ابعاد حضور رئیس‌جمهور در اجلاس اکو / تلاش ایران برای ارتقای همکاری‌ها با کشور‌های آسیای میانه
منطقه آسیای مرکزی در سیاست اولویت همسایگان در سیاست خارجی، جایگاه ویژه‌ای را به خود اختصاص داده است. انجام هردو سفر رئیس‌جمهور به این منطقه و شرکت در فرایند‌ها و رژیم‌های چندجانبه و منطقه‌ای بیانگر این است که ایران درصدد ایجاد فرصت‌های جدید برای ارتقا همه‌جانبه همکاری با کشور‌های این منطقه است.
خبرگزاری میزان - عابد اکبری مدیرعامل موسسه ابرار معاصر - رئیس‌جمهور در دومین سفر خارجی خود، به‌دعوت «قربان قلی بردی محمداف» رئیس‌جمهور ترکمنستان، در رأس هیئت عالی‌رتبه سیاسی و اقتصادی به عشق‌آباد، پایتخت ترکمنستان سفر کرد.
ایران، ترکیه، پاکستان، افغانستان، ترکمنستان، قرقیزستان، ازبکستان، قزاقستان، تاجیکستان و جمهوری آذربایجان، 10 عضو سازمان همکاری اقتصادی اکو را تشکیل می‌دهند. لازم به ذکر است که ایران به دلیل داشتن مرز زمینی با 5 کشور عضو اکو و دارا بودن موقعیت استراتژیک جغرافیایی برای برقراری اتصال سایر اعضا به آب‌های بین‌المللی و نیز به دلیل استقرار دبیرخانه دائمی اکو در تهران از موقعیت محوری در این سازمان برخوردار است.
اهمیت حضور ایران در این نشست
رئیس‌جمهور در اولین سفر خارجی خود برای شرکت در نشست سران شانگهای در 25 شهریور 1400 به دوشنبه پایتخت تاجیکستان سفر کرد. مهم‌ترین دستاورد این سفر تبدیل عضویت جمهوری اسلامی ایران از عضو ناظر به عضو اصلی با اجماع هر 8 عضو سازمان منطقه‌ای شانگهای بود.
همچنین رئیس‌جمهور در این سفر ضمن دیدار‌های دوجانبه با اعضای این پیمان ازجمله تاجیکستان مواضع ایران را در حوزه مسائل منطقه‌ای ازجمله موضوع افغانستان و ارتقا همکاری‌های منطقه‌ای را تشریح کرد.
به نظر می‌رسد برنامه ریزی برای دومین سفر خارجی رئیس‌جمهور، به یک جمهوری در آسیای مرکزی برای شرکت در یک پلتفرم منطقه‌ای، می‌تواند نمایانگر سیاست راهبردی ایران از طریق توسعه روابط با همسایگان و به‌طورکلی حوزه پیرامون جمهوری اسلامی باشد.
جایگاه آسیای مرکزی در سیاست اولویت همسایگان در سیاست خارجی
در این میان به نظر می‌رسد در سیاست اولویت همسایگان در سیاست خارجی، منطقه آسیای مرکزی جایگاه ویژه‌ای را به خود اختصاص داده است. این در حالی است که در دولت‌های قبلی این منطقه عمدتا در حاشیه سیاست خارجی مطرح و ضمن کاهش مبادلات تجاری با کشور‌های این منطقه اختلاف‌نظر‌های سیاسی نیز حاکم بر روابط ایران با کشور‌های این منطقه بوده است.
به‌هرحال به نظر می‌رسد هردو سفر رئیس‌جمهور به این منطقه و شرکت در فرایند‌ها و رژیم‌های چندجانبه و منطقه‌ای بیانگر این است که ایران درصدد ایجاد فرصت‌های جدید برای ارتقا همه‌جانبه همکاری با کشور‌های این منطقه است.
شرکت در رژیم‌های بین‌المللی و منطقه‌ای؛ از راهبرد‌های توسعه کشور‌ها
درواقع یکی از راهبرد‌های توسعه کشور‌ها در دنیای امروزی شرکت در رژیم‌های بین‌المللی و منطقه‌ای چندجانبه است چراکه این رژیم‌ها کمک می‌کنند که مناسبات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی به‌پیش رفته و کشور‌ها حداکثر امتیازات برای دسترسی به منافع ملی را کسب نمایند.
در بازه زمانی کنونی برای جمهوری اسلامی ایران که تحت‌فشار حداکثری آمریکا و کشور‌های غربی قرار داشته و انزوای بین‌المللی آن را تهدید می‌کند، ورود به این روند‌ها و رژیم‌های چندجانبه موجب می‌شود تا فشار غرب را اگرنه خنثی، اما کاهش دهد. ضمن اینکه اکثر کشور‌های عضو اکو نیز خواهان تنوع‌بخشی به اقتصاد خود بوده و همکاری در این سازمان می‌تواند مکمل‌های اقتصادی برای آن‌ها فراهم آورد.
