آذربایجان، ارمنستان و اراده های فراسرزمینی در برابر ایران

به گزارش الف؛ پایگاه خبری - تحلیلی "نشنال اینترست" در گزارشی ضمن اشاره به تحرکات اخیر جمهوری آذربایجان در منطقه قفقاز جنوبی و طرح گمانه زنی های مختلف در مورد نیات پنهانی این کشور جهت ایجاد تغییر در مرزهای ژئوپلیتیکی منطقه و از بین بردن مرز و خطوط ارتباطی ایران و ارمنستان و در نقطه مقابل، ابتکار اخیر ایران در برگزاری رزمایش گسترده "ایرانِ مقتدر" در جوار مرزهای خود با جمهوری آذربایجان، سعی کرده به این سوال اساسی پاسخ دهد که آیا باکو (با توجه به حمایت های منطقه ای و فرامنطقه‌ای از آن) در حال حرکت به سمت جنگ با ایران و ارمنستان است؟

پایگاه خبری - تحلیل نشنال اینترست در این رابطه می نویسد:

«در 17 اکتبر سال جاری میلادی، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران یک رزمایش گسترده را در جوار مرزهای مشترک ایران با جمهوری آذربایجان برگزار کرد. این رزمایش، "ایرانِ مقتدر" نام داشت. در جریان این رزمایش تاکتیک های دفاعی و امنیتی و همچنین عملیات‌های ترکیبی، برای نخستین بار توسط یگان های مختلف نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی عملیاتی شدند. در جریان این رزمایش همچنین پل های موقت و عبور نیروها و ادوات زرهی از موانع آبی هم تمرین شد. با توجه به این نکته که مرز آبی میان ایران و جمهوری آذربایجان در بسیاری از نقاط، رود ارس است، استفاده از پل های موقت روی موانع آبی در جریان رزمایش ایرانِ مقتدر، تا حدی جمهوری آذربایجان را نگران کرده است.

بر اساس آنچه رسانه های این کشور اعلام کرده اند، برخلاف رزمایش های پیشیِن ایران، رزمایش اخیر این کشور کلیه مناطق مرزی میان ایران و جمهوری آذربایجان را پوشش داده و در قالب آن از تسلیحات و پرسنل نظامی بیشتری نیز استفاده شده است. البته که بر اساس بیانیه صادر شده از سوی سفارت ایران در باکو، ایران پیشتر در مورد برگزاری رزمایش مذکور به دولت جمهوری آذربایجان خبر داده و مسوولان ارشد نظامی دو کشور این رزمایش را به بحث گذاشته اند. با این همه، این رزمایش در بحبوحه اوج گیری تنش ها میان تهران و باکو و تشدید پیوندها و اتحاد میان ایران و ارمنستان برگزار شده است. از سال 2020 و وقوع جنگ قره باغ، ایران شدیدا نسبت به ایجاد "کریدور زنگزور" هشدار داده است. طرحی که از دیدِ تهران می تواند ارتباط جغرافیایی آن را با ارمنستان قطع کند. البته که مقام‌های ایرانی بارها نسبت به این مساله موضع گیری داشته اند. در این رابطه، حساب کاربری "حضرت آیت الله خامنه ای" رهبر انقلاب اسلامی در توئیتی در تاریخ 19 جولای سال جاری میلادی می گوید: "البته که اگر سیاستی دال بر از بین بردن مرز میان ایران و ارمنستان وجود داشته باشد، جمهوری اسلامی با آن مخالفت خواهد کرد.

این مرز و مسیر ارتباطی قدمتی هزاران ساله دارد". دو روز پس از برگزاری رزمایش ایرانِ مقتدر، وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران "حسین امیر عبداللهیان" گفت که ایران اجازه نخواهد داد که مسیر ارتباطی آن به ارمنستان قطع شود و جهت دفاع از این موضع خود نیز، ایران اقدام به برگزاری یک رزمایش در منطقه کرده است. با این همه، جمهوری آذربایجان و البته روسیه سعی داشته اند تا حدی به ایران در این رابطه تضمین هایی را ارائه کنند و به عنوان مثال، طرف روسی بارها گفته که هیچ اراده فراسرزمینی بر مسیرهای ارتباطی که قرار است میان ارمنستان و آذربایجان ایجاد شوند، پذیرفته شده نیست. در این راستا، معاون نخست وزیر روسیه "آلکسی اوورچوک" در جریان یک مصاحبه در تاریخ 30 سپتامبر می گوید: "اصل محوری، حاکمیتِ بر جاده ها و راه های ارتباطی توسط کشوری است که راه و مسیر ارتباطی از خاک آن می گذرد". این بدان معناست که اگر راهی از خاک ارمنستان می گذرد، آن را باید متعلق به ارمنستان دانست و به طریق مشابه در مورد آذربایجان نیز همین قاعده برقرار است. "الهام علی اف" رئیس جمهور جمهوری آذربایجان نیز در تاریخ 14 اکتبر ادعا کرده است که کشورش هیچ اراده و نیتی جهت اشغال خاک ارمنستان ندارد. با این همه، ایران نسبت به نیات پنهان در این رابطه بدبین است.

