آبان 98/ بوی بنزین و معمای آمار

عصر ایران؛ مهرداد خدیر - اگر قرار بر انتخاب یک ماه از 12 ماه سال کهنه به عنوان خبرسازترین ماه سال باشد، بی‌گمان، آن ماه، آبان 1398 است.

نه تنها به خاطر افزایش قیمت بنزین چرا که اول بار نبود که رخ می‌داد بلکه به سبب اتفاقات بعد از آن و حوادثی که جان شماری از هم‌میهنان را گرفت. پس از آن بحث های مختلف درگرفت که در اعتراضات آبان، دقیقا چه تعداد کشته شدند و سرانجام هم این عدد به صورت رسمی اعلام نشد.

هر چند علی مطهری نماینده مجلس شورای اسلامی گفت عدد رسمی را از دبیر شورای عالی امنیت ملی و در نشستی شنیده اما او نمی تواند علنی کند و همین قدر توضیح داد که عدد اعلام شده برخی رسانه های خارجی نیست خصوصا رقمی که «رویترز» اعلام کرده بود. ساعت 24 یا ساعت صفر روز جمعه 24 آبان 1398 اعلام شد با تصویب شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا بار دیگر بنزین سهمیه بندی می شود و مازاد آن به قیمت سه هزار تومان به فروش می رسد تا دولت ناگزیر از واردات بنزین نباشد. قیمت بنزین سهمیه ای از قرار هر خودرو ماهانه 60 لیترنیز از هزار تومان به 1500 تومان افزایش یافت. 39 سال قبلو در پاییز 1359 نیز قیمت هر لیتر بنزین از یک تومان به سه تومان افزایش یافته بود ولی این همه واکنش را برنینگیخت. به چند دلیل روشن: اول این که با وقوع جنگ این انتظار وجود داشت. دوم این که نه جمعیت این قدر بود و نه تعداد خودروها تا این اندازه و نه خود بنزین کالای معیار به حساب می آمد و اکثریت خانوارهایی که خودرو نداشتند احساس نمی کردند این افزایش قیمت آنها را شامل می شود.

حال آن که در دو دهه اخیر شمار صاحبان خودرو افزایش یافته و اکثر خانواده های ایرانی از خودرو شخصی استفاده می کنند و خود بنزین به عنوان کالای معیار شناخته می شود. یعنی کالایی که قیمت آن بر قیمت کالاهای دیگر نیز چه واقعی و چه با تصور عامه، اثر می گذارد. چندان که اکنون دیگر سکه کالای معیار نیست و گوشت و نان از آن تأثیر نمی پذیرند. روزجمعه 24 آبان بدون حادثه خاصی سپری شد و تصور دولت این بود که با اعلام بازتوزیع 35 هزار میلیارد تومان درآمد حاصل از افزایش قیمت، جامعه را کنترل می کند. روز شنبه 25 آبان اما در تهران برف بارید و نظم شهر مختل شد و همزمان در برخی بزرگراه ها راه بندان های عمدی در اعتراض به افزایش قیمت بنزین و در واقع غافل گیر شدن مردم چهره دیگری به شهر داد و کم کم به شهرهای دیگر نیز سرایت کرد و به عصر که رسید در برخی شهرها خصوصا در کرج و شهریار و برخی مناطق اقماری کار به حمله به بانک ها و آتش زدن آنها کشید اما خبر چندانی ازمقابله جدی شنیده نمی شد.

