اثرات سوت‌زنی در تالار شیشه‌ای
فساد هیولای بزرگی است. در کشورهای درحال‌توسعه و البته آنهایی که از شفافیت پایینی برخوردارند، این هیولا قوی تر و با سرهای بیشتری است. جنگ با فساد اما صرفا بگیر و ببند نیست، ابزارهای مختلفی دارد. یکی از این ابزارها که قدرت مبارزه را بالاتر می برد، سوت‌زنی است. سوت زن ها حتما نباید در یک سازمان یا شرکت مشغول به‌کار باشند یا در رده های بالای مدیریتی قرار داشته باشند. هر فردی که تضییع حقوق...
حالا و بر همین اساس مدتی است که سازمان بورس و اوراق‌بهادار اقدام به تبلیغ سوت زنی و دعوت از افراد برای کشف و شناسایی تخلفات کرده که البته در مواردی از سوت زنان هم تقدیر کرده است، اما سوت زنی، تبعاتی هم دارد. هم برای فرد سوت زن و هم برای فردی که تخلفات او گزارش شده است. در کنار این موضوع، جدی بودن نهاد ناظر و البته سازمان بورس در برخورد با فساد و حمایت از سوت زنی، خود عامل دیگری در گسترش و پایداری این موضوع است. موضوعی که می‌تواند به مرور هیولای فساد را کوچک کند و در مقابل امنیت و اعتماد را به بورس و میان سهامداران بازگرداند. کارشناسان حوزه بورس در صحبت هایشان با روزنامه «دنیای‌اقتصاد» به چند موضوع درباره سوت زنی اشاره کرده اند. آنها به بررسی ابعاد این ماجرا و تاثیر آن روی بورس و جلب‌اعتماد سرمایه گذاران پرداخته و در کنار این موضوع از انتظارات و راه و روش‌های پرداختن به سوت زنی در کشور گفته اند.
اسامی متخلفان و نوع تخلف ها افشا شود
یکی از مواردی که کارشناسان در موضوع سوت زنی روی آن تاکید می‌کنند، ارائه مستندات قوی است. عظیم ثابت، کارشناس بازار سرمایه در همین رابطه توضیح می‌دهد که تخلفات شرکت‌ها یا مدیران از سوی سوت زن ها باید به‌نحوی به نهادهای ناظر ارائه شود که همراه با ادله، دلایل و مستندات باشد. به اعتقاد او «اگر فعالان بازار سرمایه احساس کنند که از سوی سازمان و نهادهای ناظر دیده می‌شوند و نظراتشان البته با مدارک محکمه پسند و نه غرض ورزی و شایعات، این اتفاق می‌تواند ارتباط بین نهاد ناظر و سرمایه گذاران را تقویت کند.»
ثابت به اتفاق مثبت دیگری که سوت زنی دارد اشاره می‌کند و اینطور می‌گوید که سوت زنی و جدیت سازمان بورس و نهادهای ناظر در این راه، این پیام را به شرکت‌ها و مدیران آنها می‌دهد که علاوه‌بر نهاد ناظر، خود سرمایه گذاران که ذی‌نفع اصلی بازار هستند در این مساله می‌توانند نظارت داشته باشند. به این شکل نظارت بر بازار سرمایه افزایش پیدا می‌کند. مهدی دلبری از دیگر کارشناسان بازار سرمایه هم سوت زنی را اقدام مثبتی معرفی می‌کند و با بیان اینکه این موضوع در تمام بازارهای مالی دنیا وجود دارد، پیشنهادی در این رابطه ارائه می‌کند و می‌گوید: «مساله سوت زنی با اعلام اسامی متخلفان به مردم می‌تواند اثربخشی بیشتری داشته باشد و بر این کار می‌توان از نهاد ناظر لندن الگوبرداری کرد که در آنجا هم اسامی متخلفان افشا می‌شود.»