تنها چند روز پس از برگزاری رزمایش اخیر ایران در جوار مرزهای مشترک با جمهوری آذربایجان، روسای جمهوری دو کشور در حاشیه "کنفرانس تعامل و اقدامات اعتمادساز در آسیا" که در شهر آستانه قزاقستان برگزار شد (در تاریخ 13 اکتبر)، با یکدیگر دیدار و گفتگو کردند. وب سایت رسمی ریاست جمهوری آذربایجان گزارش داده که الهام علی اف به ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران گفته است که جمهوری آذربایجان به تلاش هایش جهت استقرار صلح و امنیت در منطقه دریای خزر و جنوب قفقاز ادامه می دهد. وی تاکید کرده که جمهوری آذربایجان یک سیاست خارجی مستقل را دنبال می‌کند. در این راستا تاکید علی اف بر "سیاست خارجی مستقل" کشورش قابل تامل و توجه است. این مساله مخصوصا با توجه به مواضع مکرر مقام های ایرانی مبنی بر روابط نزدیک باکو با اسرائیل، معنا و مفهوم خاصی پیدا می کند. بر اساس برخی گزارش های رسانه ای، جلسه میان روسای جمهوری ایران و جمهوری آذربایجان رسمی تر از گذشته بوده است. در این راستا برخی منابع گفته اند که علی اف از ابراهیم رئیسی به دلیل آنچه تقویت مواضع نظامی ایران در جوار مرزهای مشترک با جمهوری آذربایجان خوانده و همچنین اعطای کمک های نظامی به ارمنستان جهت مقابله با باکو عنوان کرده، گلایه و انتقاد کرده و این قبیل رویه های ایران را تهدیدی علیه کشورش دانسته است.

در نقطه مقابل، ابراهیم رئیسی نیز اتهامات الهام علی اف را رد کرده و از علی اف به دلیل فرمانبرداری اش از "صهیونیست ها" انتقاد کرده است. انتقادی که در نوع خود می تواند مطعوف به سفر اخیر "بنی گانتس" وزیر جنگ رژیم اسرائیل به باکو باشد. در این راستا، وزیر خارجه ایران در اقدامی دیگر که می تواند پیامی به جمهوری آذربایجان در مورد نیات و اقدامات پشت پرده این کشور جهت تغییر مرزها و یا خطوط ارتباطی میان ایران و ارمنستان باشد، در تاریخ 20 اکتبر، سفری سه روزه را به ارمنستان انجام داد و یک کنسولگری جدید را برای ایران در منطقه "کاپان" که مرکز استان "سیونیک" ارمنستان است بازگشایی کرد. امیر عبداللهیان در جریان سخنرانی خود که به مناسبت افتتاح کنسولگری مذکور انجام شد، گفت: "ما به صراحت مخالفت خود را با هرگونه تغییر ژئوپلیتیکی مرزها در منطقه قفقاز اعلام کرده ایم. ما امنیت ارمنستان را امنیت ایران و امنیت منطقه می دانیم". در این راستا همکاری های ایران و ارمنستان در حوزه های مختلف مخصوصا عرصه های اقتصادی و نظامی در حال گسترش است. دو کشور جدای از اینکه سعی دارند تا سطح همکاری های اقتصادی خود را از 700 میلیون دلار کنونی به بیش از سه میلیارد دلار برسانند، به احتمال فراوان، ایران پهپادهای پیشرفته خود را نیز به ارمنستان صادر خواهد کرد.

سفر امیر عبداللهیان به ارمنستان مصادف شده بود با سفر "رجب طیب اردوغان" رئیس جمهور ترکیه به بخشی از منطقه قره باغ و اقدام وی در ملحق شدن به الهام علی اف جهت افتتاح فرودگاه بین المللی "زنگلان". فرودگاهی که در نوع خود دومین فرودگاه بین المللی است که جمهوری آذربایجان در منطقه قره باغ احداث کرده است. اردوغان همچنین در افتتاح چند پروژه در جوار مرزهای مشترک جمهوری آذربایجان با ایران نیز شرکت کرده است. جمهوری آذربایجان همکاری های نزدیک خود با ترکیه را به مثابه نوعی تضمین علیه تهدیدات امنیتی می‌بیند که اتحاد ایران و ارمنستان می تواند برای آن به همراه داشته باشد. در این راستا، دو طرف امید دارند که این اتحاد را با وارد کردن هند، به یک اتحاد سه جانبه نیز گسترش دهند».

لینک: https://nationalinterest.org/feature/azerbaijan-hurtling-toward-war-iran-and-armenia-205534