3 چالش تولید در بهار 1401

با این‌حال، یافته های گزارش بازوهای آماری و پژوهشی اتاق ایران نشان می‌دهد که میانگین ظرفیت تولیدی (واقعی) بنگاه های اقتصادی شرکت‌کننده در فصل بهار 1401 معادل 51/ 39‌درصد بوده است که این عدد در زمستان 1400 معادل 41درصد بود. براین مبنا افت 5/ 1درصدی ظرفیت تولید واقعی صنایع، تایید دیگری بر روند رو به نزول بخش تولید است که از سال گذشته شروع شده و در بهار امسال شدت گرفته است. به‌رغم کمرنگ شدن اثر کرونا بر صنایع و کسب‌وکارها، فشار بر فعالیت های اقتصادی افزایش یافته است. سه‌عامل در فرسایش بیش از پیش محیط کسب‌وکار نقش پررنگی داشته اند. طبق گزارش مرکز پژوهش های اتاق ایران، در بهار 1401، فعالان اقتصادی مشارکت کننده در این پایش، به‌ترتیب سه مولفه «غیرقابل پیش‌بینی بودن و تغییرات قیمت مواد اولیه و محصولات»، «بی ثباتی سیاست ها، قوانین و مقررات و رویه های اجرایی ناظر بر کسب‌وکار» و «دشواری تامین مالی از بانک‌ها» را نامناسب ترین مولفه های محیط کسب‌وکار کشور نسبت به سایر مولفه ها ارزیابی کرده اند؛ این یعنی همزمانی تورم و تحریم با سیاستگذاری‌های خطا در داخل و نابسامانی های اداری موجب شده است تا افق دید صنایع کاهش و تشنگی آنها برای نقدینگی افزایش یابد. تلفیق این عوامل نیز در نهایت سبب افول بیش از پیش امنیت سرمایه و سهولت کسب‌وکار شده و خود را در قالب نزول شاخص ملی محیط کسب‌وکار نشان داده است.

براساس نتایجی که مرکز آمار و اطلاعات اقتصادی اتاق ایران از پایش ملی محیط کسب‌وکار ایران در بهار 1401 منتشر کرده، رقم شاخص ملی در این فصل 07/ 6 (نمره بدترین ارزیابی 10 است) محاسبه شده که به مراتب از وضعیت این شاخص در ارزیابی فصل قبل از آن 24/ 0واحد (زمستان 1400 با میانگین 83/ 5) نامساعدتر است. محیط کسب‌وکار ایران البته نسبت به بهار سال قبل نیز نزولی بوده و افتی نزدیک به 3درصد را تجربه کرده است. به این ترتیب می توان ادعا کرد که شرایط برای سرمایه‌گذاری، فعالیت اقتصادی، تولید و تجارت در کشور در بهار امسال بدتر از زمستان سال قبل بوده و از بهار 1400 هم سخت تر شده است. بدترین فشار از این وضعیت را صنایع کوچک یا همان smeها تجربه کرده اند، از سوی دیگر بنگاه های بزرگ فشار کمتری را از فضای کنونی تولید و تجارت در کشور دریافت کرده اند؛ این یعنی وضعیت فعلی محیط کسب‌وکار کشور از منظر تعداد کارکنان شاغل در بنگاه های ایران به ضرر واحدهای کوچک و بنگاه های قدیمی است. بنابر آمارهای منتشرشده در گزارش شاخص ملی محیط کسب‌وکار در بهار 1401، بنگاه های کمتر از پنج‌نفر کارکن با کسب نمره 18/ 6 دارای بدترین وضعیت و بنگاه های بیشتر از 200نفر کارکن با نمره 86/ 5 دارای بهترین وضعیت محیط کسب‌وکار نسبت به سایر بنگاه ها ارزیابی شده اند. از آن سو وضعیت محیط کسب‌وکار کشور برحسب سال تاسیس بنگاه اقتصادی نشان می‌دهد که کارگاه های 11 تا 15 سال با شاخص 13/ 6 بدترین وضعیت و کارگاه های کمتر از دوسال، با شاخص 37/ 5 دارای بهترین وضعیت بوده اند.

