«ابوموسی» در انتظار 7 تصمیم
جزیره ابوموسی نه تنها از منظر ژئوپلیتیک اهمیت بالایی دارد، بلکه از نظر گردشگری نیز می‌تواند به مقصدی جذاب برای گردشگران داخلی بدل شود. ظرفیت‌ها ی توریستی جزیره شامل سواحل بکر و صخره‌ای، چشم‌اندازهای پانورامایی خلیج فارس، زمین‌شناسی منحصربه‌فرد کوه حلوا، آسمان تاریک مناسب رصد ستارگان، تنوع زیستی دریایی و محوطه‌های تاریخی می‌شود.
همچنین، میراث فرهنگی ناملموس جزیره از جمله صنایع دستی دریایی، موسیقی محلی، آیین‌های سنتی و دانش لنج‌سازی، فرصت‌های ویژه‌ای برای توسعه گردشگری فرهنگی و هویتی فراهم می‌آورد. با این حال، محدودیت‌های زیرساختی، کمبود ظرفیت‌های اقامتی، آسیب‌های محیط‌زیستی و نبود نقشه جامع توسعه، مانع از بالفعل شدن این ظرفیت‌ها شده‌اند. در عین حال بهره‌برداری پایدار و توسعه گردشگری در ابوموسی باید مرحله‌ای، هدفمند و مبتنی بر هویت بومی و ملی باشد.
این رویکرد هم موجب حفظ منابع طبیعی و فرهنگی می‌شود و هم فرصت ایجاد اشتغال و ارتقای کیفیت زندگی جامعه محلی را فراهم می‌کند. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی با عنوان «ظرفیت‌شناسی گردشگری جزیره ابوموسی» ضمن توضیح انواع و اقسام جاذبه‌های این جزیره، 7 سیاست برای توسعه توریسم در آن توصیه کرده است.
ابوموسی با مساحت تقریبی12.8 کیلومترمربع، دارای سواحل شنی و صخره‌ای بکر و ارتفاعات محدود است. بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، نزدیکی این جزیره به دیگر جزایر جنوبی ایران، از جمله قشم و کیش، موقعیت آن را برای ورود به شبکه گردشگری منطقه‌ای خلیج فارس تقویت می‌کند. این هم‌جواری همچنین، امکان سرریز گردشگران از مقاصد اصلی به ابوموسی و کاهش فشار بر زیرساخت‌های محدود جزیره را فراهم می‌آورد.
گزارش «ظرفیت‌شناسی گردشگری جزیره ابوموسی» با اشاره به اینکه ابوموسی دارای اکوسیستم‌های متنوع دریایی و خشکی است، آورده است: پوشش گیاهی شورپسند، جنگل‌های حرا و تنوع گونه‌های دریایی از جمله مرجان‌ها، لاک‌پشت‌ها و پرندگان مهاجر، زمینه‌های ارزشمندی برای طبیعت‌گردی و گردشگری علمی ایجاد می‌کند. منطقه حفاظت‌شده فارور در شمال غرب جزیره، با وسعت حدود 3000 هکتار، میزبان گونه‌های نادر مانند آهوی جبیر و بلبل خرما است و امکان توسعه گردشگری مسوولانه و پژوهش‌های محیط‌زیستی را فراهم می‌آورد.
سواحل شنی طلایی و صخره‌ای جزیره، با آب‌های شفاف و جریان‌های متنوع دریایی، زمینه‌ای مناسب برای گردشگری دریایی، غواصی و ماهیگیری فراهم می‌کند. به علاوه دامنه جزر و مد حدود یک متر و فرسایش طبیعی سواحل، زیبایی و تنوع چشم‌اندازهای ساحلی را افزایش داده است. این ترکیب، ظرفیت ایجاد مقصدی چندوجهی برای گردشگری طبیعت، ماجراجویی و دریایی را ایجاد می‌کند.
در حوزه میراث فرهنگی هم این گزارش آورده است: جزیره ابوموسی دارای پنج سایت باستان‌شناختی و دو آب‌انبار تاریخی است که قدمت تمدن در این منطقه را نشان می‌دهد. آثار مربوط به دوره‌های ایلخانی، تیموری، صفوی و قاجار، شامل سفال‌های پیش از تاریخ، سفال‌های اسلامی و سازه‌های آبی، بیانگر مهارت‌های مهندسی و معماری گذشته و زندگی اجتماعی ساکنان است.