غروب شنبه 25 آبان 1398 نمایندگان شاخص جبهه پایداری در مجلس شورای اسلامی در اعتراض به این که چرا خارج از دولت تصمیم گرفته شده مصاحبه و اعلام کردند قصد دارند طرحی را به مجلس ببرند تا تعیین قیمت در حین بررسی لایحه بودجه سال 99 صورت پذیرد. هم زمان یک عضو فراکسیون امید هم خبر از تهیه طرح مشابهی داد که شاید با قید سه فوریت ارایه شود. در همین روز عزت‌الله ضرغامی و محمد باقر قالیباف که از آنها با عنوان نامزدهای احتمالی انتخابات ریاست جمهوری در سال 1400 یاد می‌شود همچنین سردار عزیز جعفری فرمانده پیشین سپاه، مسؤولیت را متوجه دولت دانستند و این تلقی درگرفت که دولت و شخص رییس جمهوری آماج حملات قرار گرفته اند و چه بسا استیضاح و برکنار شوند. صبح یکشنبه 26 آبان همه منتظر جلسه علنی مجلس شورای اسلامی بودند که شبکه خبر تلویزیون زیر نویس کرد: «پخش سخنان مقام معظم رهبری در درس خارج از فقه تا دقایقی دیگر». اتفاقی که مسبوق به سابقه نبود. قبل از ساعت 9 صبح این سخنان پخش شد: «من در این قضیه سررشته و تخصص ندارم. اما گفتم اگر سران قوا بر اساس نظرات کارشناسان تصمیم بگیرند حمایت می کنم.» نمایندگان، طرح های خود را پس گرفتند و اعتراض به افزایش قیمت دیگر انتقاد از دولت به حساب نمی امد و با رادیکال شدن شعارها نهادهای امنیتی وارد میدان شدند. اتفاق مهم دیگر در آبان قطع اینترنت بود به گونه ای که اگر افزایش قیمت بنزین اعتراض اقشار فرودست را برانگیخته بود قطع اینترنت ولو موقت موجب ناخرسندی طبقات متوسط شد واین بیم مستولی شد که دو طبقه متفقا به اعتراضات بپیوندند وبه یک هفته نرسد و دوباره همه احساس کردند به جهان متصل شده اند. وقتی دوباره اینترنت برقرار شد این احساس غالب بود که به خواست خود رسیده اند در حالی که اصل ماجرا بر سر بنزین بود. داستان اعتراضات اما مانند دی 1396 به مسیر دیگری افتاد و تعداد کشته ها به یک معما بدل شد. در روزهای پایانی آبان آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار با کارآفرینان و فعالان اقتصادی گفتند: «دوستان و دشمنان بدانند در حوادث امنیتی چند روز اخیر، دشمن را عقب زدیم. این کارها امنیتی بود. مردمی نبود.» مهم ترین روزنامه منتقد دولت که آشکارا بر روحانی می تازد نیز ماجرای بنزین را از زاویه سیاسی و امنیتی دید و صبح چهارشنبه 29 آبان 1398 با این تیترها بر صفحه نخست منتشر شد: «ستون پنجم دشمن متلاشی شد / آرامش به کشور بازگشت / آمریکا، اسراییل و آل سعود عزا گرفتند». البته در همان روز و بالای صفحه این تیترها نقش بسته بود: «آتش‌نشان‌های فرانسوی هم به معترضان می‌پیوندند / خبر بد برای ماکرون / جنبش جلیقه زردها بزرگ تر می‌شود». آبان، تمام شد اما بحث اعتراضات آبان و تعداد کسانی که کشته شده بودند در رسانه های فارسی زبان خارج از ایران هر روز ادامه می یافت.

توضیح یا توجیه آمار ندادن در داخل این بود که قربانیان باید تفکیک شوند تا مشخص شود چه تعداد از پشت هدف قرار گرفته اند و چه کسانی تنها معترض بوده اند و چه تعداد آشوب گر و از نیروهای انتظامی و بسیج چه تعداد به شهادت رسیده‌اند. منتقدین اما می گفتند بسیار خوب، شما فقط بگویید چند ایرانی فارغ از طیف و طبقه شان کشته شده اند و کار تفکیک را بعدتر انجام دهید. این بحث در ماه های بعد هم ادامه یافت تا این که خبرنگار نیویورک تایمز فرصت مصاحبه مطبوعاتی رییس جمهوری در روز یک شنبه 27 بهمن را مغتنم شمرد و درباره آمار کشته های آبان پرسید و آقای روحانی در پاسخ گفت:«از تعدادی که در خارج گفته شده و هر روز هم 100 نفر اضافه می کردند بسیار کمتر است و رقم در اختیار سازمان پزشکی قانونی است». رییس سازمان پزشکی قانونی اما اعلام کرد تعداد را به شورای امنیت کشور که زیر مجموعه وزارت کشور است اعلام کرده اند و رییس جمهوری می تواند از وزیر بخواهند. داستان بنزین اما یادآور یک جمله تاریخی هم هست. رییس جمهوری روز پنج شنبه 7 آذر و در دیدار با مقامات دولتی و اداری در سفری استانی گفت: «خود من هم صبح جمعه متوجه شدم بنزین گران شده است.» سخنی که در دفاع این گونه تفسیر شد: «مسؤولیت را تنها متوجه دولت ندانید. تصمیم کل نظام بود و به وزارت کشور اختیار داده شد در زمان مناسب اجرا کند و صبح جمعه با خبر شدم که به اجرا گذاشته اند» و در نقد، سلب مسؤولیت دانسته شد و دست انداختن. به رغم توضیحات، این جمله به قدری غافل گیر کننده و باور‌ناپذیر بود که درباره آن لطیفه‌ها ساختند خاصه این که خود آقای روحانی هم با خنده های مخصوص این جمله را به زبان آورده بود!

-------------------------------------------------

بیشتر بخوانید:

مهر 98/ زنان در ورزشگاه آزادی

شهریور 98/ پاسخ بی‌سابقه