آلوده‌ترین مهر ماه در یک دهه اخیر؛ سهم هوای قابل قبول فقط 10 روز بود / هفت سال است که نمی‌دانیم منبع آلودگی هوای تهران چیست
نماینده سابق شهردار تهران در کمیته کاهش آلودگی هوا به خبرآنلاین می‌گوید: «یکی از جدی‌ترین ضعف‌های مدیریت آلودگی هوای کشور، به‌روز نبودن سیاهه انتشار آلاینده‌ها است. آخرین سیاهه انتشار قابل استناد برای تهران مربوط به حدود هفت سال پیش است. در این مدت، ترکیب ناوگان خودروها، کیفیت سوخت، رشد صنایع و حتی اقلیم تهران تغییر کرده است.»
الهه جعفرزاده: تهران، پایتخت ایران، سال‌هاست با بحران آلودگی هوا دست‌وپنجه نرم می‌کند؛ بحرانی که نه‌تنها سلامت عمومی را تهدید می‌کند، بلکه بر کیفیت زندگی، بهره‌وری شهری و عدالت زیست‌محیطی نیز اثرگذار است. با شروع فصل پاییز، به‌ویژه در مهرماه، این معضل شدت می‌گیرد؛ پایداری جو، کاهش باد، وارونگی دما و افزایش تردد شهری همگی دست‌به‌دست هم می‌دهند تا هوای تهران در وضعیت ناسالم قرار گیرد.
داده‌های رسمی شرکت کنترل کیفیت هوای تهران نشان می‌دهند که مهرماه طی سال‌های اخیر - به‌ویژه در مهر 1403 و 1404- به‌طور فزاینده‌ای آلوده‌تر شده و روند نزولی کیفیت هوا به یک الگوی نگران‌کننده تبدیل شده است.
وحید نوروزی، نماینده سابق شهردار تهران در کمیته کاهش آلودگی هوا و کارشناس ارشد محیط زیست، در گفت‌وگو با خبرآنلاین عنوان می‌کند: «افزایش آلودگی مهر 1403 در مقایسه با مهر 1402 قبل از هر چیز نتیجه‌ی تفاوت محسوس در شرایط جوی دو سال است. در مهر 1402 چند سامانه بارشی و بادهای غربی کوتاه‌مدت باعث تهویه نسبی هوا شدند، اما در مهر 1403 تقریباً در تمام ماه مهر، هوای تهران در وضعیت پایداری قرار داشت. میانگین سرعت باد پایین بود، هیچ بارندگی مؤثری ثبت نشد و متاسفانه لایه وارونگی دما در بیشتر روزها در ارتفاعی بسیار پایین، پایدار ماند.»
داده‌های شرکت کنترل کیفیت هوای تهران طی 8 سال اخیرعوامل جوی و انسانی؛ دو روی سکه آلودگی هوای تهران
نوروزی با اشاره به داده‌های رسمی چند سال اخیر، آلاینده شاخص مهرماه تهران را ذرات معلق کمتر از 2/5 میکرون (PM2.5) معرفی می‌کند و می‌گوید: «در آغاز فصل پاییز و با ورود به مهرماه، پایداری جو، کاهش ارتفاع لایه اختلاط و نبود باد مؤثر موجب می‌شوند ذرات حاصل از ترافیک و احتراق در لایه‌های پایین جو عملاً محبوس شوند.»
به باور او، بازگشایی مدارس و دانشگاه‌ها، افزایش تردد روزانه و کوتاه‌تر شدن طول روز، ترافیک را در ساعات اوج صبح و عصر متمرکز کرده و کیفیت هوا را به‌سرعت کاهش می‌دهد.
نوروزی همچنین به نکته‌ای مغفول اشاره می‌کند: «وضعیت بارندگی در مهر امسال و حتی ماه‌های قبل از آن در استان تهران و استان‌های همجوار بسیار بحرانی بوده است. نبود بارش و خشکی خاک سبب شده تا حتی در روزهای همراه با وزش باد، گردوغبار سطحی بلند شود و به جای پاک‌سازی هوا، به حجم ذرات معلق اضافه کند. این نشانه‌ای روشن از ترکیب شرایط جوی پایدار و شدت انتشار آلاینده‌ها است.»
