اتخاذ روش‌های حمایتی برای تکریم سالمندان بر پایه سیاست‌های کلی خانواده

سالمندی جمعیت، یکی از وقایع مهم جمعیت‌شناختی سده اخیر است. این فرایند نخست در کشورهای توسعه‌یافته اتفاق افتاد و همچنین بعد از آن در کشورهای در حال توسعه آشکار شد. در آینده نزدیک تقریبا همه کشورهای جهان با این پدیده روبه‌رو خواهند شد. یکی از ابعاد مهم جمعیت‌شناختی سالمند شدن جمعیت، تغییر در نسبت جمعیت این گروه با دیگر گروه‌های سنی است. سالمندی جمعیت یک فرایند انتقال جمعیت‌شناختی است که در آن باروری و مرگ‌ومیر از سطوح بالا به سطوح پایین کاهش می‌یابد. پیش‌بینی می‌شود که در 2050 میلادی، 32 درصد افراد در کشورهای بیشتر توسعه‌یافته و 19.4 درصد افراد در کشورهای کمتر توسعه‌یافته 60 ساله و بالاتر خواهند بود. (سازمان ملل‌2013‌:1). به همین سبب، امروزه در بیشتر کشورهای جهان‌، مسایل اقتصادی و اجتماعی سالمندان و مشکل بالا رفتن هزینه‌های خدمات بهداشتی و رفاهی به موازات نیاز به فراهم کردن خدمات برای شمار روزافزون آنان‌، پیچیده‌تر شده است. از طرفی تأثیری که این پدیده بر رشد اقتصادی می‌گذارد و باعث نگرانی کشورها شده است؛ بنابراین برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های جامع و دقیق امری ضروری به نظر می رسد.(1)

روند فرایند سالمندی در ایران

در اان آغاز برنامه‌های ل از 1370 خورشیدی ر از ااد از 15 سال و ااد نسال اوده ه ا. اار ا و در آه ا را دهد و گونه ای س از ااد کمتر از 15 ل کاسته و را طرف رد ق د. پایه ارزی در ر ا به ز در اان 75 ل و میزان ر 5.1 در در ل در د، ر در ل چشم‌ااز 20ساله ر 107 ن تن ا د از ا اد 14‌.7 در را ان ا داد. بیان د، میان ر در ض 20 ل در فاصله سال های 1385 تا 1405 حدود برا ا. اس ، ز هشت در را ااد بالاتر از 65 ل 12 در را ااد بالاتر از 60 ل د‌، ه ی شکل گرفته است. ل، ن اان ای ا و ان آن را س کرد، ان سیاست‌گذاری‌های آر ا فرا را ل د.(2)

نیروی کار مهمترین پارامتر رشد اقتصادی

نیروی کار یکی از شاخصه های مهم رشد اقتصادی است و سالمندی بر میزان و ترکیب نیروی کار اثر می‌گذارد. نرخ پایین زاد و ولد و افزایش طول عمر در کشورها، باعث رشد بسیار کم و حتی کاهش عرضه نیروی کار شده است که این کاهش، افزون بر رشد اقتصادی بر رفاه عمومی نیز مؤثر است. حفظ سطح رفاه جامعه همزمان با سالمند شدن جمعیت، یکی از مشکلات اساسی کشورهاست‌. تغییر ساختار سنی باعث سنگین‌تر شدن تأمین نیازهای روزافزون جمعیت سالمند خواهد شد، این مساله می‌تواند سبب تغییر ساختار و ترکیب تولید کالا و خدمات نیز شود، همچنین کارایی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و به‌تبع آنها رشد اقتصادی نیز تغییر خواهد کرد. بروز این مساله باعث به‌وجود آمدن پرسش‌هایی درباره چگونگی افزایش بهره‌وری نیروی کار، چگونگی توقف یا معکوس کردن روند کاهشی عرضه نیروی کار و سرانجام چگونگی تعدیل سن بازنشستگی می‌شود.(3)

رشد اقتصادی ارتباط نزدیکی با مصرف، سرمایه‌گذاری و پس‌انداز دارد. به‌طور کلی، توانایی پس‌انداز همراه با افزایش سن، کاهش می‌یابد و این موضوع بر میزان پس‌انداز بر کل اقتصاد اثرگذار است‌. از طرف دیگر، افزایش سالمندی سبب افزیش هزینه‌های سلامت و تأمین اجتماعی می‌شود. صندوق بین‌المللی پول در مطالعه‌ای نشان داد که توجه نکردن به این فشارهای مالی بر سیستم‌های بازنشستگی، می‌تواند سبب ایجاد تضاد شود و صدمات اقتصادی فراوانی هم بر اقتصاد داخلی کشور و هم بر اقتصاد جهانی، از راه ارتباطات بین‌المللی کشورهای پیشرفته، اثرگذار باشد. بنابراین، سالمند شدن جمعیت به موضوعی بسیار مهم برای همه کشورها تبدیل شده است. (4)

بررسی روند سالمندی 

پس از انقلاب اسلامی‌، دولت به‌شدت از ازدواج در سن پایین و باروری بالا حمایت فراوانی کرد و این باعث افزایش بسیار فراوان جمعیت در دهه شصت شد. از 1368 خورشیدی، سیاست‌های تعدیل جمعیت و تنظیم خانواده اجرا شد که موفق نیز بود و توانست در دهه بعد نرخ باروری را از 6.5 به 2.5 کاهش دهد. این روند کاهشی همچنان ادامه دارد به‌گونه‌ای که در 1383 خورشیدی، نرخ باروری 2.3 و در 1390 خورشیدی این نرخ 1.5 بوده است.

