3میلیون هکتار از اراضی اصفهان مستعد غبارخیزی است

اصفهان - معاون اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان گفت: 3 میلیون هکتار از اراضی استان اصفهان مستعد غبارخیزی است که یک میلیون و 300 هزار هکتار آن را کانون‌های بحرانی گردوغبار تشکیل می‌دهد.

خبرگزاری مهر- گروه استان‌ها - ندا سپاهی: نتیجه مطالعات مشترک میان سازمان هواشناسی، زمین‌شناسی و سازمان منابع طبیعی نشان داد که 23 استان کشور دارای کانون گرد و غبار هستند و وسعت عرصه‌های مستعد غبارخیزی به 56.7 میلیون هکتار می‌رسد.

برپایه این مطالعات سطح کانون‌های گرد و غبار 23 استان غبارخیز، 34.6 میلیون هکتار و متوسط مقدار غبارخیزی آنها 4.24 میلیون تُن در سال است و متوسط مقدار غبارخیزی کشور 122 کیلوگرم بر هکتار در سال است.

بخشی از 34.6 میلیون هکتار کانون‌های بحرانی گردوغبار کشور در دشت سجزی در شرق کلانشهر اصفهان بوده و طبق این مطالعات در تابستان سال گذشته 25 درصد میزان آلودگی هوای شهر اصفهان بدلیل افزایش گردوغبار و ذرات معلق (pm) افزایش یافته بود.

همچنین طی 20 سال اخیر، سالانه حدود 45 هزار هکتار به مساحت کانون‌های بحران فرسایش بادی اصفهان افزوده شده که کارشناسان می‌گویند این شیب تند بیابان زایی در استان ناشی از تغییر اقلیم و کاهش بارندگی است.

طبق مطالعاتی که سازمان منابع طبیعی کشور انجام داده سال 1381 وسعت کانون‌های بحران فرسایش بادی استان اصفهان 736 هزار هکتار بوده اما اکنون به بیش از یک میلیون و 500 هزار هکتار رسیده است و مناطق تحت تأثیر این کانون‌های بحرانی گردوغبار نیز 2 میلیون و 800 هزار هکتار مساحت دارد.

استان اصفهان با اقلیمی گرم و خشک در قلب فلات مرکزی بدلیل همجواری با استان‌های کویری در احاطه کانون‌های گردوغبار داخل استان و کشور است و از سوی دیگر طی سال‌های اخیر خیزش ریزگردهای کشورهای همسایه چون عراق و عربستان و سوریه به سمت مرکز کشور، گاهاً نفس اصفهان را به شماره انداخته است.

تاکنون 16 کانون بحرانی گردوغبار در استان اصفهان شناسایی شده و این در حالی است که بدلیل خشکیدگی تالاب بین المللی گاوخونی و رودخانه زاینده رود در سال گذشته حتی شاهد شکل‌گیری کانون‌های نقطه‌ای خیزش گردوخاک از بستر رودخانه در شهر اصفهان بودیم. در همین ارتباط گفت‌وگویی داشتیم با حسین اکبری، معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان که در ادامه می‌خوانید؛ در حال حاضر چه مساحتی از استان اصفهان درگیر کانون‌های فرسایش بادی است و در کدام مناطق گسترش یافته اند؟

استان اصفهان با بیش از 107 هزار کیلومتر مربع وسعت (10 میلیون و 700 هزار هکتار) یک منطقه خاص و وسیعی در فلات مرکزی است که از نظر گردوغبار حائز اهمیت است و بیش از 3 میلیون هکتار عرصه‌های مستعد خیزش گردوغبار با اقلیم گرم و خشک بیابانی در این استان وجود دارد.

این عرصه‌ها به لحاظ طبیعی با محدودیت‌هایی از جمله رطوبت کم و پوشش گیاهی ضعیف رو به رو است. در چنین مناطقی عوامل انسانی می‌تواند این شرایط تشدید و ایجاد چالش کند.