اکثر کشور‌های عضو اکو دسترسی به آب‌های آزاد ندارند
از دیگر مسائلی که در رابطه با اهمیت حضور ایران در اجلاس سران اکو می‌توان به آن اشاره کرد بحث ترانزیت است. ازآنجاکه اکثر کشور‌های عضو اکو در منطقه آسیای مرکزی در خشکی واقع‌شده و دسترسی به آب‌های آزاد ندارند ایران می‌تواند مسیر مطمئنی برای اتصال این کشور‌ها به آب‌های آزاد باشد. ایران از پتانسیل این موقعیت ژئوپلیتیک خود می‌تواند برای توسعه استفاده کند.
بر این اساس مذاکره پیرامون متنوع سازی جاده‌های ترانزیتی بخصوص خطوط ریلی که حائز اهمیت است احتمالا یکی از دستور کار‌های این مذاکرات خواهد بود. در این میان احداث خط آهن رشت - آستارا که برای تکمیل کریدور شمال به جنوب بسیار مهم است در این اجلاس موردبحث قرار خواهد گرفت.
یکی از مشکلات اصلی این منطقه این است که نظم امنیتی منطقه‌ای یک نظم غیر منطبق با شرایط منطقه است. به همین دلیل شاهد بی‌اعتمادی و بی‌ثباتی میان کشور‌های این منطقه هستیم. برای از بین بردن این بی‌اعتمادی باید نظم جدیدی حاکم شود که دارای دو شرط باشد: اول اینکه نظمی درون‌زا بوده و دخالت خارجی در آن حداقل موجود باشد؛ و دوم اینکه کشور‌ها بر اساس ظرفیت خود در آن نقش‌آفرین بوده و به‌نوعی همه از آن نظم بهره ببرند.
حضور ایران در این نشست و پیشنهادات آن در زمینه تقویت مناسبات منطقه‌ای و بین‌المللی و رفع موانع و افزایش همکاری‌ها و رفع چالش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی از طریق سازوکار‌های چندجانبه گرایی می‌تواند در این زمینه مؤثر باشد.
همچنین این سفر زمینه را برای گفت‌وگو‌های دوجانبه ایران با دیگر اعضا اکو در حاشیه این نشست فراهم کرده و می‌تواند در حل‌وفصل اختلافات و توسعه همکاری‌های دوجانبه مفید و مؤثر باشد.
تأثیر تصمیمات این اجلاس بر اقتصاد ایران
با توجه به اینکه در اولین سفر خارجی رئیس‌جمهور ایران به تاجیکستان شاهد نشانه‌های روشن از رفع سوءتفاهم‌ها و تقویت همکاری‌ها میان دو کشور بودیم به نظر می‌رسد شاهد روند مشابه‌ای در قبال کشور ترکمنستان باشیم.
براین اساس در طی دیدار رئیس‌جمهور ایران با قربان قلی بردی محمداف، رئیس جمهور ترکمنستان می‌توانیم شاهد حل‌وفصل اختلاف نظر‌ها در مسئله بدهی‌های ایران و قیمت‌گذاری گاز صادرشده و ازسرگیری واردات گاز از ترکمنستان باشیم.
ظرفت بالای تولید برق ترکمنستان
همچنین ترکمنستان می‌تواند با توجه به ظرفیت بالای خود در تولید برق برخی از نیاز‌های ایران در این حوزه را بخصوص در فصول گرم سال رفع نماید. همچنین ایران می‌تواند نقش انتقال‌دهنده مازاد تولید برق ترکمنستان به کشور‌هایی مثل عراق، افغانستان، ترکیه، آذربایجان و ارمنستان را ایفا نماید.
کاهش تبعات تحریم‌های اقتصادی آمریکا
هرگونه ارتقاء همکاری و ایجاد و تقویت سازوکار‌ها برای بهبود مبادلات اقتصادی می‌تواند به ایران برای کاهش تبعات تحریم‌های اقتصادی آمریکا و غرب کمک کند.
در حوزه تجارت، هرگونه کاهش تعرفه‌های گمرکی و نهادن قرارداد تعرفه تدریجی و تسریع در صدور ویزا برای گردشگران و وضع مقررات و قوانین چندجانبه برای بهبود همکاری‌های اقتصادی که در نشست اخیر موردبررسی قرار خواهد گرفت می‌تواند زمینه‌های صادرات کالا‌ها ایرانی به کشور‌های عضو و در مقابل واردات اقلام موردنیاز اقتصاد ایران را تسهیل کند.
همکاری در استحصال نفت و گاز از دریای خزر
مذاکره درباره همکاری در بخش انرژی و استحصال نفت و گاز از دریای خزر به‌خصوص بین ایران و آذربایجان که دارای یک حوزه مشترک نفتی به نام البرز هستند و رسیدن به راهکار‌هایی برای تقویت همکاری‌ها در حوزه انرژی از دیگر مواردی است که احتمالا در این سفر به آن پرداخته‌شده و می‌تواند نتایج مثبتی برای اقتصاد ایران همراه داشته باشد.