آمارهای مغشوش بنزینی / داده‌های مبهم بازار سوخت در ایران
گرانی و کرونا باعث سقوط مصرف بنزین شد و دولت وقت که فرصت را مناسب دیده بود، شروع به صادرات بنزین مازاد کرد و سپس در تبلیغات رسانه‌هایش مدعی شد صادرکننده بنزین شده است.
به گزارش اقتصادنیوز به نقل از شرق، آمار مصرف بنزین از سال 98 تا امروز از درگاه اطلاع‌رسانی شرکت پالایش و پخش فراورده‌های نفتی غیب شده است؛ از همان زمانی که بنزین گران شد و جنجال آفرید. ماجراهای داغ بنزین آن سال، به آبان خلاصه نشد و زمستان خبر آمد کرونا به ایران رسیده است. گرانی و کرونا باعث سقوط مصرف بنزین شد و دولت وقت که فرصت را مناسب دیده بود، شروع به صادرات بنزین مازاد کرد و سپس در تبلیغات رسانه‌هایش مدعی شد صادرکننده بنزین شده است. ماجرای بنزین آن سال، باز هم به اینجا ختم نشد و اواخر پاییز سال گذشته شرکت پالایش و پخش فراورده‌های نفتی افشا کرد دولت گذشته در مقاطعی بنزین را لیتری 500 تومان صادر کرده است؛ عددی که یک‌سوم قیمت بنزین یارانه‌ای و یک‌ششم قیمت بنزین آزاد در بازار ایران است. حالا دوباره شایعه‌های افزایش قیمت بنزین به گوش می‌رسد؛ شایعه‌هایی که بعد از جمع‌آوری گسترده کارت سوخت جایگاه‌داران، دهان به دهان چرخید، اما هم دولت و هم مجلس آن را تکذیب کردند و توضیح دادند که موازنه تولید و مصرف بنزین به هم خورده است و مدعی شدند قاچاق سوخت به‌طور چشمگیری بالا رفته است. در این میان، رویترز نیز گزارشی درباره واردات 30 هزار تن بنزین و گازوئیل از روسیه به ایران منتشر کرد، اما واقعیت این است که آمار تولید، مصرف و قاچاق بنزین در ایران نه‌تنها از سال 98 غیب شده، بلکه سال‌هاست هیچ‌گونه شفافیتی در این زمینه وجود ندارد. «شرق» در این گزارش آمارهای رسمی منتشر‌شده یک دهه گذشته را در زمینه تولید، مصرف و قاچاق بنزین بررسی کرده و به تناقض‌های آنها پرداخته است.
حذف آمار مصرف سوخت از سال 98 به بعد
داده‌های بازار سوخت در ایران همواره در هاله‌ای از ابهام بوده‌اند و آمار مصرف بنزین از سال 97 به بعد روی درگاه آماری شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی به‌روز‌رسانی نشده است. بر اساس جداول و آمارهای موجود در این سایت، میزان مصرف بنزین از میانگین مصرف روزانه 63.5 میلیون لیتر در سال 91 به 89.1 میلیون لیتر در سال 97 رسیده است.
بر اساس گزارش ایسنا و به نقل از شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی میانگین مصرف بنزین در سال 1401 روزانه 104 میلیون لیتر گزارش شده است. به این ترتیب، مصرف بنزین در یک دهه گذشته حدود 1.6 برابر شده است. این در حالی است که ایسنا سال گذشته از قول محمدباقر سلیمی، رئیس پلیس ترافیک شهری فراجا، نوشت که در یک دهه گذشته شمار وسایل نقلیه پلاک‌شده، شش برابر شده و به حدود 36 میلیون وسیله نقلیه رسیده است.
آمار تولید بنزین گرفتار تبلیغات دولتی
درباره میزان تولید بنزین در سال‌های گذشته ادعاهای متناقض زیادی وجود دارد که به نظر می‌رسد این آمارها با هدف دستاوردسازی در دولت‌های مختلف تولید شده‌اند. برای مثال، علیرضا ضیغمی، مدیرعامل پالایش و پخش فراورده‌های نفتی در سال 91، میزان تولید بنزین را روزانه حدود 70 میلیون لیتر قید کرده است. ایرنا، رسانه وابسته به دولت، در سال 1400 ادعا کرده میزان تولید روزانه بنزین در سال 92 حدود 60 میلیون لیتر بوده که در دولت حسن روحانی به 115 میلیون لیتر رسیده است. بیژن زنگنه، وزیر وقت نفت، در دهم مرداد سال 98 گفته بود تولید بنزین در سال 92 روزانه 52 میلیون لیتر بوده که در سال 98 به 107 میلیون لیتر رسیده است. دنیای اقتصاد به نقل از شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی میزان تولید روزانه بنزین در سال 1401 را 98.5 میلیون لیتر قید کرده است و در سوم فروردین سال 1402 ایرنا به نقل از جلیل سالاری، مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی، مدعی شده میزان تولید روزانه بنزین به 115 میلیون لیتر رسیده است.