شاخص بخشی محیط کسب‌وکار در حوزه صنعت، خدمات و کشاورزی که در گزارش به آن اشاره شده است، روند خاصی را در بخش صنعت نشان می‌دهد. با اینکه در پاییز 1400 نمره محیط کسب‌وکار در بخش صنعت با عدد 81/ 5 شرایط نامساعدی داشت، در زمستان این عدد کاهش یافت و به 62/ 5 رسید که به معنی شرایط بهتر برای فعالیت صنعتی بود. در بهار امسال اما فشار بر صنایع بیشتر شده و نمره محیط کسب‌وکار صنایع تا 91/ 5 بالا رفته که به معنی تاییدیه تازه ای برای شاخص های دیگر صنعت یعنی شامخ و تولیدات صنایع بورسی است. در آن شاخص ها نیز وضعیت صنایع در بهار رو به افول گزارش شده بود. لازم به ذکر است که شاخص ملی محیط کسب‌وکار برای دو بخش خدمات و کشاورزی نمرات متفاوتی داشته که بخش خدمات، بدترین نمره و بخش صنعت، مناسب ترین نمره را در بهار 1401 به دست آورده اند. بخش کشاورزی هم با نمره 94/ 5 (10بدترین نمره است) در میانه دو بخش صنعت و خدمات قرار گرفته است. نکته مهم درباره شاخص ملی محیط کسب‌وکار به تفکیک سه بخش این است که در زمستان 1400 هرسه بخش روند رو به بهبودی داشتند؛ اما این بخش ها در بهار 1401 همگی رو به افول رفتند که احتمالا در نتیجه رکود تقاضا و افت قدرت خرید مصرف‌کنندگان داخلی، مشکلات تورم برای صنایع و مسائل ناشی از جنگ اوکراین بوده است.

نگاهی به اثرگذاری محیط کسب‌وکار بر رشته فعالیت های کددار تایید می‌کند که به‌رغم اوضاع نابسامان برای همه صنایع، کسب‌وکارهای خدماتی شرایط سخت تری را می گذرانند. گزارش اتاق بازرگانی ایران نشان می‌دهد که بدترین شرایط برای بخش خدمات در سه‌سال اخیر در بهار 1401 رقم خورده است. در بین رشته فعالیت های اقتصادی برحسب طبقه بندی استاندارد آیسیک، رشته فعالیت های «سایر فعالیت های خدماتی»، «املاک و مستغلات» و «آب رسانی، مدیریت پسماند، فاضلاب و فعالیت های تصفیه» دارای بدترین وضعیت محیط کسب‌وکار بوده‌اند و رشته فعالیت های «مالی و بیمه»، «اطلاعات و ارتباطات» و «سلامت انسان و مددکاری اجتماعی» بهترین وضعیت محیط کسب‌وکار را در مقایسه با سایر رشته فعالیت های اقتصادی در کشور داشته اند.

لازم به یادآوری است که فعالان اقتصادی به طور متوسط، میزان تاثیر کرونا بر کسب‌وکار را در این فصل از سال‌جاری، 11/ 5 ارزیابی کرده اند. این عدد برای فصل زمستان 1400 معادل 77/ 5 (10 بدترین شرایط است) بود که این نمره، تداوم کاهش اثرگذاری پاندمی کرونا بر کسب‌وکارها را تایید می‌کند. لازم به ذکر است که شاخص کل کشور، شاخص استانی است و سایر شاخص ها نیز در این فصل با در نظر گرفتن این عامل محاسبه و گزارش شده اند. بررسی های مرکز پژوهش های اتاق ایران نشان می‌دهد، در بین رشته فعالیت های اقتصادی برحسب طبقه بندی استاندارد آیسیک در فصل بهار 1401، فعالیت های «املاک و مستغلات با نمره 24/ 8»، «سایر فعالیت های خدماتی با نمره 02/ 8» و «اداری و خدمات پشتیبانی با نمره 22/ 7» بیشترین آسیب را از شیوع ویروس کرونا متحمل شده‌اند؛ در مقابل، رشته فعالیت های «مالی و بیمه با نمره 51/ 3»، «استخراج معدن با نمره 62/ 3» و «آب رسانی، مدیریت پسماند، فاضلاب و فعالیت های تصفیه با نمره 32/ 4» کمترین آسیب را از شیوع ویروس کرونا نسبت به سایر فعالیت ها متحمل شده اند. همچنین در فصل بهار 1401، میزان آسیب وارده به کسب‌وکارها از شیوع ویروس کرونا در استان های اردبیل با نمره 58/ 7، خراسان شمالی با نمره 7 و بوشهر با نمره 59/ 6، بیشترین میزان و در استان های اصفهان با نمره 06/ 2، آذربایجان غربی با نمره 13/ 2 و سمنان با نمره 34/ 3 کمترین میزان نسبت به سایر استان ها از سوی فعالان اقتصادی ارزیابی شده اند.

