3 ماهواره سنجشی تا پایان 1404 پرتاب می‌شود / 9 پرتاب تا نقطه عطف تاریخ پرتابگرهای ایرانی
رئیس سازمان فضایی ایران گفت: در افق فعلی صنعت فضایی کشور، افزایش توان تزریق ماهواره‌ها به مدار تا وزن 500 کیلوگرم هدف‌گذاری شده و برای تثبیت نهایی فناوری پرتابگرهای ملی، باید حدود 8 تا 9 پرتاب آزمایشی دیگر انجام شود.
به گزارش گروه فضا و نجوم خبرگزاری تسنیم، حسن سالاریه؛ رئیس سازمان فضایی ایران با حضور در برنامه «صف اول» آخرین اقدامات‌ها و برنامه‌های سازمان فضایی ایران را تشریح کرد و به پرسش ها در این باره پاسخ داد. متن کامل این برنامه به شرح زیر است:
سوال: گفت‌وگوی ویژه امشب به یکی از راهبردی‌ترین و حیاتی‌ترین عرصه‌های علم و فناوری کشور اختصاص دارد؛ حوزه‌ای که امروز نه‌تنها نماد اقتدار علمی ایران است بلکه شاخص تعیین‌کننده جایگاه کشور در معادلات علمی، اقتصادی و ژئوپلیتیکی جهان به شمار می‌رود. فناوری فضایی در قرن بیست‌ویکم دیگر صرفاً رؤیای علمی ملت‌ها نیست، بلکه ضرورتی حیاتی برای امنیت ملی، توسعه اقتصادی، مدیریت منابع، پیش‌بینی بحران‌ها و حتی توان دفاعی کشورها محسوب می‌شود.
در ایران نیز با وجود محدودیت‌ها و تحریم‌های گسترده، خوشبختانه متخصصان و نخبگان داخلی گام‌های ارزنده و قابل توجهی در این مسیر برداشته‌اند و زیرساخت‌های بومی فضایی کشور با سرعت در حال توسعه است.
در آغاز این گفت‌وگو از رئیس سازمان فضایی درخواست می‌شود تصویری جامع از وضعیت جاری کشور در حوزه علوم و فناوری فضایی ارائه کند؛ اینکه ایران امروز در این مسیر دقیقاً در چه جایگاهی ایستاده و بر اساس اسناد بالادستی و برنامه‌های ملی، به‌ویژه برنامه هفتم پیشرفت، تا چه اندازه توانسته منطبق با اهداف تعیین‌شده حرکت کند و جایگاه واقعی خود را در نقشه فضایی منطقه و جهان تثبیت سازد.
سالاریه: صنعت فضایی ایران تقریباً دو دهه است که شکل گرفته است و از اوایل دهه 80 و اواخر دهه 70 می‌شود گفت آغاز ورود ایران به بخش فضایی بوده است. البته تأسیس سازمان فضایی کشور برمی‌گردد به دهه 80 و پروژه‌های متعددی در بخش‌های مختلف کشور در مجموعه‌های دانشگاهی و دولتی تعریف شد که در حوزه طراحی و ساخت ماهواره و پرتابگر تا به امروز ادامه داشته است. اگر بخواهیم به صورت کلی بگوییم ایران در صنعت فضایی در چه جایگاهی قرار دارد، باید گفت صنعت فضایی کشور را می‌توان به چند زیربخش تقسیم کرد.
بخش اول، بخش بالادست صنعت فضایی است که شامل سخت‌افزارهای صنعت فضایی یعنی ماهواره، ماهواره‌بر، پایگاه‌های پرتاب، ایستگاه‌های کنترل و هدایت ماهواره و دریافت داده و تصاویر ماهواره‌ای است. در این بخش ما طراحی و ساخت ماهواره‌ها را داریم. توان کشور در ماهواره‌هایی از کلاس جرمی حدود 200 تا 250 کیلوگرم تثبیت شده است. البته توان واقعی کشور بالاتر از این مقدار است، اما تجربه ساخت و کار ما عمدتاً در همین کلاس جرمی صورت گرفته است. نمونه‌هایی از این توانمندی‌ها شامل بلوک انتقال مداری سامان است که ابزاری برای انتقال مداری در کلاس جرمی 230 تا 240 کیلوگرم طراحی و ساخته شده است، یا ماهواره‌های پارس و ناهید و همچنین ماهواره‌های متعدد از کلاس وزنی پایین‌تر شامل نانوماهواره‌ها، میکروماهواره‌ها و مینی‌ماهواره‌ها که طراحی و ساخت آنها در خانواده ماهواره‌های سنجشازدور، تصویربرداری اپتیکی و مخابراتی در بخش‌های مختلف کشور انجام شده است.
در این حوزه نهادهای متعددی وجود دارند که فعالیت می‌کنند از جمله دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی دولتی، پژوهشگاه فضایی ایران ذیل وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و اخیراً حضور بخش خصوصی که خود موضوع بسیار مهمی است و باید بر آن تأکید شود. در حوزه پرتابگر نیز اتفاقات بسیار خوبی در کشور افتاده است. ایران در کلاس جرمی بین 100 تا 300 کیلوگرم و پایین‌تر توان قرار دادن ماهواره در مدارهای ارتفاع پایین را دارد. چند خانواده پرتابگر در کشور توسعه یافته‌اند؛ خانواده سوخت جامد قائم 100 و خانواده سوخت مایع سیمرغ. پرتابگر قائم توسط نیروی هوافضای سپاه و سیمرغ توسط سازمان صنایع هوافضای وزارت دفاع توسعه یافته‌اند.
کلاس جرمی تا 300 کیلوگرم با موفقیت در مدار قرار گرفته است و در سال گذشته پرتاب‌های متعددی با قائم 100 و سیمرغ انجام شد که موفق بودند و فناوری در این حوزه در حال تثبیت است. علاوه بر این، پرتابگرهای ترکیبی نیز وجود دارند مانند ذوالجناح و قاصد که ترکیبی از سوخت مایع و جامد را دارند و در خانواده قاصد نیز پرتاب‌های موفقی انجام شده است.
در حوزه پایگاه‌های پرتاب چندین پایگاه در داخل کشور داریم که برای پرتاب مورد استفاده قرار می‌گیرند. مهم‌ترین جزئی که در حال حاضر در کشور در حال ساخت و احداث است پایگاه ملی چابهار است که برای پرتاب‌های متعدد در شیب‌های مختلف مداری قابل استفاده خواهد بود. این پایگاه قرار است در چند فاز احداث و به بهره‌برداری برسد. فاز اول که مربوط به پرتابگرهای سوخت جامد است تقریباً به نقطه پایانی خود رسیده است و انتظار می‌رود در ماه‌های آینده شاهد نخستین پرتاب آزمایشی از این پایگاه باشیم.