این کارشناس با تشبیه پایداری جو به درپوشی که مانع تهویه هوای آلوده می‌شود، می‌گوید: «درست است که جو پایدار آلودگی را نگه می‌دارد، اما این انسان است که آن را تولید می‌کند.»
نوروزی، نماینده سابق شهردار تهران در کمیته کاهش آلودگی هوابهزاد اشجعی، کارشناس آلودگی هوا، نیز در گفت‌وگو با خبرآنلاین، مهرماه را به‌دلیل افزایش ترافیک، یکی از بحرانی‌ترین ماه‌ها برای آلودگی هوا می‌پندارد: «وقتی در مهرماه مدارسی که در ماه‌های قبل فعالیتی نداشتند، بازگشایی می‌شوند و ساعات کاری به حالت عادی برمی‌گردد، معضل ترافیک تشدید می‌شود. این افزایش تردد و کاهش میانگین سرعت وسایل نقلیه، به‌طور مستقیم به افزایش انتشار آلاینده‌ها منجر می‌شود.»
این ترکیب، مهرماه را به یکی از آلوده‌ترین ماه‌های سال تبدیل کرده؛ به طوری که در مهر 1404، تعداد روزهای ناسالم برای گروه‌های حساس به 19 روز رسیده است.
اشجعی، کارشناس آلودگی هوانقش منابع متحرک و ثابت در آلودگی هوای پایتخت
بر اساس تحلیل نوروزی، بخش عمده آلودگی هوای تهران منشأ انسانی دارد: «مطالعات معتبر داخلی و بین‌المللی نشان می‌دهد که منابع متحرک، شامل خودروهای سبک، وسایل نقلیه دیزلی و موتورسیکلت‌ها، بین 60 تا 85 درصد از انتشار ذرات معلق را تولید می‌کنند، در حالی که صنایع اطراف شهر، نیروگاه‌ها و منابع ثابت حدود 15 تا 30 درصد سهم دارند.»
او کیفیت پایین سوخت، وضعیت نامناسب معاینه فنی خودروها و موتورسیکلت‌ها و تمرکز شدید ترافیک در ساعات اوج را از عوامل اصلی تولید آلاینده‌ها می‌داند و می‌گوید: «این دو عامل در کنار افزایش ترافیک، مصرف سوخت، خشکسالی تاریخی و سست شدن بافت خاک، مهر و آبان امسال را به یکی از آلوده‌ترین دوره‌های سال‌های اخیر تبدیل کرده‌اند.»
سیاهه انتشار آلاینده‌ها به‌روز نیست
نوروزی انتقاد جدی از نبود داده‌های به‌روز دارد: «یکی از جدی‌ترین ضعف‌های مدیریت آلودگی هوای کشور، به‌روز نبودن سیاهه انتشار آلاینده‌ها است. سال‌هاست که همان اعداد کلیشه‌ای30 درصد برای منابع ثابت و 70 درصد برای منابع متحرک، بدون بازنگری علمی تکرار می‌شود و رسانه‌ها هم ناچارند همان آمار قدیمی را بازنشر کنند. برخی هم چند درصد این طرف آن طرف می‌گویند که خیلی علمی و دقیق نشان داده شود.
ولی باید گفت که آخرین سیاهه انتشار قابل استناد برای تهران مربوط به حدود هفت سال پیش است. در این مدت، ترکیب ناوگان خودروها، کیفیت سوخت، رشد صنایع و حتی اقلیم تهران تغییر کرده است. مگر می‌شود در کلان‌شهری مثل تهران، هفت سال بگذرد و هنوز ندانیم سهم واقعی منابع ثابت، متحرک و خانگی در انتشار آلاینده‌ها چقدر است؟»
نماینده سابق شهردار تهران در کمیته کاهش آلودگی هوا این وضعیت را غیرقابل‌قبول می‌داند و خواستار ورود سازمان حفاظت محیط زیست، پلیس راهور، وزارت نفت، وزارت نیرو، وزارت صمت و حتی نظارت مجلس و مدعی‌العموم برای به‌روزرسانی سیاهه انتشار است. او هشدار می‌دهد: «تا زمانی که سیاهه انتشار دقیق نداشته باشیم، تصمیم‌گیری‌ها بر پایه داده‌های منقضی‌شده است و این یعنی ادامه دور باطل طرح‌های تکراری بدون تغییر واقعی در کیفیت هوا.»