از این 3 میلیون و 200 هزار هکتار عرصه بیابانی، حدود یک میلیون و 300 هزار هکتار کانون‌های بحرانی گردوغبار است که معمولاً در شمال، شرق و مرکز استان گسترش یافته و اگرچه قبلاً گفته می‌شد این کانون‌ها 6 شهرستان را دربر می‌گیرد اما حالا با توجه به تفکیک شهرستان‌ها در شرق استان، حدود 11 شهرستان درگیر کانون‌های بحرانی گردوغبار هستند از جمله نائین، اردستان، اصفهان، آران و بیدگل، برخوار، خور و بیابانک، نطنز، ورزنه، جرقویه و هرند که این‌ها در فصولی از سال با شدت و حدت متفاوت درگیر اند.

این مناطق استان به لحاظ طبیعی کاملاً مستعد غبارخیزی هستند و خشکسالی‌های بسیار شدید در 10- 15 سال اخیر باعث فقر پوشش گیاهی این نقاط شده و طبیعتاً باعث شده ما با وزش باد شاهد خیزش گردوغبار باشیم‌.

کدام عوامل باعث تشدید شرایط غبارخیزی اراضی استان اصفهان است؟

عوامل انسانی گردوغبار را تشدید می‌کند. این عوامل شامل فعالیت‌های مختلفی است از جمله معادن و توسعه معادن و راه‌های دسترسی به آنها که غالباً جاده‌های خاکی بوده و همینطور پروژه‌های عمرانی که ساخت آنها مستلزم تغییراتی در بستر خاکی است و یا کارخانه‌ها و کارگاه‌های کانی‌های غیر فلزی مثل معادن و فرآوری گچ و سنگ شکن‌ها و برخی صنایعی که فعالیت آنها اصولی نباشد مانند صنایع کاشی و سیمان که معمولاً یکی از خروجی‌های این صنایع ذرات معلق است.

یک مشکل بزرگی که در استان اصفهان وجود دارد و می‌تواند مستقیم و غیر مستقیم پدیده گردوغبار را تشدید کند خشک شدن تالاب بین المللی گاوخونی است که به علت تأمین نشدن حقابه‌های محیط زیستی و پایداری جریان زاینده رود در سال‌های گذشته در اغلب طول سال خشک بوده و خود بستر و دهانه تالاب مستعد خیزش گردوغبار و ورود گردوغبار حتی به شهر اصفهان شده است.

ضمن اینکه چرای بیش از ظرفیت دام و افت پوشش گیاهی و در نتیجه تشدید پدیده غبارخیزی، توسعه جاده‌ها و عبور خطوط لوله اینها می‌تواند بر گسترش کانون‌های گردوغبار تأثیر داشته باشد. فعالیت‌های کشاورزی مانند شخم زدن عرصه‌ها و به حال خود رها کردن آنها و بعضاً آتش زدن پسماندهای کشاورزی.

یک مشکل بزرگی که در استان اصفهان وجود دارد و می‌تواند مستقیم و غیر مستقیم پدیده گردوغبار را تشدید کند خشک شدن تالاب بین المللی گاوخونی است که به علت تأمین نشدن حقابه‌های محیط زیستی و پایداری جریان زاینده رود در سال‌های گذشته در اغلب طول سال خشک بوده و خود بستر و دهانه تالاب مستعد خیزش گردوغبار و ورود گردوغبار حتی به شهر اصفهان شده است.

باید توجه داشت که تالاب گاوخونی یک پهنه 47 هزار هکتاری است که بدلیل رسوبات ریزدانه و آغشته به فلزات سنگین بسیار مستعد خیزش گردوغبار است. از طرفی خشک ماندن این دو پهنه آبی باعث تشدید پدیده بیابان زایی و تشدید پدیده گردوغبار می‌شود. پیرامون کلانشهر اصفهان از جمله در شرق و شمال آن در سجزی و برخوار معادن گچ و کارخانه‌ها و کارگاه‌های گچ و آجر وجود دارد ه عامل مهمی در غبارخیزی این خطه است.