پایگاه چابهار در نقطه‌ای از کشور واقع شده است که از نظر موقعیت جغرافیایی یکی از بهترین نقاط برای دسترسی به مدارهای مختلف محسوب می‌شود. دلیل این موضوع به پنجره پرتابی و شیب‌های مختلف مداری بازمی‌گردد. صفحه مدار با سطح استوا زاویه‌ای ایجاد می‌کند که به میزان دسترسی و نقطه تزریق بستگی دارد. پرتاب‌ها معمولاً به گونه‌ای انجام می‌شوند که در مسیر روبه‌روی پرتابگر منطقه مسکونی وجود نداشته باشد. هر چقدر عرض جغرافیایی محل پرتاب پایین‌تر باشد، مزیت بیشتری برای کشور دارد، زیرا دسترسی به مدار استوایی و مدارهای ژئو که مهم‌ترین مدارها در مجموعه مدارهای فضایی هستند، از عرض‌های جغرافیایی پایین‌تر ساده‌تر و بهینه‌تر است. از این جهت، پایگاه چابهار به دلیل موقعیت خود پایگاهی بسیار ارزشمند و راهبردی محسوب می‌شود.
در زمینه ایستگاه‌های زمینی نیز ایستگاه‌های مختلفی در کشور وجود دارند که برای کنترل ماهواره و دریافت داده و تصویر ماهواره مورد استفاده قرار می‌گیرند. بحث احداث مراکز جدید نیز مطرح است و دو مرکز مهم در منطقه شمال‌شرق و شمال‌غرب کشور تقریباً آماده بهره‌برداری هستند و طبق برنامه‌ریزی در چند ماه آینده به مراحل عملیاتی خواهند رسید.
ظرفیت کشور در طراحی و ساخت ماهواره و پرتابگر طی سال‌های گذشته رشد قابل‌توجهی داشته است. دقت ماهواره‌هایی که برای تصویربرداری اپتیکی استفاده می‌شوند روزبه‌روز افزایش یافته و کیفیت تصاویر بهبود یافته است. در ماهواره‌های مخابراتی نیز وضعیت رو به رشد بوده و پیشرفت‌های جدیدی حاصل شده است. بخش بالادست صنعت فضایی کشور روزبه‌روز در حال توسعه است و در بخش پایین‌دست نیز بحث بهره‌برداری از داده‌ها و تصاویر ماهواره‌ای مورد توجه قرار دارد.
شرکت‌های دانش‌بنیان متعددی در این زمینه فعالیت می‌کنند. مرکز تحقیقاتی پژوهشگاه فضایی ایران نیز در دو حوزه تحقیق و توسعه کاربرد و ارائه خدمات داده و تصویر فعال است. این فعالیت‌ها در کشور به مرحله نهادینه شدن نزدیک شده است و به‌تدریج میزان متقاضیان برای استفاده از تصاویر و داده‌های ماهواره‌ای و پردازش‌های مبتنی بر داده و تصویر در حال افزایش است.
سوال: برای اینکه بدانیم نسبت به برنامه در کجای برنامه قرار داریم من موردی می‌گویم شما درصدی بفرمایید که مثلاً اینقدر در سال اول برنامه مثلاً در ماده 67 برنامه تثبیت قابلیت دستیابی به مدارهای پایین و حفظ نقاط مداری کشور ذکر شده است الان ما چند درصد از برنامه را در سال اول عملیاتی کردیم؟
سالاریه: در بحث تثبیت پرتابگر، دو خانواده از پرتابگرهای کشور یعنی سیمرغ و قائم در حال تثبیت کامل هستند و پرتاب‌های موفقی را پشت سر گذاشته‌اند. مرحله کنونی، مرحله‌ای است که لازم است پرتاب‌های متعددی از این دو نوع پرتابگر انجام شود تا عملکرد آنها به سطح قابلیت اطمینان بالا برسد.
در پرتاب‌های ارتفاع پایین چند ویژگی مهم باید مورد توجه قرار گیرد. نخست، توانایی قراردادن جرم‌های بالاتر در مدارهای ارتفاع پایین است. هرچه توان قرار دادن جرم بیشتر شود، امکان پرتاب ماهواره‌های سنگین‌تر با قابلیت‌های بهتر فراهم می‌شود؛ ماهواره‌های سنجشی با دقت تصویربرداری بالاتر و حسگرهای قوی‌تر قابل تثبیت و قرارگیری در مدار خواهند بود.
دوم، افزایش قابلیت اطمینان تا حداکثر ممکن است. صرف یک پرتاب موفق کافی نیست و باید چندین بار تکرار شود تا بتوان گفت پرتابگر از قابلیت تجاری برخوردار است. به طور معمول، کشورهایی که پرتابگرهایشان مورد استقبال بین‌المللی قرار می‌گیرد، به دلیل آن است که آن پرتابگرها طی سال‌ها بدون خطا عمل کرده و قابلیت اطمینان بالایی پیدا کرده‌اند.
در حال حاضر دو کلاس از پرتابگرهای ایران، یعنی قائم 100 و سیمرغ، پرتاب‌های موفق متوالی داشته‌اند اما مطابق برنامه‌ریزی‌ها باید تعداد پرتاب‌ها افزایش یابد تا کشور به سطح خدمات‌دهی تجاری برسد؛ به این معنا که بتوان با اطمینان گفت پرتابگر سیمرغ قادر به ارائه خدمات پرتاب تجاری است. این مرحله معادل رسیدن به سطح صد درصدی بلوغ فناوری محسوب می‌شود.
ایران از نظر فناوری توان لازم را به‌دست آورده است اما این فناوری باید در عمل محک بخورد، تکرار شود و به مرحله پایداری برسد. افزوده بر این، باید ظرفیت جرمی نیز افزایش یابد. سنگین‌ترین جرمی که تاکنون در مدار ارتفاع پایین (LEO) تزریق شده حدود 300 کیلوگرم بوده که در آذر سال گذشته انجام شد، اما هدف‌گذاری جدید رساندن این ظرفیت به 500 کیلوگرم است.
سوال: شما فرمودید ما ظرفیتش را داریم، اما اینکه تا الان نشده مهم‌ترین دلیلش چیست؟
سالاریه: مسیر پیشرفت فناوری‌های فضایی مبتنی بر تکرار و آزمون‌های مستمر است و رشد واقعی در این حوزه با تداوم تجربه‌های عملی به‌دست می‌آید. در پاسخ به پرسش‌هایی درباره زمان دستیابی به نقاط مداری جدید، معیار اصلی زمان نیست بلکه تعداد آزمایش‌ها و پرتاب‌های موفق است؛ زیرا بلوغ فناوری تنها از مسیر تکرار و اصلاح متوالی حاصل می‌شود.
نمونه بارز این روند را می‌توان در پرتابگر معروف خارجی «استارشیپ» مشاهده کرد که اخیراً یازدهمین پرتاب خود را انجام داده است. بررسی سابقه آن نشان می‌دهد 9 پرتاب نخست به‌طور کامل موفق نبوده‌اند و هر بار بخشی از سامانه‌ها عملکرد مطلوب‌تری داشته و بخش‌هایی دچار مشکل شده‌اند؛ حتی در دهمین پرتاب نیز بخشی از اجزا نیازمند اصلاح بوده است. این آمار در صنعت فضایی به‌عنوان «اعداد طلایی» شناخته می‌شود، زیرا معمولاً یک پرتابگر پس از 8 تا 10 پرتاب آزمایشی می‌تواند تمامی شاخص‌های فناوری خود را با موفقیت پشت سر بگذارد.