اگر بخواهیم ادعای دولت حسن روحانی مبنی بر تولید روزانه 107 میلیون لیتر بنزین در سال 98 و 115 میلیون لیتر در سال 1400 را درست در نظر بگیریم، پس با گزارش سال 1401 شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی مبنی بر تولید 98.5 میلیون لیتر بنزین در روز، باید گفت تولید بنزین کاهشی شده است. اگر فرض را بر آمارسازی دولت گذشته بگیریم، رقم واقعی تولید بنزین در سال‌های گذشته مشخص نیست. اگر بخواهیم ادعای تولید روزانه 60 میلیون لیتر بنزین در سال 92 و 115 میلیون لیتر در سال 1402 را در نظر بگیریم، باید گفت میزان تولید بنزین در یک دهه گذشته 1.9 برابر شده است که با این احتساب رقم تولید بیشتر از مصرف بوده و دلیلی برای واردات بنزین وجود ندارد! اگر ادعای تولید روزانه 70 میلیون لیتر بنزین در سال 91 و 98.5 میلیون لیتر در سال 1401 را درست در نظر بگیریم، میزان تولید بنزین در یک دهه گذشته حدود 1.4 برابر شده که با در نظر گرفتن رشد 1.6 برابر مصرف، تولید از مصرف بنزین عقب افتاده است. در این میان، هدف‌گذاری‌ها برای افزایش تولید بنزین در کشور با واقعیات امروز همخوانی ندارد. برای مثال، در خرداد سال 88 فارس به نقل از نورالدین شهنازی‌زاده، مدیرعامل وقت شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی، نوشت که تولید روزانه بنزین در سال 91 به 120 میلیون لیتر می‌رسد! عددی که هنوز با گذشت یک دهه محقق نشده است.
آمار اعجاب‌آور قاچاق سوخت
تناقض آماری و شفاف‌نبودن وضعیت بنزین به بخش تولید و مصرف محدود نمی‌شود و در یک دهه گذشته اعدادی برای قاچاق سوخت مطرح شده که گاه اعجاب‌آور و دور از منطق به نظر می‌رسد. به‌عنوان مثال، اخیرا تسنیم به نقل از ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز مدعی شده «در سال 1401 قاچاق بنزین در کشور رشد 250درصدی و قاچاق گازوئیل 69 درصد افزایش داشته که این به آن مفهوم است که روزانه 50 میلیون لیتر سوخت از کشور قاچاق می‌شود».
این در حالی است که میزان تولید روزانه بنزین حدود صد میلیون لیتر و میزان تولید گازوئیل حدود 110 میلیون لیتر اعلام می‌شود و با این حساب چیزی نزدیک به یک‌چهارم سوخت کشور قاچاق می‌شود! گذشته از این، قاچاق روزانه 50 میلیون لیتر سوخت در حالی از سوی تسنیم ادعا شده است که در نهم فروردین سال جاری، فارس به نقل از جلیل سالاری، مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش، نوشته است: «با محاسبه میزان پیمایش خودروهای دیزلی و میزان مصرف گازوئیل در صنایع و نیروگاه‌ها، میزان مصرف گازوئیل باید حدود روزانه 75 الی 77 میلیون لیتر باشد، درحالی‌که این رقم روی 85 میلیون لیتر است؛ یعنی سرنوشت حدود هشت الی 10 میلیون لیتر گازوئیل مشخص نیست». سالاری در 30 آذر سال گذشته نیز به ایلنا گفته بود میزان قاچاق بنزین روزانه پنج تا شش میلیون لیتر و قاچاق گازوئیل شش تا هفت میلیون لیتر است. در ششم دی 1400 تسنیم به نقل از مجتبی محفوظی، سخنگوی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، حجم کل قاچاق فراورده‌ها و مشتقات نفتی کشور را 9 میلیون لیتر اعلام کرده بود. در