یکی از کانون‌های بالقوه خطرناک ریزگرد در اصفهان تالاب گاوخونی است که کارشناسان بارها نسبت به عواقب فعال شدن آن هشدار دادند، در مواردی حتی گفته شد که کانون ریزگرد تالاب فعال شده اما مجدد تکذیب شد. درحالی که وقتی از شهر اصفهان به سمت شرق استان حرکت می‌کنیم بویژه از سمت سجزی به سمت زیار و اژیه و روستاهای شرق هوا بشدت غبار آلود است!؟

نه این ریزگردها از تالاب نیست! اما آنچه که محرز است عدم استمرار آب در بستر رودخانه زاینده رود در شرق و خشکی تالا گاوخونی، هم به طور مستقیم موجب خیزش گردوغبار می‌شود و هم بصورت غیر مستقیم زیرا با خشکی این پهنه آبی پوشش گیاهی و آبخوان تضعیف شده و با افزایش پدیده بیابان زایی در نتیجه تشدید پدیده گردوغبار روبه رو خواهیم بود.

باید توجه داشت که علاوه بر عوامل طبیعی و انسانی داخل اصفهان، این استان به دلیل قرار گرفتن در مرکز کشور متأثر از ریزگردهای فرا منطقه‌ای از غرب و به شرق کشور نیز هست و هوا که متلاطم می‌شود ودر روزهایی که هوا ناپایدار است و جریان باد داریم در شرق اصفهان و بویژه سجزی که منطقه‌ای حساس به لحاظ وسعت و وجود بسیاری از معادن گچ و آجر است با کمترین وزش باد خیزش گردوغبار را شاهد هستیم. دشت سجزی از مناطق اولویت دار برای اجرای پروژه‌های مقابله با گردوغبار است.

ستاد ملی مقابله با گردوغبار کشور چه اقدامی برای کنترل کانون‌های گردوغبار استان اصفهان داشته است؟

ستاد ملی مقابله با گردوغبار کشور در سال‌های گذشته با همکاری دانشگاه‌ها یک مطالعه کلی درخصوص عرصه‌های مستعد خیزش گردوغبار در سطح کشور انجام داده که وزن دهی به ذرات و عواملی که باعث تشدید عرصه‌ها و غبارخیزی می‌شود مشخص و در این مطالعه استان اصفهان هم بعنوان استانی حساس و ویژه در نظر گرفته شده است

از طرفی ذیل کارگروه مقابله با پدیده گردوغبار استان دستگاه‌های اجرایی و حاکمیتی اصفهان مانند اداره کل محیط زیست، منابع طببعی و آبخیزداری، جهاد کشاورزی، شهرداری‌ها، شرکت‌های آب و فاضلاب و آب منطقه‌ای باید پروژه‌هایی را برای مقابله با گردوغبار آماده کنند که سالانه این اتفاق می‌افتد و متناسب با آن برنامه‌ها اولویت بندی شده و تأمین اعتبار که شد به ترتیب اولویت اجرایی می‌شود.

ما در استان اصفهان پیگیر هستیم که کارگروه مقابله با پدیده گردوغبار و کمیته‌های کارشناسی و فنی آن را که مربوط به دستگاه‌های اجرایی است فعال کنیم و این امر مورد تاکید مجموعه مدیریت استان است تا جلسات کارگروه منسجم‌تر و منظم برگزار شود.

اداره منابع طبیعی که محوریت اجرایی مقابله با پدیده گردوغبار را دارد و نیز مدیریت بحران استانداری پیگیر کامل این موضوع است. محیط زیست متناسب با برنامه‌های که ارائه می‌دهد یک دستگاه حاکمیتی است تا اجرایی با وجود این ما نیز فعالیت‌های اجرایی در زمینه مقابله با پدیده گردوغبار داشتیم.

اقدامات اداره کل محیط‌زیست استان برای کنترل کانون‌های گردوغبار را لطفاً بیان کنید.

در پنج سال اخیر یکی از پروژه‌هایی که اداره کل محیط زیست انجام داده ساماندهی شبکه‌های زهکش در تالاب شور گلپایگان بوده که بسیار مستعد خیزش گردوغبار است. در حدود چهار - پنج دهه پیش زهکش‌های کشاورزی در این تالاب ایجاد شده که باعث می‌شود رطوبت و آب از آن بستر خارج شود. شبکه زهکش اصلی و فرعی در این تالاب حدود 80 کیلومتر طول دارد و محیط زیست طی 2 پروژه به صورت غیر پیوسته و براساس اولویت‌ها، شبکه زهکشی‌ها را مسدود کرده که آب و رطوبت و روان‌آبهای سطحی بر بستر تالاب شور حفظ شود که بالطبع افزایش نسبی رطوبت خاک و تقویت پوشش گیاهی را بدنبال دارد.