از منظر شاخص شین نیز وضعیت کارآفرینی در کشور مورد ارزیابی قرار گرفته است. بر اساس نظریه عمومی کارآفرینی شین، شاخص ملی محیط کسب‌وکار ایران در بهار 1401، عدد 21/ 6 (عدد 10 بدترین ارزیابی است) به دست آمده که بدتر از وضعیت این شاخص در ارزیابی فصل گذشته (زمستان 1400 با میانگین 05/ 6) است. میانگین ارزیابی محیط اقتصادی عدد 52/ 6 است که در ارزیابی فصل گذشته عدد 31/ 6 حاصل شده بود و میانگین ارزیابی محیط نهادی عدد 95/ 5 است که در فصل گذشته عدد 84/ 5 ارزیابی شده بود. بر این اساس، محیط علمی آموزشی با عدد 16/ 5 و محیط مالی با عدد 33/ 8 به ترتیب مساعدترین و نامساعدترین محیط ها بر اساس نظریه عمومی کارآفرینی شین بوده اند. لازم به ذکر است که شاخص شین به دلیل در نظر گرفتن وزن عوامل مختلف در محاسبه، از دقت بیشتری نسبت به شاخص کل کشور برخوردار است.

نقشه استانی محیط کسب‌وکار

بهار 1401 از منظر بهبود محیط کسب‌وکار برای بسیاری از استان ها یک باخت تمام عیار بوده است. نمره محیط کسب‌وکار در بهار 1401 در حالی در بسیاری از استان ها بالاتر از نمره سال‌های 1399 و 1400 محیط کسب‌وکار بوده که سیاست های بسیاری طی سال‌های اخیر با هدف تسهیل تولید و مانع زدایی از فعالیت اقتصادی کسب‌وکارها انجام شده؛ اما ظاهرا همه این فعالیت ها بی‌ثمر بوده است. نمره فضای کسب‌وکار در استان‌های آذربایجان‌شرقی، خوزستان، کرمان، بوشهر و بسیاری دیگر از مناطق کشور در بهار 1401 از میانگین دو سال 1400 و 1399 بیشتر بود که به معنی بدتر شدن شرایط فعالیت در این استان‌هاست.

نتایج ارزیابی طرح پایش در بهار 1401 نشان می‌دهد که از منظر وضعیت مولفه‌های محیط کسب‌وکار، قم، کرمان و بوشهر دارای محیط کسب‌وکار نامساعدتر و استان‌های آذربایجان‌غربی، مرکزی و آذربایجان‌شرقی دارای محیط کسب‌وکار مساعدتری نسبت به سایر استان‌ها بوده اند. قابل ذکر است که عدد شاخص برای حدود 48درصد استان های کشور از عدد شاخص ملی فضای کسب‌وکار کمتر بوده است. همچنین اختلاف عدد شاخص وضعیت محیط کسب‌وکار در بهترین و بدترین استان حداکثر معادل 8/ 1واحد است که نشانگر نبود تفاوت قابل‌توجه در وضعیت عدد شاخص استان ها نسبت به یکدیگر است.