این آثار می‌توانند محور ایجاد موزه‌ها و تورهای فرهنگی - تجربی در جزیره باشند و نقش مهمی در تقویت هویت ملی ایفا کنند. به علاوه میراث فرهنگی ناملموس ابوموسی هم شامل دانش سنتی لنج‌سازی و دریانوردی، صنایع دستی دریایی، موسیقی محلی، آیین‌ها و گویش‌های بومی است. ثبت فوری لنج‌سازی در فهرست یونسکو نشان‌دهنده اهمیت این دانش در انتقال نسل به نسل است. احیای این میراث می‌تواند محور گردشگری روایی، موزه‌های زنده دریایی و تورهای تجربه‌محور شود. صنایع دستی و سوغات محلی نیز حامل فرهنگ و هویت بومی بوده و قابلیت عرضه در بازار گردشگری را دارند.
گردشگری به شرط رعایت استانداردهای محیط‌زیستی و فرهنگی
یکی از چالش‌های جزیره‌ها تامین آب است. بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در حال حاضر، آب ابوموسی عمدتا از طریق آب‌شیرین‌کن‌ها تامین می‌شود، اما وجود منابع آب زیرزمینی بالقوه می‌تواند امکان توسعه کشاورزی بومی، نخلستان‌ها و فضای سبز اقامتگاه‌های بوم‌گردی را فراهم سازد. این امر وابستگی به منابع محدود را کاهش داده و توسعه گردشگری سبز و پایدار را تسهیل می‌کند. در عین حال همه چیز در ابوموسی روبراه نیست و این جزیره با چالش‌هایی مواجه است که به فعالیت‌های انسانی برمی گردد. ابوموسی با تهدیدهای محیطی قابل‌توجهی مواجه است.
نزدیکی به میدان نفتی مبارک و انتقال آلاینده‌های نفتی، تخریب زیستگاه‌های دریایی و آلودگی سواحل، تنوع زیستی را تهدید می‌کند. همچنین، انباشت زباله‌های ناشی از گردشگری و فعالیت‌های انسانی، فشار بر محیط‌زیست و کاهش کیفیت تجربه گردشگری را ایجاد می‌کند. از این رو مدیریت جامع پسماند، آموزش جامعه محلی و گردشگران و پایش مستمر ظرفیت تحمل محیطی، از الزامات اساسی توسعه گردشگری پایدار این جزیره است.
در بخش دیگری از این گزارش، ایجاد اشتغال مستقیم در گردشگری و صنایع وابسته، توسعه صنایع دستی و هنرهای بومی برای بازار گردشگری، رشد اقتصاد سبز و گردشگری طبیعت‌محور و افزایش توان جامعه محلی در مدیریت منابع و خدمات گردشگری به عنوان فرصت‌هایی نام برده شده که گردشگری می‌تواند برای ابوموسی ایجاد کند. در عین حال این گزارش تاکید می‌کند که سرمایه‌گذاری‌ها باید مشروط به رعایت استانداردهای محیط‌زیستی و فرهنگی باشند تا توسعه پایدار و هویت محور تحقق یابد.
مسیر توریسم ابوموسی چند مرحله‌ای است
گزارش «ظرفیت‌شناسی گردشگری جزیره ابوموسی» با اشاره به اینکه انواع گردشگری قابل تحقق در ابوموسی طیفی گسترده از گردشگری طبیعی و ساحلی، فرهنگی و میراث‌محور، ماجراجویانه، مقاومت و هویتی، سلامت و تندرستی، علمی - آموزشی و گردشگری نجومی را دربرمی‌گیرد، آورده است: این تنوع ظرفیت‌ها نشان می‌دهد که ابوموسی فراتر از یک مقصد تفریحی صرف، می‌تواند به یک برند هویت‌محور ملی و منطقه‌ای تبدیل شود؛ جایی که گردشگران ضمن بهره‌مندی از مناظر طبیعی و فعالیت‌های تفریحی، با تاریخ مقاومت، فرهنگ ایرانی و نقش ایران در حفاظت از خلیج‌فارس آشنا می‌شوند.