از طرف دیگر، بعد از جنگ جهانی دوم واکسیناسیون گسترده‌ای در کشور انجام شد؛ به بهداشت در مدارس بیشتر توجه شد؛ تلاش برای درمان و ریشه‌کن کردن بیماری‌های خاص و شایعی مانند مالاریا و سل انجام پذیرفت که این اقدامات سبب کاهش مرگ‌ومیر کودکان زیر پنج سال و افزایش طول عمر و امید زندگی در ایران شد. به‌طوری که امید زندگی در ایران بیش از 30 سال افزایش یافته است. پیش‌بینی می‌شود که تا 2050 میلادی امید به زندگی در ایران به 80 سال نیز برسد. (5)

اصلاحات ساختاری دولت برای توازن جمعیتی کشور

سازمان های مختلف جهانی مانند صندوق جمعیت سازمان ملل هستند که سالیانه بودجه‌ای را در اختیار دیگر کشورها قرار می‌دهد، برای مطالعات و فعالیت‌هایی که انجام می‌دهند. سازمان‌های بین‌المللی دیگر مثل سازمان بین‌المللی سالمند (HELP AGE) که در واقع NGO است و موضوع شاخص دیده‌بان سالمند در کشور را دنبال می کند. حدود 190 کشور عضو سازمان ملل هستند. این NGO توانسته است، بیش از نصف کشورهای عضو سازمان ملل را جذب کند و ایران نیز هم با آنها ارتباط خوبی دارد و تجربیات خوبی از کشورهای پیشرفته کسب کرده است.

برای توازن جمعیتی کشور، سیاستگذاران باید اصلاحات ساختاری برای تأمین مالی سال‌های بازنشستگی شمار فراوانی سالمندان را در آینده داشته باشد و نظام تأمین اجتماعی را بهبود بخشد. به بیان دیگر درآمدهای به‌دست‌آمده از نسل حاضر باید به‌گونه‌ای تخصیص داده شود که در زمان سالمندی رفاه آنان را تأمین کند. افزون بر آن، برنامه‌ریزی دولت برای مواجهه با این پدیده می‌بایست تحت شرایطی صورت گیرد که مخارج مربوط به نیازهای سالمندان جایگزین دیگر مخارج مانند سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و نیروی انسانی نشود. همچنین سیاست‌های جمعیتی که متولیان امر اکنون و در آینده اتخاذ می‌کند، باید به‌گونه‌ای باشد که نه‌تنها این مشکل را تشدید نکند، بلکه از وقوع این مساله در آینده نیز جلوگیری کند. در تمام کشورهای دنیا، سالمندی را یک فرصت می دانند و این نگاه اجتماعی در اغلب کشورها نیز همین است. البته این نگرش در همه کشور و افراد سطح جامعه وجود ندارد. در تمام دنیا وضعیت سالمندی برپایه چهار محور ارزیابی می شود که مهمترین محور آن امنیت درآمد است و مهمترین قسمت آن نیز پوشش مستمری است.

منابع:

1. مهرگان، نادر و روح الله رضائی (1388‌)، «اثر ساختار سنی جمعیت بر رشد اقتصادی»، پژوهش‌های اقتصاد ایران‌، ش 39‌، ص 137‌146‌.

2. عرب مازار، عباس و علی کشوری شاد (1384)، «بررسی اثر تغییر ساختار سنی جمعیت بر رشد اقتصادی»، پژوهش‌های اقتصادی، ش 15، ص 2551.

3. اسماعیل‌زاده، خالد (1384)، «بررسی پدیده سالمندی»، مجله اینترنتی علوم اجتماعی فصل نو، سال اول، ش 27 در:http://www.fasleno.com/archives/000603.php

4. ادیب‌نیا، الهام (1390)، بررسی اثر سالمندی بر متغیرهای اقتصاد کلان، پایان‌نام کارشناسی ارشد، اقتصاد نظری‌، تهران، دانشکده علوم اجتماعی اقتصاد دانشگاه الزهرا (.

5. نتایج آمارگیری نیروی کار، موجودی سرمایه و تولید ملی (1390)، مرکز آمار ایران www.amar.org.ir

• سازمان ملل متحد
• مرکز آمار ایران
• تکریم و تجلیل
• روز جهانی سالمندان
• ایران