در حوزه ماهواره نیز همین منطق حاکم است. معمولاً مجموعه‌ای شامل 4 تا 5 ماهواره از یک خانواده طراحی و در مدار قرار داده می‌شود تا در نهایت بتوان اعلام کرد تمام فناوری‌های آن مدل، به‌صورت صددرصدی در فضا بررسی و تأیید شده‌اند. این فرآیند تکراری، زیربنای اطمینان از پایداری و تجاری‌سازی در صنعت فضایی به‌شمار می‌رود.
سوال: پس ما می‌توانیم بگوییم ما به آن اهداف برنامه رسیدیم و صرفاً برای اینکه ضریب اطمینان بالا برود داریم تلاش می‌کنیم.
سالاریه: به لحاظ فناوری، دو خانواده اصلی از پرتابگرهای ایران یعنی سیمرغ و قائم به مرحله‌ای رسیده‌اند که فناوری آنها کاملاً مشخص و شفاف شده و اکنون تمرکز اصلی بر افزایش قابلیت اطمینان این سامانه‌ها قرار دارد. در کنار ارتقای قابلیت اطمینان، توسعه کلاس‌های جرمی بالاتر نیز در دستور کار است و کشور وارد فاز جدیدی از رشد در حوزه پرتابگرهای فضایی شده است.
در خانواده قائم، توسعه مدل‌های جدید شامل قائم 105 و قائم 120 در جریان است و این روند به شکل نظام‌مند در حال گسترش است. در مورد سیمرغ نیز همین مسیر دنبال می‌شود و نسخه‌های ارتقایافته این پرتابگر در حال آماده‌سازی برای مراحل بعدی آزمایش هستند. این مسیر توسعه هیچ نقطه پایانی ندارد، زیرا در هر مرحله که یک جرم مشخص به مدار تزریق می‌شود، هدف بعدی رسیدن به جرمی سنگین‌تر تعریف می‌گردد. بر اساس برنامه‌ریزی‌های فعلی، هدف‌گذاری برای قرار دادن ماهواره‌هایی با جرم چند تن در مدار آغاز شده است.
اصل کلی در برنامه ملی فضایی آن است که فناوری باید پویا و غیرایستا باقی بماند؛ هر مرحله از تثبیت یک گام در جهت ارتقای فنی محسوب می‌شود. در این چارچوب، هدف میان‌مدت سازمان فضایی رسیدن به مرحله تثبیت کامل در پرتابگر شماره «الف» ظرف یک سال آینده است که برای آن چهار تا پنج پرتاب آزمایشی دیگر پیش‌بینی شده است.
در افق فعلی، افزایش توان تزریق به مدار تا 500 کیلوگرم هدف‌گذاری شده و مطابق محاسبات فنی، برای تثبیت نهایی فناوری پرتابگرهای ملی، باید حدود 8 تا 9 پرتاب آزمایشی دیگر انجام شود. در صورت اجرای این برنامه و انجام این تعداد پرتاب طی دو سال آینده، ایران به مرحله تثبیت کامل فناوری پرتابگرهای خود خواهد رسید و توان ارائه خدمات پرتاب تجاری در کلاس جرمی نیم‌تن را به‌طور رسمی به‌دست خواهد آورد.
سوال: یعنی تا پایان دولت چهاردهم به کلاس جرمی 500 خواهیم رسید.
سالاریه: در بخش ارتفاع بالا، بلوک انتقال مداری در حال توسعه است. این بلوک از خانواده ماهواره‌ها به‌شمار می‌آید و برای دستیابی به اهداف تعیین‌شده باید چهار تا پنج پرتاب موفق انجام شود. با انجام این تعداد پرتاب، فناوری بلوک انتقال مداری به مرحله تثبیت کامل خواهد رسید و تحقق هدف‌گذاری‌های اصلی در این حوزه محقق می‌شود.
سوال: اگر ملموس‌تر بخواهیم بگوییم وقتی رسیدیم به آن کلاس جرمی و آن فناوری چه چیزی به زندگی امروزی مردم اضافه می‌شود و چه تاثیرات مثبتی در زندگی مردم دارد؟
سالاریه: ماهواره‌های سنگین‌تر در مدارهای ارتفاع بالاتر، به‌ویژه در کلاس خانواده‌های مخابراتی، از عمر طولانی‌تر و کارایی بیشتر برخوردارند. در مدار ارتفاع بالا (ژئو)، نقش اصلی این ماهواره‌ها در حوزه ارتباطات تعریف می‌شود؛ بخشی از این ظرفیت به خدمات رسانه‌ای و پخش همگانی (برودکست) اختصاص دارد و بخش دیگر به ارتباطات میان‌فردی و خدمات پهن‌باند نظیر اینترنت ماهواره‌ای مربوط می‌شود.
ماهواره‌های سنگین‌تر به‌صورت طبیعی دارای فرستنده‌ها و گیرنده‌های بزرگ‌تر هستند و در نتیجه پهنای باند بالاتری ارائه می‌دهند و توان پوشش مناطق وسیع‌تر را دارند. در حوزه سنجشازدور نیز افزایش جرم ماهواره به‌معنای استفاده از سنجنده‌های بزرگ‌تر و دوربین‌هایی با قدرت تفکیک بالاتر است؛ به‌گونه‌ای که می‌توان به دقت‌هایی در محدوده 30 سانتی‌متر، 50 سانتی‌متر و حتی 15 سانتی‌متر دست یافت.
با این حال، تحولات فناورانه مسیر تازه‌ای را نیز رقم زده است. در سال‌های اخیر روند جهانی به سمت کوچک شدن ماهواره‌ها و کاهش جرم آنها حرکت کرده است. روزگاری ماهواره‌های ژئو در کلاس‌های چندتنی ساخته می‌شدند، اما اکنون مدل‌های چندصدم کیلویی نیز کاربرد جدی پیدا کرده‌اند. پیشرفت سریع فناوری موجب شده است که ابعاد تجهیزات به‌تناسب کاهش یابد و عملکرد آنها در جرم پایین‌تر حفظ شود.
تا چند سال پیش، ماهواره‌های سنجشی زیر 500 تا 600 کیلوگرم قادر به دستیابی به دقت تصویری مطلوب نبودند، اما اکنون با ماهواره‌هایی در کلاس چندصد کیلوگرم و حتی زیر 100 کیلوگرم می‌توان تصاویر باکیفیت بالا دریافت کرد. همزمان، فناوری‌های پردازشی بهبود چشمگیر یافته‌اند؛ پردازشگرها سبک‌تر و کوچکتر شده‌اند، توان مصرفی کاهش یافته و در نتیجه امکان طراحی ماهواره‌های کم‌جرم و کم‌مصرف فراهم شده است.
این تحول زمینه‌ساز شکل‌گیری مفهوم «منظومه‌سازی ماهواره‌ای» در مدارهای مختلف شد. زمانی تصور منظومه‌های متشکل از چند صد ماهواره کوچک، دور از ذهن بود، اما در دهه اخیر این رویکرد به واقعیت تبدیل شده است و امروز منظومه‌های سنجشی با ده‌ها و حتی صدها ماهواره کوچک در مدار فعال هستند و خدمات متنوعی در سراسر جهان ارائه می‌دهند.