اشجعی نیز بر نقش منابع متحرک تأکید دارد: «خودروهای دیزلی عامل اصلی انتشار ذرات معلق هستند و پس از آن‌ها، موتورسیکلت‌ها و خودروهای سواری نیز سهم دارند. افزایش تعداد ناوگان و کندی خروج خودروهای فرسوده، همراه با افزایش میانگین عمر ناوگان، انتشار آلاینده‌ها را تشدید کرده است.»
او معتقد است که عدم تناسب بین ورود و خروج خودروهای فرسوده، یکی از عوامل اصلی افزایش آلودگی است.
چرا مهر 1403 بدتر از مهر 1402 بود؟
نوروزی تفاوت شرایط جوی را دلیل اصلی افزایش روزهای ناسالم در مهر 1403 نسبت به مهر 1402 می‌داند: «در مهر 1402، چند سامانه بارشی و بادهای غربی کوتاه‌مدت باعث تهویه نسبی هوا شدند، اما در مهر 1403، هوای تهران تقریباً در تمام ماه در وضعیت پایداری جو بود. میانگین سرعت باد پایین، هیچ بارندگی مؤثری ثبت نشد و لایه وارونگی دما در ارتفاع پایین پایدار ماند.»
او اضافه می‌کند: «افزایش طبیعی تعداد خودروها، بازگشایی مدارس و استفاده زودهنگام از سیستم‌های گرمایشی، حجم آلاینده‌ها را بالا برد. وقتی این انتشار بالا با هوای ساکن همراه می‌شود، شاخص کیفیت هوا به‌سرعت افزایش می‌یابد. هرچند این جهش را نمی‌توان صرفاً نوسان تصادفی دانست، بلکه نشانه‌ای از پایداری جوی شدید و نبود سیاست‌های کنترلی مؤثر است.
مهر سال قبل به‌گونه‌ای بود که هم آسمان همکاری نکرد هم زمین؛ نه باد و باران داشتیم که آلودگی را بشوید نه سیاستی تازه که از تولید آن جلوگیری کند.»
سه ماه متوالی با احتمال وقوع شرایط «بسیار ناسالم»
نوروزی چشم‌انداز کیفیت هوای تهران در ماه‌های سردتر را «نگران‌کننده و پرریسک» توصیف می‌کند: «با نزدیک شدن به زمستان، سامانه‌های پرفشار تقویت شده و وارونگی‌های دمایی طولانی‌تر می‌شوند. ارتفاع لایه اختلاط ممکن است به کمتر از 200 متر برسد و تهویه طبیعی عملاً از بین برود.»
او هشدار می‌دهد که افزایش مصرف سوخت برای گرمایش و احتمال مازوت‌سوزی، منابع جدیدی از آلاینده‌ها را وارد هوای ساکن پایتخت می‌کند.
نوروزی با اشاره به 19 روز ناسالم در مهر 1404، پیش‌بینی می‌کند که در آذر، دی و بهمن، احتمال وقوع شرایط «بسیار ناسالم» جدی است. او پیشنهاد می‌کند: «کنترل تردد خودروهای دیزلی در روزهای وارونگی، نظارت شدید بر سوخت نیروگاه‌ها، نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی و اطلاع‌رسانی شفاف به شهروندان، می‌تواند مسکن موقتی باشد. اما اگر فکر اساسی نشود، آلودگی هوا به یک بحران ساختاری و مزمن تبدیل خواهد شد.»
روند بلندمدت یا نوسان فصلی؟
نوروزی افزایش آلودگی در مهر 1403 و تداوم آن در 1404 را نشانه یک روند بلندمدت رو به وخامت می‌داند: «از سال 1399، هر سال مهرماه با تعداد روزهای ناسالم بیشتری مواجه بوده‌ایم. شرایط اقلیمی خشک‌تر، پایداری جو بیشتر و ناوگان فرسوده بدون نظارت کافی، این روند را تشدید کرده‌اند. به عبارتی، ما با یک روند بلندمدت رو به وخامت مواجهیم نه یک استثنای فصلی. این وضعیت هشداری جدی برای آینده است که بدون مدیریت علمی و ساختاری، تشدید خواهد شد.»
47232
کد خبر 2134144
