آمارسازی ناشیانه برای زیر سوال بردن بهبود سطح رفاه در دولت سیزدهم

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، به دنبال انتشار گزارش مرکز آمار از بهبود سطح درآمد متوسط ایرانیان در سال 1400، روزنامه «جهان‌صنعت» در مطلبی از کاهش رفاه خانوار‌های ایرانی خبر داده بود. مرکز آمار در پاسخ به این مطلب جهان صنعت، توضیحاتی ارائه کرد که نشان می‌دهد این روزنامه منتقد دولت به آمارسازی ناشیانه روی آورده است. متن کامل توضیحات مرکز آمار در ادامه می‌آید: وضعیت فعلی اقتصادی کشور و مشکلات خانوار‌ها در ایجاد توازن بین هزینه و درآمد بر کسی پوشیده نیست؛ اما استفاده از واژه «سقوط» در عنوان و یا «عقبگرد رفاهی» در ابتدای مقاله، با واقعیت همخوانی ندارد که در بند‌های بعد به آن اشاره خواهد شد. همانگونه که در ابتدای مقاله عنوان شده است متوسط درآمد خانوار‌های شهری و روستایی نسبت به مقدار سال قبل و نیز در مقایسه با متوسط درآمد خانوار‌ها افزایش یافته است. این بدان معناست که وضعیت درآمدی خانوار نسبت به سال قبل ولو اندک بهبود یافته است؛ بنابراین علی‌رغم تاکید بر وجود فشار‌های اقتصادی، استفاده از واژه سقوط نشان‌دهنده ناتوانی در تحلیل جامع داده‌های یک شاخص است. نویسنده در راستای توجیه به‌کارگیری واژه سقوط، درآمد خانوار‌ها را با تورم نقطه‌ای که در این حالت از تورم متوسط بیشتر شده تعدیل کرده است؛ درحالی که با توجه به اینکه داده‌های هزینه و درآمد استفاده شده در مقاله مربوط به سال 1400 است، لازم است به جای استفاده از تورم نقطه‌ای از تورم متوسط همان سال استفاده شود، زیرا در یک تحلیل لازم است دوره زمانی شاخص‌های به‌کاررفته در مقایسه، متناسب باشند. ایشان در ادامه، درآمد متوسط خانوار‌ها را با تورم تعدیل کرده است و بدین ترتیب رشد درآمد خانوار شهری و روستایی را با استفاده از واژه رشد حقیقی درآمد، به ترتیب از 50 و 51 به 15 و 16 کاهش داده است. این درحالی است که فراموش کرده برای ارائه یک تحلیل و مقایسه درست، لازم است هزینه خانوار را نیز با همان نرخ تعدیل و رشد حقیقی هزینه را نیز محاسبه کند تا بتواند با مقایسه همزمان دو شاخص همگن، واقعیت را به خواننده خویش نشان دهد. ایشان در ادامه، با مقایسه درآمد تعدیل شده با هزینه تعدیل نشده، چنین نتیجه‌گیری کرده است که بالاتر دانستن درآمد خانوار‌ها موجب سردرگمی است و شاهد عقبگرد رفاهی خانوار‌ها بوده‌ایم. این درحالی است که همان‌گونه که گفته شد، این سردرگمی ناشی از مقایسه اشتباه دو شاخص ناهمگون است که یکی تعدیل شده و دیگری تعدیل نشده است. نتیجه این تحلیل نادرست، خود را در سردرگمی نویسنده و استفاده از واژگانی، چون عقبگرد یا سقوط نشان می‌دهد. نویسنده محترم در بخش درآمد و هزینه شهرنشینان، به این نتیجه درست رسیده است که «در سال گذشته رشد متوسط درآمد سالانه خانوار‌های شهری بیشتر از رشد متوسط هزینه کل سالانه بوده است.»