سال 97 اما رقم دیگری برای قاچاق سوخت اعلام شد. در 24 مهر سال 97 ایسنا به نقل از محمدرضا پورابراهیمی که رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس بود، نوشت روزانه 30 میلیون لیتر بنزین قاچاق می‌شود و این موضوع را «تاراج اموال عمومی کشور» خواند. در این میان، آمار غیرشفاف قاچاق سوخت بارها زیر سؤال رفته است. محمد سرگزی، نماینده سیستانوبلوچستان در مجلس، روز ششم شهریور سال 1401 به تسنیم گفت: «تمام گازوئیلی که روزانه به سیستانوبلوچستان وارد می‌شود، سه میلیون لیتر است، درحالی‌که طبق اعلام مسئولان دستگاه‌های مربوطه، روزانه 9 تا 11 میلیون لیتر قاچاق سوخت از سیستانوبلوچستان داریم. در‌واقع اگر فرض کنیم تمام سه میلیون لیتر گازوئیل وارد‌شده به استان هم قاچاق شود، باز نسبت به آمار قاچاق سوخت، شش تا هشت میلیون لیتر کمتر است». در 24 مهر 97 هم میزان به نقل از محمدرضا موسوی‌خواه، مدیرعامل وقت شرکت ملی پخش فراورده‌های نفتی قاچاق، نوشت: «بدون شک، سوخت از جایگاه‌های عرضه و نازل‌ها انجام نمی‌شود و رقم 40 میلیون لیتر روزانه قاچاق سوخت که برخی رسانه‌ها مطرح می‌کنند تخیلی است».
او توضیح داد: «برای قاچاق 10 میلیون لیتر سوخت به‌طور تخمینی حدود سه هزار تانکر با ظرفیت 20 هزار لیتر لازم است». البته چندی پیش نیز یک نماینده مجلس با اشاره به اسنادی که به مجلس رسیده است، درباره قاچاق سوخت افشا کرد که میزان قاچاق سوخت مایع توسط نیروگاه‌ها در ایران یک‌و‌نیم میلیارد لیتر است و نهادهای نظارتی از مجلس شورای اسلامی خواسته‌اند «فکری به حال حجم بالای تخلفات» بکند.
مالک شریعتی، عضو کمیسیون انرژی مجلس یازدهم، در یک فایل ویدئویی که وب‌سایت نود اقتصادی منتشر کرده است، می‌گوید: «شاید رویمان نمی‌شود بگوییم یک‌و‌نیم میلیارد لیتر آمار رسمی قاچاق سوخت مایع نیروگاه‌های ما در سال است. این آماری است که نهادهای نظارتی در اختیار ما قرار داده‌اند. تانکر در نیروگاه تخلیه نمی‌کند و حساب‌سازی می‌شود. اگر هم (نهاد نظارتی) متوجه شد، مگر چقدر جریمه می‌کنند؟ (سوخت مایع) نه در حساب‌هایشان می‌آید... عمده قاچاق گازوئیل ما مال نیروگاه‌ها‌ست. این بنده‌های خدا که اتوبوس‌هایشان را یک باک اضافه می‌زنند می‌برند مرز می‌فروشند، چیزی نیست که اصلا! اقتصاد کلان انرژی هم از این موضوع لطمه می‌بیند». وب‌سایت خبری آفتاب‌نیوز هم با اشاره به این موضوع، به گزارش‌های سازمان خصوصی‌سازی استناد کرده و می‌نویسد: شمار زیادی از نیروگاه‌های برق ایران به خصولتی‌ها و بنیادها و نهادهای خاص به‌عنوان رد دیون واگذار شده است. البته جالب است بدانید بر اساس گزارشی که شانا، درگاه اطلاع‌رسانی وزارت نفت، در سال 91 منتشر کرده است، مطالعات حمل‌ونقل و انرژی کشور نشان می‌دهد 48 درصد فراورده‌های نفتی کشور در بخش حمل‌ونقل استفاده می‌شود و مابقی در بخش نیروگاهی، صنعت، کشاورزی و خانگی مورد استفاده قرار می‌گیرد. حال با این وضعیت مبهم آمار تولید، مصرف، قاچاق و نرخ صادرات سوخت، پرسش این است که چگونه می‌توان به یک برنامه ریزی درست و بهینه برای بازار سوخت کشور رسید؟
همچنین بخوانید