سوال: اگر بخواهیم درصدی بگوییم؟
سالاریه: در حال حاضر روند توسعه فناوری‌های فضایی کشور با وجود پیشرفت‌های گسترده، اندکی از برنامه زمان‌بندی تعیین‌شده عقب است. برخی از فناوری‌هایی که باید زودتر در ارتفاع‌های پایین به مرحله تحقق می‌رسیدند، هنوز در حال تکمیل هستند؛ با این حال، وضعیت موجود نشان‌دهنده هیچ‌گونه انحراف جدی از مسیر اصلی نیست و روند کلی توسعه در مسیر برنامه‌ریزی‌شده ادامه دارد. با افزایش تعداد پرتاب‌ها، سرعت تثبیت فناوری نیز افزایش خواهد یافت.
سوال: در تکمیل پایگاه ملی پرتاب الان کجا هستیم؟
پایگاه ملی فضایی چابهار در سه فاز طراحی شده است که فاز نخست آن به پرتابگرهای سوخت جامد اختصاص دارد. حجم زیرساخت‌های مورد نیاز در این فاز نسبتاً کمتر است و عملیات اجرایی آن از سال 1401 آغاز شد. بر اساس برنامه‌ریزی اولیه، زمان تکمیل پایگاه سه سال پیش‌بینی شده بود و اکنون روند ساخت طبق برنامه در حال پیشرفت است.
پیشرفت فیزیکی پایگاه در حال حاضر به حدود 93 تا 94 درصد رسیده و مراحل نهایی آماده‌سازی در دست انجام است. پایان کامل پروژه زمانی محقق خواهد شد که چند پرتاب آزمایشی از این مرکز صورت گیرد و تمامی بخش‌های پایگاه شامل سوله‌های مونتاژ، سامانه‌های خدمات پرتاب، ایستگاه‌های تله‌متری و تله‌کامند و سایر زیرساخت‌های عملیاتی تحت تست و بارگذاری قرار گیرند. هدف‌گذاری امسال اجرای حداقل یک تا دو پرتاب آزمایشی از این پایگاه است تا زمینه قرار دادن ماهواره‌ها در مدار فراهم شود.
پایگاه چابهار از نظر دسترسی به مدارهای متنوع و موقعیت جغرافیایی، ارزش راهبردی ویژه‌ای دارد و نقش کلیدی در پرتاب ماهواره‌های سنجشی و مخابراتی کشور ایفا خواهد کرد. فاز دوم پایگاه که مربوط به پرتابگرهای سوخت مایع است، مراحل طراحی خود را به پایان رسانده و قرار است عملیات اجرایی آن در سال جاری آغاز شود.
بر اساس برنامه توسعه، بسیاری از پرتابگرهای سوخت مایع مانند خانواده سیمرغ و همچنین پرتابگرهای کلاس سنگین‌تر که توان تزریق ماهواره‌هایی با جرم چند تُن به مدار را دارند، مأموریت‌های آینده خود را از همین پایگاه ملی انجام خواهند داد.
سوال: روی توانمندی ماهواره‌های سنجشی و مخابراتی صحبت کردیم، اما اینکه مطابق برنامه الان توانمندی ما مطابق برنامه پیشرفته یا خیر چطور یعنی الان ما به آن ضریب از توانمندی رسیدیم که بگوییم مطابق برنامه در این حوزه هم پیش رفتیم؟
سازمان فضایی ایران در حوزه سنجشازدور به توان طراحی و ساخت ماهواره‌هایی با دقت تصویربرداری بالا دست یافته و تولید محصولات جدید این بخش در مرحله آماده‌سازی قرار دارد. دقت تصویربرداری در نمونه‌های فعلی به بهتر از پنج متر و در برخی پروژه‌ها به کمتر از چهار متر رسیده است. ماهواره «پارس2» که سال گذشته رونمایی شد، دارای دقت حدود چهار متر است و با ترکیب داده‌های سنجنده‌های آن، دقت تصویری تا حدود دو‌ونیم متر نیز حاصل می‌شود.
هدف‌گذاری در برنامه توسعه ملی بر دستیابی به دقت یک متر متمرکز شده و وضعیت فعلی نشان می‌دهد مسیر رشد فناوری در این حوزه مطلوب است. با وجود این، فناوری‌های فضایی در حال پیشرفت مستمر هستند؛ بر همین اساس، برنامه‌ها و اهداف دقت تصویربرداری در حال بازنگری و ارتقا قرار دارند تا سطح عملکرد سنجنده‌ها متناسب با پیشرفت جهانی فناوری افزایش یابد.
پیشرفت در طراحی سنجنده‌ها موجب شده تا سازمان فضایی ایران اصلاحات تازه‌ای را در طرح‌های در دست اجرا اعمال کند. ماهواره «پارس3» که در پژوهشگاه فضایی ایران در حال طراحی است، بر پایه هدف دقت یک متر ساخته می‌شود. در مراحل اخیر طراحی، دستیابی به کیفیت بهتر از یک متر نیز مدنظر قرار گرفته و روند کاری آن آغاز شده است.
برنامه ملی سنجشازدور با رویکرد تثبیت فناوری و ارتقای پیوسته، در مسیر دستیابی به دقت‌های تصویربرداری بالاتر ادامه دارد و پیش‌بینی شده است در چارچوب برنامه ده‌ساله فضایی کشور، توان بومی در این حوزه به سطح استانداردهای جهانی برسد.
سوال: می‌توانیم درصد با ثباتی را، چون فناوری همینطور دارد رشد می‌کند و ما باید پیش برویم قاعدتا نمی‌شود به صورت 100 درصدی.
سالاریه: ما در برنامه 10 ساله یک متر را هدف گذاری کردیم پیش بینی ما این است که با وضعیتی که دارد در تکنولوژی می‌رود باید برنامه را تغییرات بدهیم برای نیم متر هدف گذاری کنیم، اما این کاملا بستگی دارد به آینده تکنولوژی، الان در طراحی و ساخت ماهواره با دقت یک متر داریم کار می‌کنیم.
سوال: و راه‌اندازی منظومه‌های ماهواره‌ای.
بزرگ‌ترین پروژه فضایی در حال اجرای کشور «منظومه شهید سلیمانی» عنوان شده است. این منظومه شامل حدود 20 ماهواره مخابراتی مدار پایین (ارتفاع کم) در کلاس باریک‌باند است و با هدف توسعه خدمات اینترنت اشیا طراحی شده است.
کارکرد اصلی این منظومه انتقال داده‌های کم‌حجم و اطلاعات اضطراری در قالب شبکه‌ای گسترده از ماهواره‌هاست. مأموریت آن ایجاد ارتباط سریع میان مجموعه‌ای از حسگرها و سنسورهای پراکنده در نقاط مختلف کشور است تا داده‌های جمع‌آوری‌شده در کوتاه‌ترین زمان ممکن به مراکز تصمیم‌گیری منتقل شود.
