و زعفران اظهار کرد: استان خراسان جنوبی تنها تولیدکننده زرشک کشور است و اکنون 27 هزار و 196 هکتار از باغ‌های استان زیر کشت زرشک قرار دارد.

وی بیان کرد: سالانه 120 تا 130 هزار تن زرشک خشک در استان تولید می‌شود که معادل 98 درصد زرشک کشور است.

وی با بیان اینکه استان خراسان جنوبی پیش‌قدم در تولید زرشک و زعفران است، افزود: متأسفانه در سال‌های گذشته با وجود افزایش قیمت چندبرابری در بازار مصرف، قیمت زرشک در استان تغییر چندانی نداشت.

وی ادامه داد: خوشبختانه امسال شاهد جهش افزایشی قیمت زرشک هستیم و تلاش ما بر این است که دست سودجویان و دلالان از این بازار کوتاه شود.

نماینده مردم قائنات و زیرکوه گفت: امیدواریم از امسال شاهد باشیم که خود زرشکار، بر مبنای کیفیت محصولش، قیمت‌گذاری کند.

وی تصریح کرد: برای این منظور، 100 میلیارد تومان اعتبار از طریق شبکه تعاون روستایی اختصاص یافته تا زرشک از طریق مراکز تعاون روستایی شهرستان‌ها بر اساس کیفیت خریداری شود.

اسحاقی با انتقاد از برخی افراد که با عنوان سرمایه‌گذار در بازار زرشک ورود کرده و قیمت‌ها را به نفع خودشان تعیین می‌کنند، تصریح کرد: این افراد دیگر جایگاهی در تعیین قیمت زرشک استان ندارند.

وی بیان داشت: قیمت این محصول باید متناسب با هزینه‌های تولید و نرخ تورم تعیین شود، نه بر مبنای منافع واسطه‌ها.

وی ادامه داد: سال‌هاست دفاع درستی از حق زرشکاران نشده و زرشک مردم به بهای ناچیز خریداری می‌شده است، اما امروز نگاه جدیدی در حال شکل‌گیری است تا زرشک به قیمت واقعی و عادلانه در اختیار مصرف‌کننده قرار گیرد و سود واقعی نصیب تولیدکننده شود.

نقش بارگاه‌های زرشک خشک‌کنی بهداشتی و سایت پرتودهی

مهدی صادقی، معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی نیز در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، شناساندن این محصول جهانی به ایرانیان و جهانیان را از اهداف اصلی جشنواره دانست و افزود: این محصول تنها گزینه‌ای است که با اقلیم خشک استان سازگاری دارد و نیاز آبی کمی دارد و اکنون اغلب زمین‌های زراعی استان زیر کشت زرشک رفته‌اند.

وی با تأکید بر اهمیت خشک‌کردن بهداشتی و کاهش بار میکروبی گفت: احداث بارگاه‌های زرشک خشک‌کنی از اولویت‌هاست تا زرشک قابلیت صادرات بیشتر پیدا کند.

وی همچنین از راه‌اندازی سایت پرتودهی محصولات کشاورزی در استان خبر داد و گفت: کارشناسان سازمان انرژی اتمی از سه محل پیشنهادی در بیرجند و قائن بازدید کرده‌اند و با راه‌اندازی این مرکز، بار میکروبی محصولات کاهش یافته و ماندگاری آن‌ها افزایش می‌یابد.

عرضه زرشک تازه در بازار میوه و تره‌بار مشهد و تهران

محمدحسین اکبری، کارشناس کشاورزی و سرپرست پیشین جهاد کشاورزی خراسان جنوبی با اشاره به عرضه زرشک تازه در بازار مشهد و تهران گفت: سال گذشته حدود 2 هزار تن زرشک تر به بازارهای میوه و تره‌بار عرضه شد که یکی از نتایج جشنواره زرشک بود.

وی افزود: افزایش قیمت، جذب سرمایه‌گذار، توسعه سردخانه‌ها، ایجاد شهرک‌های تخصصی و ورود سرمایه‌گذاران ایرانی مقیم خارج، از دیگر دستاوردهای این جشنواره‌هاست.

اکبری با بیان اینکه اگر قیمت زرشک به یک میلیون تومان برسد، درآمد 20 هزار تنی استان به 20 همت خواهد رسید، گفت: سال گذشته نیز با رسیدن قیمت به 500 هزار تومان، درآمد زرشک‌کاران به 7 هزار میلیارد تومان رسید.

وی بر ضرورت پیگیری متولیان امر برای راه اندازی سایت پرتو دهی محصولات کشاورزی استان نیز تاکید کرد.

لزوم برنامه‌ریزی ساختاری برای جشنواره‌ها

دکتر سید محمود هاشمی زاده، رئیس اتاق اصناف کشاورزی خراسان جنوبی و نایب‌رئیس اتاق اصناف کشاورزی ایران با تأکید بر ضرورت تداوم جشنواره‌ها گفت: جشنواره‌ها اثربخش هستند، اما برای اثربخشی بیشتر، نیاز به برنامه‌ریزی دقیق و پیگیری پیش و پس از برگزاری جشنواره‌هاست.

وی از لزوم تشکیل دبیرخانه دائمی برای پیگیری توافق‌های حاصل از جشنواره‌ها خبر داد و افزود: بازار زرشک به سمت ثبات و بهبود رفته و باید تعادل قیمت به گونه‌ای باشد که نه موجب نارضایتی کشاورزان شود و نه مانع از خرید مصرف‌کننده باشد.

هاشمی همچنین از پیشرفت ناکامل پروژه بارگاه‌های خشک‌کن زرشک به‌دلیل مشکلات اداری و تأمین زمین خبر داد و خواستار تسریع در اجرای آن شد.

آغاز یک مسیر امیدوارکننده

به‌رغم چالش‌ها و برخی تأخیرها در اجرای زیرساخت‌ها، بررسی گفت‌وگوها و گزارش‌ها نشان می‌دهد که جشنواره‌های زرشک طی سه سال اخیر، گام‌های مؤثری در جهت افزایش قیمت، کاهش دلالی، تثبیت بازار، توسعه فرآوری، ارتقای کیفیت، ثبت جهانی و عرضه تازه‌خوری این محصول برداشته‌اند.

اکنون، این مسیر نیازمند حمایت مداوم، پیگیری اجرایی، سرمایه‌گذاری تکمیلی، و نظارت شفاف است تا زرشک خراسان جنوبی نه‌تنها یک محصول استراتژیک داخلی، بلکه برندی جهانی با درآمد پایدار برای کشاورزان باشد.