، اما در ادامه با این استدلال که «تفاوت میزان رشد درآمد‌ها و هزینه‌ها چندان زیاد نیست» چنین نتیجه‌گیری کرده است که «کل درآمد خانوار‌های شهری صرف هزینه‌های تامین زندگی شده است.» در توضیح مغلطه بودن این شبه‌استدلال باید گفت صَرف کل یا بخشی از درآمد خانوار برای تامین هزینه‌ها تابعی است از تفاضل درآمد و هزینه و به ناچیز بودن میزان رشد درآمد و هزینه (در صورت مثبت بودن اختلاف فوق) ارتباطی ندارد. اگر این اختلاف مثبت باشد، رشد یا کاهش درآمد و هزینه بر پیشی گرفتن هزینه‌ها از درآمد تاثیری ندارد. ادامه مقاله نیز تکرار و توضیح مفاد گزارش هزینه و درآمد خانوار‌های شهری و روستایی در سال 1400 مرکز آمار است که محتوای آن به پیشی گرفتن درآمد خانوار‌ها بر هزینه اشاره دارد و برخلاف مفهوم القا شده توسط عنوان مقاله است. اتکای به داده‌های هزینه و درآمد خانوار تنها راه بررسی وضعیت اقتصادی خانوار نیست. کمک‌های حمایتی دولت مانند افزایش یارانه به 300 تا 400 هزار تومان برای 90 درصد خانوار‌های ایرانی نیز بر وضعیت رفاهی خانوار تاثیرگذار است. برخلاف افزایش هزینه‌هایی که در گذشته انجام می‌شده است، افزایش قیمت‌ها و هزینه‌های اخیر بیهوده و صرفا به دلیل افزایش نرخ ارز و عوامل دیگر نبوده است. بلکه به دلیل اصلاحات مثبت در سیاستگذاری مانند حذف ارز ترجیحی و رانت‌های آن، نظام‌بخشی به یارانه آرد و نان، افزایش یارانه نقدی و هدفمندی بیشتر آن و... بوده است. رفاه مفهومی چندوجهی است که تعریف اقتصادی صِرف از آن، سال‌های زیادی است به کنار گذاشته شده است و در جدیدترین ادبیات این حوزه از مفهوم چندبعدی رفاه صحبت می‌شود که عینیت یافتن آن در شاخص‌هایی نظیر کامیابی لگاتوم، پیشرفت اجتماعی، کیفیت زندگی، توسعه انسانی و... نیز مشاهده می‌شود. شاید در سال‌های ابتدایی دهه هفتاد میلادی تاکید بر درآمد به عنوان تنها متغیر نشان دهنده وضعیت رفاه، پذیرفته شده بود؛ ولی در حال حاضر تکیه بر این متغیر به تنهایی، نشان‌دهنده تک‌بعدی نگریستن مسائل پیچیده و در نظر نگرفتن بخش زیادی از واقعیت‌های موجود است که می‌تواند تحلیل نادرستی از واقعیت را به مخاطب ارائه کند. بر این اساس رفاه خانوار صرفاً بر حسب عوامل هزینه و درآمد محاسبه نمی‌شود. نگاهی به جدیدترین گزارش منتشرشده از سوی موسسه لگاتوم و مقایسه داده‌های آن با گزارش قبلی این مؤسسه نشان می‌دهد ایران توانسته است در چند بعد از شاخص کامیابی، رتبه‌های خوبی به دست آورد که در مقایسه با گزارش قبلی این مؤسسه، می‌توان جایگاه ایران را بهتر درک کرد. حوزه سلامت با 20 رتبه ارتقا از 81 به 61 رسیده است که نشان‌دهنده تحول جدی در این حوزه و بهبود رفاه جامعه است. همچنین حوزه آموزش با دو پله ارتقا از 77 به 75 رسیده که با توجه به شرایط کرونا و راه‌اندازی آموزش مجازی، می‌تواند نشان‌دهنده برنامه‌ریزی صحیح در این حوزه باشد.