هدف از اجرای این طرح، شکل‌دهی زیرساخت فضایی ملی برای تبادل هوشمند داده‌ها و پشتیبانی از سامانه‌های نظارتی، امدادی و صنعتی کشور بر پایه فناوری ارتباطات باریک‌باند و اینترنت اشیا است.
سوال: اینجا بحث کاربردی و خدمات دهی خیلی مهم است.
ماهواره‌های سنجشی و مخابراتی در چارچوب منظومه‌های فضایی کاربردهای متفاوت اما مکمل دارند. ماهواره‌های مخابراتی در کلاس اینترنت اشیا (IoT) عمدتاً باریک‌باند هستند و برای نقل‌وانتقال داده‌های کم‌حجم و پراکنده به‌کار می‌روند. این نوع انتقال اطلاعات، امکان پوشش گسترده جغرافیایی را فراهم می‌کند و قابلیت برقراری ارتباط میان هزاران حسگر و سنسور را که در مناطق مختلف توزیع شده‌اند، ایجاد می‌نماید.
کارکرد این منظومه‌ها در شرایط اضطراری و بحرانی کشور اهمیت ویژه دارد. در حوادثی همچون آتش‌سوزی، سیل یا زمین‌لغزش، سامانه‌های حسگر می‌توانند اطلاعات لحظه‌ای را از محیط دریافت کرده و به‌صورت مستقیم از طریق بستر ماهواره‌ای به مراکز تصمیم‌گیری منتقل کنند.
علاوه بر مدیریت بحران، این شبکه‌های فضایی در پایش خطوط انتقال نفت و گاز، کنترل نشتی، رصد زیست‌محیطی و نظارت بر وضعیت منابع طبیعی کاربرد گسترده دارند. حسگرهایی که برای این ماموریت‌ها نصب می‌شوند، معمولاً در نقاط دورافتاده قرار دارند؛ مکان‌هایی که دسترسی انسانی به آنها دشوار یا زمان‌بر است.
منظومه‌های ماهواره‌ای باریک‌باند با اتصال این حسگرها به شبکه فضایی، شرایطی را فراهم می‌کنند که داده از هر نقطه جغرافیایی در کوتاه‌ترین زمان ممکن به مرکز پردازش یا تصمیم‌گیری منتقل شود و امکان واکنش سریع در برابر رویدادهای مهم ملی و محیط‌زیستی فراهم گردد.
سوال: آن جا گفتید 20 ماهواره؟
سالاریه: حدود بیست ماهواره.
سوال: در برنامه حدود 30 تا بود؟
سالاریه: شاید از برنامه جلوتر باشیم فناوری‌ها رو به رشدست و این پروژه سال 1402 شروع شد و ما با 20 ماهواره در فاز اول شروع کردیم.
سوال: شرایط خوبی داریم و شاید جلوییم از برنامه؟
سالاریه: برنامه‌ریزی در حوزه فضایی کشور بر اساس نگاه بلندمدت و ارتقای پیوسته اهداف صورت می‌گیرد و هر مرحله پیشرفت به‌عنوان سکوی توسعه مرحله بعدی در نظر گرفته شده است. در این چارچوب، پس از موفقیت‌های اخیر در پرتاب‌های فضایی، سطح انتظار و افق برنامه‌های توسعه فناوری به‌صورت هدفمند افزایش یافته است.
پیش‌بینی اولیه برای منظومه ملی مخابراتی و سنجشی کشور حدود 30 ماهواره بود، اما با انجام پرتاب‌های موفق اخیر و گسترش دامنه مأموریت‌ها، امکان افزایش تعداد ماهواره‌ها در دستور کار قرار گرفته است. این تصمیم با توجه به ماهیت پرریسک فناوری‌های فضایی اتخاذ شده است؛ تجربه جهانی نشان می‌دهد برخی ماهواره‌ها ممکن است پس از چند ماه عملکرد دچار نقص فنی شوند و به همین دلیل طراحی منظومه‌های گسترده‌تر راهکاری معمول در جهان محسوب می‌شود.
منظومه «شهید سلیمانی» در همین راستا، یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های فضایی کشور به‌شمار می‌رود که توسط کنسرسیوم بخش خصوصی در حال اجراست. این منظومه متشکل از ماهواره‌های مخابراتی مدار پایین و سنجشی خواهد بود و توسعه آن با مشارکت فعال شرکت‌های خصوصی، سرعت فعالیت‌های فضایی کشور را به‌طور قابل توجهی افزایش داده است.
در ادامه فعالیت‌های آتی، برنامه پرتاب سه‌گانه در دستور کار قرار دارد که طی آن سه ماهواره سنجشی جدید به مدار تزریق خواهند شد. این پرتاب‌ها بخشی از مسیر تثبیت فناوری و گسترش مأموریت‌های فضایی ایران هستند و همزمان با افزایش نقش بخش خصوصی، زیربنای توسعه صنعتی حوزه فضایی کشور را تقویت می‌کنند.
سوال: راجع به پروژه‌هایی که هنوز شما نگفتید، نگاه به آینده صحبت کنیم، خبر‌های خوب، چیز‌هایی که مردم در حوزه فضایی منتظر باشند که به زودی اتفاق می‌افتد، مهم‌ترین پروژه ها؟
سالاریه: تا افق پایان سال 1404 مجموعه‌ای از رویدادهای مهم فضایی در دستور کار قرار دارد که از جمله آنها «پرتاب سه‌گانه ملی» شامل ماهواره‌های ظفر، پایا و کوثر نمونه دوم است. این سه ماهواره سنجشی توسط سه مجموعه متفاوت طراحی و ساخته شده‌اند؛ یکی در بخش دولتی، دیگری توسط مجموعه دانشگاهی و سوم از سوی بخش خصوصی.
این رویداد از حیث علمی و صنعتی اهمیت ویژه‌ای دارد، زیرا سه دیسیپلین مجزا در حوزه طراحی و ساخت ماهواره همزمان وارد مرحله اجرایی شده‌اند و شرایط رقابتی مثبتی میان مجموعه‌های فعال در این عرصه شکل گرفته است.
پرتاب همزمان سه ماهواره سنجشی علاوه‌بر ارزش فناوری، فضای هیجان‌انگیزی را برای متخصصان و فعالان صنعت فضایی کشور رقم خواهد زد و به‌عنوان یکی از نقاط عطف برنامه‌های فضایی ایران تا پایان سال 1404 شناخته می‌شود.
سوال: تاریخ حدودی اش مشخص است؟
تا افق زمانی اواخر دی‌ماه، رخدادی مهم و هیجان‌انگیز در حوزه فضایی ایران برنامه‌ریزی شده است. اعلام تاریخ دقیق پرتاب معمولاً انتظاری عمومی برای مشاهده پیشرفت‌های فناورانه ایجاد می‌کند، اما تحقق آن منوط به ثبات شرایط فنی و نبود تغییر در برنامه‌های اجرایی است.
این پرتاب، به مانند دیگر مأموریت‌های فضایی ایران، نقطه عطفی در مسیر توسعه فناوری ملی محسوب می‌شود. هر یک از مأموریت‌های فضایی کشور در سال‌های گذشته با دستاوردهای اختصاصی خود همراه بوده و تجربه‌های علمی و فناورانه متفاوتی را رقم زده است.
