ائمه (ع) اصرار و تأکیدی بر قرائت حفص نداشته‌اند

حمیدرضا مستفید، عضو هیئت علمی دانشکده الهیات داشگاه آزاد واحد تهران شمال، در نشست علمی «بررسی قرائت حفص از عاصم در کتاب عیون اخبارالرضا (ع)» که از سوی دفتر قم بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی در حال برگزاری است، گفت: برخی از علمای علوم قرآنی از جمله برخی در دوره معاصر معتقدند که روایت حفص همان روایت اصلی است که قرآن به این روایت نازل شده است و به قول استاد معرفت، مردم به روایت حفص نمی‌خواندند، بلکه حفص به روایت مردم می‌خواند.

استاد دانشگاه قرآن و حدیث با بیان اینکه این نظریه تا حدی برخلاف اجماع و شهرت بین فقهای شیعه است، افزود: در روایات مطالبی دیده می‌شود که موارد نقضی در فرمایش معتقدان به اصلی بودن روایت حفص است.

مستفید تصریح کرد: از جمله موارد نقض در آیه مرتبط با فرزند نوح (ع) یعنی 42 هود است که فرمود «قال یا نوح انه لیس من أهلک انه عمل غیر صالح...» است؛ ما طبق عادت، آن را عمل غیر صالح می‌خوانیم ولی ممکن است این قرائت درست نباشد؛ البته ما عمدتا در متون روایی و تفسیری و متون کهن که آیات قرآن را در خود دارد، طبق قرائتی که با آن مأنوس هستیم، می‌خوانیم، اما چه بسا این خوانش و قرائت اصلی نباشد و برداشت ما از یک آیه، روایت و یک کتاب را تغییر دهد.

استاد علوم قرآنی با اشاره به برخی نظرات در مورد این آیه و طرح آن در نزد امام رضا (ع)، افزود: عده‌ای قائل بودند که این شخص فرزند صلبی نوح نبوده و فرزند فرد دیگری بوده است، اما امام به شدت با آن مخالفت کرده است.

مستفید اضافه کرد: «وشا» از صحابی امام ضمن اینکه از امام درباره چگونگی قرائت عمل غیر صالح می‌پرسد، می‌گوید این آیه در نزد مردم دو وجه قرائت می‌شود و بعد این بحث را مطرح کرد که برخی معتقدند این فرد پسر واقعی نوح نبود؛ امام فرمود دروغ می‌گویند. بنابراین این مهم است که بدانیم مردم چطور آیه را بخوانند و چه چیزی را قصد کنند.

مستفید بیان کرد: از اینجا استفاده می‌کنیم که این روایت صرف نظر از سند روایت و با فرض صدور، دلالت دارد که حضرت عمل غیر صالح را نپذیرفته‌اند، طبری هم همین را می‌گوید که عمل غیر صالح قرائت مشهور در میان قراء سبعه بوده است و آن را طوری آورده که گویی اساسا قرائت حفص را نشنیده است؛ آن هم فردی که خودش بحث‌های زیادی در زمینه قرائات دارد.

وی با تأکید بر اینکه ائمه بر روایت رایج میان مردم تأکید داشتند که لزوما حفص نبوده است، اضافه کرد: این مسئله تلنگری برای ما هست که دو روایت از آیه میان مردم رواج داشته که یکی با معنای ناشایستی توأم بوده است، همچنین در برخی آیات دیگر هم قرائت دیگری در آن ارجح است.

مستفید با بیان اینکه قرائت حفص برخلاف نظر برخی استادان حتی در کوفه هم مشهور نبوده است، اظهار کرد: معتقدم بنا نبوده که قرائت خاصی به عنوان قرائت اصلی در میان مردم مشهور و معلوم شود؛ البته برخی افراد که مشی اخباری دارند، قائل به تحریف هستند و به چنین روایاتی (اختلاف قرائات آیات) استناد می‌کنند، در حالی که این اختلاف منوط به رواج یک قرائت و عدم رواج قرائت دیگر است و ربطی به تحریف قرآن ندارد. همان طور که برخی در سوره حمد، «مالک» را مالک و برخی ملک می‌خوانند.

وی با تأکید بر اینکه پس قرائت رایج، لزوما حفص نبوده و ائمه هم بر روی آن اصرار و تأکیدی نداشته‌اند، افزود: در سوره معارج هم این اختلاف وجود دارد و در کتاب عیون اخبارالرضا (ع) مورد بحث قرار گرفته است؛ در آیه «نزاع للشوی» در میان قراء، فقط حفص آن را (تا در نزاع) به نصب و بقیه به رفع خوانده‌اند؛ طبری که مفسر بوده و کتاب قرائات هم داشته است، تأکید دارد که تاء باید با رفع خوانده شود.

یادآور می‌شود قرائت‌های مختلفی در عبارت «عمل غیر صالح» موجود در آیه 46 سوره هود وجود دارد. مشهور آن‌را به صورت اسمی «عمل غیر صالح» یعنی به رفع «راء» قرائت نموده و معتقدند، اگر چه پسر نوح از خانواده او است، ولی صالح نیست؛ برای این‌که او از نظر عمل، غیر صالح است. و اگر خدای تعالی او را عمل غیر صالح خوانده از باب مبالغه است. همان‌طور که وقتی بخواهی در عدالت شخصی مبالغه کنی، می‌گویی او سرا پا عدالت است: «هو عدل»، یعنی او آن‌قدر دارای عدالت است که می‌توان گفت او خود عدالت است. فرزند نوح (ع) نیز آن‌قدر با بدان نشست و در اعمال زشت و افکار نادرستشان غوطه‌ور شد که گویی وجودش تبدیل به یک عمل غیر صالح شد.

اما گروهی دیگر آن‌را به صورت فعلی و به کسر میم و فتح لام و به فتح راء، قرائت کرده‌اند: «عمل غیر صالح». و تقدیر آن چنین است: «عمل عملا غیر صالح». در این قرائت موصوف حذف شد و صفت جایگزین آن شد؛ یعنی او عمل غیر صالح انجام داده است؛ عمل مشرکانه، کفرآمیز و تکذیب که همه اینها اعمال غیر صالح است و بدین سبب از مجموعه اطرافیان نوح (ع) که خصوص صالحان از خواص حضرتشان بودند، خارج شد.

انتهای پیام