در حدود 70 هکتار از عرصه‌های اطراف این تالاب نهال کاری داشتیم و 2 مطالعه نیاز آبی و احیای تالاب شور با همکاری دانشگاه‌ها انجام شد.

تاکنون پنج پروژه لایروبی و تسهیل جریان آب در شرق اصفهان انجام دادیم که سه پروژه از محل حفاظت و احیای رودخانه‌ها و تالاب‌های در خطر تأمین اعتبار شده و 2 پروژه از محل اعتبارات ستاد ملی مقابله با گردوغبار بوده‌است.

لایروبی رودخانه زاینده‌رود در شرق اصفهان در چه سطحی انجام شد؟

اجرای پروژه لایروبی در این محدوده به این دلیل بود که حداقل ظرفیت‌های پساب و رطوبت را در شرق رودخانه و تسهیل جریان آب را داشته باشیم.

حد فاصل سد رودشتین تا تالاب گاوخونی به صورت غیر پیوسته 71 کیلومتر در مجموع لایروبی داشتیم که تأثیر قابل توجهی بر استمرار جریان حداقلی پساب به خود تالاب داشته و حدودی سبب حفظ رطوبت قسمت‌های شمالی تالاب شده است.

در حدود چهار - پنج دهه پیش زهکش‌های کشاورزی در تالاب شور گلپایگان ایجاد شده که باعث می‌شود رطوبت و آب از آن بستر خارج شود. شبکه زهکش اصلی و فرعی در این تالاب حدود 80 کیلومتر طول دارد و محیط زیست طی 2 پروژه به صورت غیر پیوسته و براساس اولویت‌ها، شبکه زهکشی‌ها را مسدود کرد

آیا درخصوص خروج دام از مناطق تحت مدیریت و تقویت پوشش گیاهی نیز برنامه‌ای داشتید؟

بله اتفاقاً یکی از پروژه‌های مهم اداره کل محیط‌زیست خرید 11 سامانه عرفی چرا و خروج دام از زیستگاه‌های پناهگاه حیات وحش عباس آباد بود که در مجموع اثرات مثبتی در تقویت پوشش گیاهی و پیشگیری از فرسایش و غبارخیزی داشته است.

و البته موضوع دیگری که دنبال می‌کنیم مالچ پاشی زیستی توأم با نهال کاری است که اجرای آزمایشی آن بزودی کلید می‌خورد و در 2 منطقه بصورت پایلوت یکی در شرق اصفهان حد فاصل ورزنه تا حسن آباد جرقویه توسط محیط‌زیست و دیگری در محدوده آران و بیدگل توسط اداره منابع طبیعی اجرا می‌شود.

ستاد ملی مقابله با گردوغبار چه میزان اعتبارات به استان اصفهان اختصاص داده است؟

سال مالی 1401 که شهریور امسال به پایان می‌رسد از محل اعتبارات ستاد ملی مقابله با گردوغبار کشور دو پروژه مهم در اصفهان داشتیم که یکی تجهیز ایستگاه‌های پایش هوا و دیگری اجرای پایلوت مالچ پاشی زیستی توأم با نهال کاری در 15 هکتار از عرصه‌های شرق اصفهان و 15 هکتار در آران و بیدگل است که بررسی‌های میدانی انجام شده اما با توجه به اینکه در فصل گرما هستیم در حال بررسی است که در همین ایام یا فصل سرد اجرا شود.

همچنین یک سامانه عرفی در پناهگاه حیات وحش عباس آباد خریداری و 500 رأس دام از منطقه به وسعت 3 هزار و 400 هکتار با پتانسیل خیزش گردوغبار و حساست خارج شد.

مالچ زیستی از چه موادی تهیه می‌شود؟

مالچ زیستی از مواد تجزیه پذیر و موضوع جدیدی است که در دستور کار قرار رفته است و مواد نفتی نیست. با توجه به اثراتی که استفاده از مالچ نفتی در گذشته داشته و سازگار با محیط زیست نبوده از راهکارها و برنامه‌های تثبیت کانون‌های گردوغبار حذف شده است.