فضای علمی کشور در آستانه این رویداد، آماده استقبال از یکی دیگر از مراحل مهم تکامل فناوری فضایی است؛ مرحله‌ای که استمرار آزمایش‌ها و پرتاب‌های موفق، پایه تثبیت توان ملی در مدارهای فضایی را تقویت می‌کند.
سوال: ما را یک قدم جلو می‌برد؟
سالاریه: در یک سال گذشته مجموعه‌ای از رویدادهای مهم و تاریخی در صنعت فضایی کشور رقم خورده که هرکدام نقطه آغاز و «اولین» ویژه‌ای در مسیر توسعه فناوری فضایی محسوب می‌شوند.
پرتاب ماهواره چمران با استفاده از پرتابگر قائم 100 یکی از این رخدادهای شاخص بود؛ در دومین مأموریت خود با موفقیت انجام شد و تغییر مداری این ماهواره به‌عنوان دستاورد فناورانه جدید ثبت شد.
در ادامه، پرتاب ماهواره کوثر در آبان سال گذشته به‌عنوان نخستین پرتاب فضایی بخش خصوصی کشور انجام گرفت و مسیر حضور شرکت‌های خصوصی در زنجیره مأموریت‌های ملی فضایی را باز کرد.
همچنین پرتاب بلوک انتقال مداری سامان از دیگر رخدادهای برجسته بود که توانست سنگین‌ترین جرم فضایی تزریق‌شده به مدار ارتفاع پایین ایران را رقم بزند. آزمایش‌های انجام‌شده در این بلوک انتقال مداری، یکی از پرهیجان‌ترین مراحل آزمایش فناوری فضایی کشور در سال گذشته به شمار می‌رود و نقطه عطفی در توسعه زیرساخت‌های پرتاب و تثبیت فناوری ملی محسوب می‌شود.
سوال: هر کدام برای اولین بار هیجان‌های خاص خودش دارد؟
سالاریه: خود ماهواره هم ماهواره‌ای که خیلی دلهره ندارد ولی ویژگی‌های ناهید 2 که چند ماه پیش انجام شد جذاب بود، ناهید 2 اولین ماهواره مخابراتی که در مدار می‌رفت و نمی‌دانستیم که چند درصد عملکرد در مدار.
سوال: کدام استرس بیشتری تحمل کردید و هیجان داشتید؟
سالاریه: در مجموع این دوران با رخدادهای تاریخی و ماندگار همراه بوده است. نخستین پرتاب موفق پرتابگر سیمرغ در سال 1402 به‌عنوان یک موقعیت رؤیایی و خاطره‌انگیز در کارنامه فضایی کشور ثبت شد. پیش از آن شش پرتاب انجام گرفته بود و هفتمین پرتاب به مرحله‌ای نمادین از باور و تحقق رسید؛ مرحله‌ای که نشان داد می‌شود، نمی‌شود و چگونه می‌شود.
ماهواره مهدا همچنان در مدار فعال است و این تداوم عملکرد، جلوه‌ای جذاب از بلوغ فناوری فضایی کشور به شمار می‌رود. تمامی این مأموریت‌ها از منظر علمی و اجرایی جذاب هستند و برنامه‌های پیش‌ِ‌رو نیز اهمیت ویژه‌ای دارند؛ طی چند ماه آینده مهم‌ترین رخداد فضایی کشور، پرتاب مجموعه‌ای از ماهواره‌ها خواهد بود که به‌عنوان یکی از رویدادهای جذاب و اثرگذار در مسیر توسعه ملی صنعت فضایی ایران شناخته می‌شود.
ماهواره ناهید 2 چند روز پیش ارتباطی ولو کوتاه‌مدت در قالب تماس تلفنی برقرار کرد که به‌عنوان نخستین ارتباط فضایی ایران ثبت شد و رخدادی میمون و مثبت برای صنعت فضایی کشور به شمار می‌آید.
چند مرکز زمینی مهم در کشور وجود دارد از جمله پایگاه شمال‌غرب، مرکز سلماس، مرکز چناران یا گلبهار که اگرچه به اندازه پرتاب ماهواره هیجان‌انگیز نیستند، اما ایستگاه‌هایی حیاتی محسوب می‌شوند و دسترسی کشور به فضا را افزایش می‌دهند. این مراکز سرعت کنترل و هدایت ماهواره‌ها را بالا می‌برند، زمان تست در مدار را کوتاه‌تر می‌کنند و امکان دریافت سریع‌تر تصاویر را فراهم می‌سازند.
در ادامه، انتظار برای نخستین پرتاب از پایگاه چابهار مطرح است. این پرتاب نقطه آغاز جریان اقتصادی جدیدی در صنعت فضایی ایران محسوب می‌شود. نبود چنین پایگاهی دسترسی به بسیاری از مدارها، به‌ویژه مدارهای خورشیدآهنگ، را دشوار می‌کرد. با بهره‌گیری از چابهار، امکان پرتاب در این مدارها فراهم می‌شود و دروازه پرتاب برای دیگر کشورها نیز گشوده خواهد شد.
با وجود اثرگذاری عواملی همچون تحریم، آنچه اهمیت دارد پتانسیل و قابلیت ملی است. توانایی برنامه‌ریزی برای مأموریت‌های خورشیدآهنگ و منظومه‌سازی در شیب‌های مختلف مداری وجود دارد که می‌تواند نیازهای بسیاری از کشورها را برطرف کند. این نیز از رخدادهای مهم و امیدبخش در مسیر توسعه فضایی کشور به شمار می‌رود.
در بخش دیگری از برنامه‌ها، نخستین پرتاب آزمایشی منظومه شهید سلیمانی آغاز شده است. در مراحل اولیه این منظومه نقص فنی جزئی رخ داد، اما نمونه اول تا پایان امسال به‌صورت آزمایشی با موفقیت تزریق خواهد شد. این دستاورد نشان‌دهنده ورود ایران به مرحله صنعتی‌سازی فضایی است؛ مرحله‌ای که کشور را از ساخت تک‌ماهواره به سمت تولید انبوه و منظومه‌سازی پیش می‌برد. این روند تازه، نماد حرکت پرهیجان و روبه‌رشد فناوری فضایی ایران است.
سوال: یکی دو تا سوال را پاسخ دادید، راجع به دیپلماسی فضایی صحبت کنیم، ما قرارداد بستیم با روسیه، در پرتاب ها، یک سوالی که شاید پیش بیاید، این است که آیا نمی‌توانیم مثلا شریک‌های بین المللی فضایی مان را گسترش دهیم؟
سالاریه: جزو واجبات است برای ما، کلا بخش فضا بعضی از کشورها در صنعت فضایی ب ما کار می‌کنند، حاضرند کار بکنند، شرایط کشور هم شرایط خاصی است، این را باید بپذیریم و انتخاب‌های خیلی گسترده‌ای نداریم.
