32 کیلومتر سرنوشت‌ساز؛ چرا راه‌آهن شلمچه - بصره بعد از چند دهه هنوز معطل مانده است؟
با وجود تفاهم نامه های متعدد در دولت های مختلف، احداث خط ریلی کوتاه شلمچه - بصره هنوز پس از چند دهه به سرانجام نرسیده است.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، درمنطقه‌ای که جاده‌ها و خطوط لوله سال‌ها سرنوشت ملت‌ها را رقم زده‌اند، یک خط آهن 32 کیلومتری میتواند نقشه تعاملات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی را تغییر دهد. پروژه راه‌آهن شلمچه - بصره، اگرچه در ظاهر مسیری کوتاه است، اما ظرفیت‌های آن در پیوند دادن ایران و عراق آن را به یکی از مهم‌ترین طرح‌های حمل‌ونقل منطقهای بدل کرده است.
ایده اتصال ریلی ایران و عراق نخستین بار در دهه 1970 مطرح شد، اما اختلافات بین دو طرف اجازه تحقق آن را ندادند. پس از سقوط صدام حسین، این بحث بار دیگر به جریان افتاد و سرانجام در سال 2014 قراردادی برای احداث خط شلمچه - بصره میان دو کشور امضا شد. با این حال مشکلات فنی، مالی و سیاسی، اجرای پروژه را به تأخیر انداخت. از شهریور 1401 و با توافق های ایران و عراق، ساخت این مسیر کوتاه ولی حیاتی آغاز گردیده است.. اهمیت این خط آهن تنها در تسهیل رفت‌وآمد مسافران خلاصه نمی‌شود، بلکه در ابعاد متنوع اقتصادی، ژئوپلیتیک و فرهنگی قابل بررسی است.
بعد اقتصادی و تجاری
اتصال ریلی شلمچه - بصره حلقه مفقوده میان شبکه ریلی ایران و عراق به‌شمار می‌رود. این خط، بندر بصره و آب‌های آزاد خلیج فارس را به خطوط سراسری ایران و سپس آسیای مرکزی متصل می‌کند. چنین پیوندی میتواند هزینه‌های حمل‌ونقل کالا میان ایران، عراق و سایر کشورهای منطقه را به‌طور چشمگیری کاهش دهد. بر اساس گزارش‌های رسمی، عراق سالانه میلیاردها دلار واردات دارد و ایران یکی از اصلی‌ترین شرکای تجاری این کشور است. تسهیل حمل‌ونقل ریلی میتواند سهم ایران را در بازار عراق افزایش دهد و همزمان به عراق امکان دهد صادرات نفتی و غیرنفتی خود را از مسیر ایران به آسیای مرکزی و شرق آسیا منتقل کند.
اهمیت ژئوپلیتیک و منطقهای
از منظر ژئوپلیتیک، این خط ریلی یک ابزار راهبردی برای هر دو کشور است. برای ایران، شلمچه - بصره مسیری تازه برای حضور فعال‌تر در بازارهای خاورمیانه و اتصال به کریدورهای بین‌المللی مانند "راه ابریشم جدید" چین فراهم می‌آورد. برای عراق نیز این خط بخشی از طرح‌های بزرگ‌تر اتصال به شبکه‌های حمل‌ونقل منطقهای است، به‌ویژه پروژه "راه توسعه" که بغداد آن را برای پیوند بندر فاو به ترکیه و اروپا دنبال می‌کند. به این ترتیب، شلمچه - بصره میتواند نقش پلی را ایفا کند که ایران و عراق را در کریدورهای جهانی جای می‌دهد و وابستگی به مسیرهای دریایی پرخطر را کاهش می‌دهد.
بُعد فرهنگی و مذهبی
فراتر از اقتصاد و ژئوپلیتیک، راه‌آهن شلمچه - بصره از دیدگاه فرهنگی و مذهبی اهمیت بسیاری دارد، به نحوی که سالانه میلیون‌ها زائر ایرانی و خارجی برای شرکت در مراسم اربعین به عراق سفر می‌کنند. اتصال ریلی مستقیم میتواند این سفر را آسان‌تر، ارزان‌تر و امن‌تر کند. دولت‌های ایران و عراق بارها تأکید کرده‌اند که این مسیر ریلی به طور ویژه در خدمت زائران بوده و فشار بر جاده‌های مرزی را کاهش خواهد داد. بدین ترتیب، شلمچه - بصره تنها یک خط حمل‌ونقل نیست، بلکه نمادی از همبستگی مذهبی و فرهنگی میان دو ملت محسوب می‌شود.
ابعاد امنیتی و سیاسی
از منظر امنیتی، توسعه زیرساخت‌های مشترک میان ایران و عراق میتواند پیوندهای دو کشور را تحکیم کند و زمینه همکاریهای پایدارتر در حوزه‌های مرزی را فراهم آورد. افزون بر این، ایجاد یک مسیر ریلی مطمئن، امنیت جاده‌ای زائران و تجار را بهبود می‌بخشد و توان دولت‌ها برای کنترل مرزها را افزایش می‌دهد.
جایگاه در همکاریهای منطقهای
راه‌آهن شلمچه - بصره همچنین میتواند به‌عنوان بخشی از همکاریهای گسترده‌تر منطقهای عمل کند. احداث این خط ریلی میتواند به لحاظ سیاسی، دیپلماسی منطقهای ایران و عراق را بهیود ببخشد. به بیان دیگر اگر کشورهای منطقه بخواهند از این خط ریلی برای جابهجایی کالا یا مسافر استفاده کنند، باید روابط حسنهای با ایران و عراق برقرار کنند که ایجاد این ارتباط میتواند زمینهای برای همکاریهای آینده با کشورهای منطقه باشد. این پروژه همچنین میتواند به همگرایی اقتصادی میان ایران، عراق و دیگر کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی (اکو) کمک کند.
نتیجه‌گیری
بدون شک این اندازه تاخیر در اجرا و بهره برداری پروژه راه آهن شلمچه - بصره با وجود وعده ها و تفاهم نامه های متعدد بین دولت های ایران و عراق با توجه به مسیر کوتاه راه‌آهن شلمچه - بصره به هیچ عنوان پذیرفته نیست. وزارت راه و شهرسازی به عنوان متولی انجام تعهدات در طرف ایران، میبایست به سرعت تعهدات خود را انجام داده و به طور جدی از طرف عراقی ساخت هرچه سریعتر 34 کیلومتر ریل باقیمانده در خاک این کشور را مطالبه کند.