از منظر اجتماعی هم، توسعه گردشگری می‌تواند به ارتقای کیفیت زندگی جامعه محلی، ایجاد اشتغال پایدار و تقویت حس تعلق و هویت ملی منجر شود. به علاوه بر اساس این گزارش، از منظر سیاستی نیز، اسناد بالادستی همچون قانون مناطق دریایی، سیاست‌های کلی محیط‌زیست، سیاست‌های کلی توسعه دریا‌محور و ماده (61) برنامه هفتم توسعه، چارچوب قانونی لازم برای اولویت‌بخشی به توسعه اقتصادی و گردشگری در ابوموسی را فراهم کرده‌اند. در نتیجه، مسیر آینده این جزیره نه در توسعه شتاب‌زده، بلکه در طراحی مرحله‌ای، هویت‌محور و مبتنی بر مدیریت علمی چرخه عمر محصولات گردشگری است.
گزارش «ظرفیت‌شناسی گردشگری جزیره ابوموسی» پیشنهاد می‌کند در گام نخست، گردشگری تخصصی (علمی، پژوهشی و فرهنگی) برای گروه‌های محدود و هدفمند اجرا شود و با آماده‌سازی زیرساخت‌ها، به‌تدریج دامنه گردشگری عمومی‌تر گسترش پیدا کند. این گزارش اضافه می‌کند: سناریوی مطلوب توسعه ابوموسی، توسعه مرحله‌ای و هویت‌محور با تاکید بر برند ملی ایران در خلیج‌فارس است. تحقق این سناریو نیازمند ایجاد ساختار حکمرانی مقصد، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های حیاتی با رعایت ظرفیت تحمل محیطی و هم‌افزایی میان نهادهای محلی، ملی و بخش خصوصی است. تنها با چنین رویکردی می‌توان ابوموسی را از یک جزیره محدود به مقصدی فرهنگی، هویتی و اقتصادی در سطح منطقه‌ای ارتقا داد.
این گزارش در بخش دیگری با تاکید دوباره بر اینکه یکی از مهم‌ترین اقدام‌های پیش از توسعه این جزیره، پرداختن به موضوع مغفول‌مانده‌ای با عنوان تهیه پیوست جامع ظرفیت قابل‌تحمل گردشگری جزیره است، اضافه می‌کند: در همین زمینه پیش‌نویس آیین‌نامه اجرایی الزامات فرهنگی و محیط‌زیستی توسعه گردشگری جزیره ابوموسی تهیه شده است. در بخش اول به مواد (60)، (61) و (83) قانون برنامه هفتم استناد شده که بر اساس آن «کارگروه مدیریت یکپارچه گردشگری ابوموسی» با محوریت وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و عضویت سازمان برنامه و بودجه کشور، وزارت نیرو، وزارت کشور، سازمان حفاظت محیط‌زیست و استانداری هرمزگان تشکیل می‌شود.
وظایف کارگروه هم پنج مورد آمده است که شامل تدوین طرح جامع شبکه‌ای گردشگری ابوموسی با پیوند به جزایر قشم و کیش و تصویب در هیات‌وزیران، برنامه‌ریزی برای تامین زیرساخت‌های آب، انرژی و حمل‌ونقل، توانمندسازی جامعه محلی در حوزه اشتغال گردشگری، طراحی و اجرای سامانه پایش و بازسازی زیستگاه‌های حساس و تدوین و تصویب «پیوست الزامات فرهنگی، خدماتی و محیط‌زیستی» طرح‌های توسعه گردشگری جزیره ابوموسی در هیات‌وزیران می‌شود.
ماده 2 نیز به الزامات اجرایی ماده اول پرداخته است که شامل دو بخش می‌شود. در اولین آنها سازمان برنامه و بودجه کشور موظف است در بودجه سنواتی، ردیف مستقلی برای اجرای نتایج مطالعات و توسعه زیرساخت‌های سازگار با محیط‌زیست مانند اسکله گردشگری، آب‌شیرین‌کن، نیروگاه خورشیدی و اقامتگاه بوم‌گردی پیش‌بینی کند. در دومین بخش نیز واگذاری زمین، اعطای مشوق‌ها و معافیت‌های مالیاتی به سرمایه‌گذاران در جزیره ابوموسی توسط دستگاه‌های ذی‌ربط منوط به اخذ گواهی ارزیابی محیط‌زیستی، خدماتی و فرهنگی گنجانده شده است.