سوال: با توجه به شرایط این سوال را پرسیدم؟
در دو جنبه باید در حوزه فضایی کار شود و این مسیر به صورت فعال دنبال می‌شود. یک جنبه مربوط به دریافت خدمات، مشاوره و همکاری با کشورهایی است که از ایران در صنعت فضایی جلوتر هستند. در این زمینه همکاری با روسیه نمونه بارز است و استفاده از ظرفیت‌های این کشور اهمیت دارد. گاهی این ظرفیت‌ها شامل به‌کارگیری پرتابگرهای روسی است تا تعداد پرتاب‌ها و ماهواره‌های قرارگرفته در فضا افزایش یابد و روند تثبیت فضایی کشور گسترش پیدا کند. جنبه دیگر بهره‌گیری از مشاوره و انجام پروژه‌های مشترک با این کشورهاست. در برخی بخش‌ها نیز به دلیل نداشتن تجربه کافی در کلاس‌های خاص ماهواره‌ای مانند کلاس 200 تا 250 کیلوگرم که ایران در آن تجربه دارد، استفاده از ظرفیت کشورهایی که دارای توانمندی تا 500 کیلوگرم هستند بسیار مؤثر خواهد بود.
در برخی موضوعات، همکاری بین‌المللی ضرورت دارد. به‌ویژه در حوزه اکتشافات فضایی که حوزه‌ای گران‌قیمت است و کشورها تلاش می‌کنند به‌صورت مشترک پیش بروند. برنامه ماه نیز نمونه‌ای از همکاری‌های مشترک جهانی است؛ روس‌ها و چینی‌ها در این زمینه فعالیت مشترکی دارند و کشورهای دیگر را به برنامه‌های خود اضافه می‌کنند. ایران نیز باید از چنین همکاری‌هایی استقبال کند. در پروژه چینگ8 که از اواخر سال گذشته مذاکرات مفصلی در مورد آن انجام شد، ایران امسال به این برنامه چین پیوسته است. در این پروژه ایران یک محصول فضایی، یک زیرسیستم و یک سامانه تولید می‌کند که همراه با پرتابگر چینی به مدار ماه می‌رود، در آنجا عملیات می‌کند و داده‌برداری خواهد داشت.
پروژه‌هایی مانند ماه و موارد مشابه، معمولاً به‌صورت مشترک بین کشورها انجام می‌شوند. دلایل این همکاری نیز شامل هزینه بالای چنین مأموریت‌هایی است که از نظر اقتصادی نیازمند مشارکت بین کشورهاست و همچنین ماه و اجرام مشابه میراث مشترک بشری محسوب می‌شوند. کشورهایی که در این زمینه پیشگام هستند، برای بهره‌برداری از منابع ارزشمند اثبات‌شده در سطح ماه تلاش می‌کنند دیگر کشورها را در برنامه‌های خود مشارکت دهند تا همراهی علمی و فناورانه گسترده‌تری شکل گیرد.
موضوع مهم برای ایران، مشارکت با یکی از پیشرفته‌ترین و قدرتمندترین کشورهایی است که به عنوان بازیگر جدی در عرصه جهانی فضایی فعالیت می‌کند و از بسیاری از کشورهای دیگر پیشی گرفته است. همراهی با چنین کشوری در پروژه‌ای بزرگ مانند پروژه ماه، که یک همکاری بین‌المللی محسوب می‌شود، سطح دانش و فناوری فضایی ایران را ارتقا می‌دهد و در آینده نیز زمینه بهره‌برداری گسترده‌تر از نتایج این برنامه را فراهم خواهد کرد.
سوال: الان شاید بینندگان بگویند که ما حالا همه این اقدامات مثبتی که انجام دادیم در حال حاضر چه مقدار از نیازهای کشورمان در حوزه‌های مخابراتی، سنجش از راه دور، ناوبری چقدر با اتکا به داخل چقدر از نیازهای مان را پوشش می‌دهیم؟
سالاریه: در بخش پایین‌دست صنعت فضایی، تمرکز بر داده و تصاویر ماهواره‌ای قرار دارد و در این حوزه اهمیتی ندارد که داده‌ها از چه منبعی تأمین می‌شوند؛ حتی اگر از ماهواره‌های خارجی باشند، در داخل کشور از ظرفیت بخش خصوصی و شرکت‌های داخلی استفاده می‌شود. شرکت‌های بسیار خوب و موفقی در کشور وجود دارند که تحلیل تصویر را در حوزه‌های مختلف از جمله کشاورزی، آب، محیط‌زیست، معدن، ساخت‌وساز و نقشه‌برداری انجام می‌دهند. به‌روزرسانی نقشه‌ها و پردازش داده‌ها در این بخش بر پایه دانش کاملاً بومی صورت می‌گیرد و شرکت‌هایی که از این تصاویر و داده‌ها بهره می‌برند، خدمات مورد نیاز را در داخل کشور ارائه می‌دهند. این بخش کاملاً بومی است، اما تأمین نیاز این شرکت‌ها از طریق ماهواره‌های داخلی هنوز زود است و به تثبیت فناوری نیاز دارد.
در ادامه تأکید شد که در حوزه فناوری فضایی ایران همچنان در مرحله تثبیت قرار دارد و تصاویر ماهواره‌ای باید به‌مراتب دقیق‌تر شوند. قرار است ماهواره‌های راداری نیز به مجموعه ماهواره‌های کشور اضافه شوند. امسال رونمایی از یکی از ماهواره‌های راداری ایران انجام خواهد شد تا بتوان داده‌های مورد نیاز شرکت‌های خصوصی را از طریق منابع داخلی تأمین کرد. همچنین ماهواره‌ای با دقت کمتر از پنج متر آماده پرتاب به مدار است تا در مرحله تثبیت فناوری قرار گیرد؛ این ماهواره می‌تواند به‌طور مستقل ورودی و خوراک داده شرکت‌های فعال در تحلیل تصاویر را فراهم کند.
در جمع‌بندی این برنامه‌ها، توسعه بهره‌برداری از داده و تصاویر با تکیه بر توان بومی و ظرفیت بخش خصوصی انجام می‌شود. هرچند ورودی اصلی این فرآیند باید از طریق تثبیت و ارتقای فناوری‌های دقیق تأمین شود، انتظار می‌رود ظرف یکی تا دو سال آینده، و شاید در همین سال، بخشی از فناوری‌های با دقت بالا تثبیت شده و نیازهای کامل بخش خصوصی در سطحی گسترده‌تر پاسخ داده شود.
سوال: یک نکاتی که در علم فضایی و پروژه‌های فضایی دغدغه است برای همه کشورها، قطعات الکترونیکی در این جاست که تراشه‌های مقاوم در برابر تشعع‌های فضایی، همه کشورهای فعال این دغدغه را دارند، در کشور ما آیا رفتیم به سمت آن و فعالیت می‌کنیم که برخی از قطعات را بومی سازی کنیم، کجای کار هستیم؟
سالاریه: سامانه‌ها، زیرسامانه‌ها و اجزایی که خرد و ریز در آنها زیاد است، در حوزه دانش ماهواره در کشور وجود دارد و روند تثبیت آنها در حال انجام است. زیرسامانه‌های اصلی ماهواره که شامل زیرسامانه کنترل و توزیع توان، زیرسامانه مخابراتی در فرکانس‌های مختلف باند اس، ایکس، یو، وی و حتی کی‌یو است، در داخل کشور ساخته می‌شوند؛ باند KU در ماهواره ناهید 2 مورد آزمایش قرار گرفت. علاوه بر این، زیرسامانه سازه و کنترل حرارت، زیرسامانه کنترل وضعیت، بردهای پردازشی و دیگر بخش‌های مرتبط نیز همگی به‌صورت داخلی تولید می‌شوند و تقریبا تمام زیرسامانه‌های نام‌برده در داخل کشور طراحی و اجرا شده‌اند.
در ادامه جزئیات مربوط به اجزای سامانه مطرح شد؛ اجزایی که شامل سنسورها و عملگرها هستند و شرکت‌های بسیار خوبی در کشور وجود دارند که محصولات آنها در فضا سابقه عملکرد موفق یا همان هریتیج مداری دارند. در پرتاب‌های انجام‌شده طی یکی دو سال اخیر، به‌ویژه پس از سال‌های 1401 و 1402، بسیاری از سامانه‌ها و محصولات داخلی مانند سنسور خورشید، سنسور مغناطیس‌سنج، عملگرهای مغناطیسی و چرخ‌های عکس‌العملی در مدار آزموده شدند و هریتیج‌های مناسبی به‌دست آوردند. بردهای الکترونیکی، بردهای پاور و دیگر اجزای مشابه نیز در داخل کشور ساخته می‌شوند و عملکرد موفقی در آزمایش‌های فضایی اخیر داشته‌اند.
در سطح اجزای ریزتر، موضوع وارد حوزه‌ای می‌شود که از نظر مؤلفه‌های اقتصادی اهمیت فراوان دارد. مسئله این است که آیا یک کشور باید تمام پنل‌های خورشیدی یا تمام آی‌سی‌های ماهواره را به‌صورت داخلی تولید کند یا خیر. این جنبه‌ها بیشتر از زاویه اقتصادی قابل بررسی هستند، زیرا ارتباط مستقیم با بازار دارند. اگر بازار ماهواره‌سازی کشور پس از تثبیت فناوری بتواند به بازار جهانی متصل شود، تولید بسیاری از این قطعات از نظر اقتصادی صرفه خواهد داشت. به‌عنوان نمونه، المان‌هایی مانند جایرو که در صنایع هوافضا کاربرد گسترده دارند، در مقاطعی طولانی به کشور وارد می‌شدند، اما پس از مدتی چندین شرکت داخلی ساخت آنها را آغاز کردند و این مسئله از یک هدف دور از دسترس به عمل واقعی تبدیل شد.
شتاب‌سنج نیز از همین دسته است؛ پیش‌تر ساخت آن در داخل کشور از نظر اقتصادی مقرون‌به‌صرفه نبود، اما اکنون به مرحله تولید داخلی رسیده و این مولفه‌های ریز در کشور ساخته می‌شوند. در سطح کوچکتر، این موضوع از لحاظ اقتصادی نیازمند بررسی دقیق است تا مشخص شود تولید چنین اجزایی توجیه‌پذیر است یا نه. به‌طور طبیعی هرقدر بازار بزرگ‌تر شود، کشش اقتصادی آن افزایش خواهد یافت. تفاوت میان توانمندی فنی تولید و استفاده از این توانمندی در بازار نیز نکته‌ای قابل توجه است که باید همزمان مورد بررسی قرار گیرد تا فناوری داخلی با ظرفیت اقتصادی واقعی هماهنگ شود.
سوال: بخش خصوصی، چقدر توانستیم بستر را فراهم کنیم برای سرمایه گذار بخش خصوصی که دراین حوزه فعالیت کند، نکته این است اگر سرمایه گذاری الان بیاید در حوزه فضایی باید تصویر روشنی از آینده، چون وقتی می‌گوییم بخش خصوصی، راجع به اقتصادش صحبت می‌کنیم، بازگشت سرمایه، مواردی از این دست بسیار مهم است، مشکل کجاست آیا هنوز به آن سطح نرسیدیم که جذابیت تجاری داشته باشد یا بسترمان موانع و مشکلاتی دارد که نمی‌توانیم آن قدر بخش خصوصی و سرمایه را جذب کنیم؟
سالاریه: سوال شما چند تا بعد دارد که باید توجه کنیم، الان ما شرکت‌های خصوصی در زمینه ساخت زیرسامانه‌ها شکل گرفتند و خودشان می‌سازند، ما سفارش به آنها می‌دهیم و بعضی از این شرکت‌ها آن قدر خوبند که محصول شان را خارج از کشور می‌فروشند.
سوال: جذابیت تجاری سازی و اقتصادی برای شان دارد که فعالیت می‌کنند؟
سالاریه: صنعت فضایی با هیچ‌یک از صنایع متعارف از جمله خودرو و لوازم خانگی قابل قیاس نیست؛ به تعبیر او این حوزه ویژگی‌هایی دارد که آن را از سایر صنایع جدا می‌کند و مقایسه عددی میان آنها منطقی نیست. صنعت فضایی در سطح بین‌المللی نیز با سرعتی چشمگیر در حال رشد است؛ در حالی که زمانی تنها چندصد ماهواره در مدار فعال بود، اکنون طرح منظومه‌های چند‌هزارتایی در جهان در دست اجرا قرار دارد و این خود نشان‌دهنده توسعه بازار جهانی فضاست.
با وجود رشد پرشتاب این بازار، حجم تولید در صنعت فضایی هنوز به هیچ‌وجه با خودروسازی قابل مقایسه نیست؛ صنعت خودرو با گردش چند میلیون دستگاه در سال فعالیت می‌کند، در حالی که اعداد موجود در حوزه فضایی در مقیاس بسیار متفاوتی قرار دارند. سالاریه اشاره کرد که شرکت‌های قطعه‌سازی داخلی در حوزه خودروسازی و تجهیزات صنعتی رشد مناسبی داشته‌اند و متناسب با تقاضای بازار توسعه یافته‌اند، و صنعت ماهواره‌سازی نیز دقیقاً باید مسیر مشابهی را طی کند.
زمانی در کشور حتی تصور ساخت ماهواره توسط بخش خصوصی و قرار دادن آن در مدار وجود نداشت، اما امروز این واقعیت محقق شده و بخش خصوصی در حال ورود پایدار به عرصه فضایی است. لازمه تداوم این پیشرفت، شناخت دقیق بازار برای سرمایه‌گذاران و ایجاد اطمینان از بازده اقتصادی فعالیت در این حوزه است؛ به‌ویژه در افق چند سال آینده که زیرساخت‌ها تثبیت خواهد شد.
با اجرای برنامه‌های ترویجی، مشاهده موفقیت‌های بخش خصوصی در پرتاب‌های اخیر و بهبود عملکرد ماهواره‌های داخلی، کشش و انگیزه سرمایه‌گذاری در صنایع فضایی به‌طور طبیعی افزایش خواهد یافت. مسیر توسعه فناوری و جذب سرمایه در این حوزه بر پایه اعتمادسازی و خوشبینی نسبت به بازگشت سرمایه تعیین شده و سازمان فضایی در همین جهت در حال حرکت است.