بابک سالاروند هم از کارشناسان بازار سرمایه معتقد است که سرمایه گذاران و فعالان بازار سرمایه باید بدانند که تخلف ها از سمت چه کسانی و به چه شکلی انجام شده است. او در همین رابطه توضیح می‌دهد که «افشای تخلفات و افشاگری علیه تخلفات بورسی با توجه به اینکه عواقب این تخلفات طیف گسترده ای از مردم جامعه را دربر می‌گیرد، لذا سرمایه گذاران و فعالان بازار سرمایه محق هستند که بدانند از طرف چه کسانی و چگونه حق آنها ضایع شده است و در نتیجه خواستار مطالبه حقوق تضییع‌شده خود باشند.»
سوت زنی اعتماد را به بازار برمی گرداند؟
مدت هاست که فعالان و کارشناسان بازار دغدغه بازگشت اعتماد سرمایه گذاران به بورس را دارند. بی نتیجه بودن اکثر وعده ها و شعارهای دولت باعث شده است که این اعتماد آنطور که باید و شاید جلب نشود، اما حالا کارشناسان معتقدند که با سوت زنی و برخورد با متخلفان اعتماد ازدست‌رفته، ممکن است بازگردد، اما برای مثال بابک سالاروند با اشاره به این مساله که تخلف در بورس روند رشد بازار را با اختلال مواجه می‌کند که در نهایت به بی اعتمادی سرمایه گذاران دامن می‌زند، از مزایای افشای متخلفان را جلب‌اعتماد سهامداران می خواند و می‌گوید: «عدم‌افشای تخلفات و متخلفان نمی‌تواند اعتماد را به بازار سرمایه برگرداند، بلکه با افشا و احقاق‌حقوق سرمایه‌گذاران می‌توان اعتمادسازی کرد و بازار سرمایه را به سمت کارآیی کامل پیش‌برد.» عظیم ثابت هم در رابطه با تاثیر این اقدام بر اعتمادسازی می‌گوید که قطع رانت و دست هایی که از اطلاعات پنهان برخوردار بوده اند یا اطلاعات را در فرآیند فعالیت‌های شرکت‌ها دستکاری می کرده اند، «طبیعتا می‌تواند بخشی از اطمینان‌خاطری را که متاسفانه مخدوش شده است، برگرداند.»
او البته به نگاه عموم سهامداران می پردازد و توضیح می‌دهد که «در خیلی از موارد، سرمایه گذاران به این نتیجه رسیده اند که متاسفانه حتی مقام ناظر آن اشراف کاملی که باید به فعالیت مدیران شرکت‌ها داشته باشد را ندارد و این مساله برمی‌گردد به اینکه مکانیزم های کنترلی کافی وجود ندارد یا کارشناسان کم‌کاری می‌کنند اما زمانی که نیروهای متخصص را به کمک می طلبیم و به نوعی چشم و گوش نهاد ناظر می‌شوند، این اقدام می‌تواند این سیگنال و پیام را در بازار مخابره کند که نهاد ناظر با جدیت دوست دارد که منافع سرمایه گذاران به وسیله عده معدودی زیر سوال نرود یا در خطر نیفتد و از طرف دیگر به نوعی از توانمندی های فعالان بازار می‌خواهد استفاده کند.» مهدی دلبری اما در پرداختن به تاثیرگذاری سوت زنی در جلب‌اعتماد سهامداران گفت که «مشکل سهامداران خرد علاوه‌بر اعتماد، دخالت‌های دولت در صورت‌های مالی است و سوت‌زنی آنچنان کمکی به جلب‌اعتماد نمی‌کند.»
لزوم حمایت از سوت زنان و راستی آزمایی گزارش ها
سوت زنی از در دسترس ترین ابزارهای کشف جرم معرفی شده است، اما سوت زنی کار راحتی هم نیست و بعد از افشای تخلف ممکن است فرد با مشکلات و تهدیدهایی روبه‌رو شود. برای همین هم در بسیاری از کشورها محافظت از سوت زنان به‌صورت جدی در دستور کار دولت‌ها است و البته در کنار محافظت و مراقبت از آنها، تشویق ها و پاداش های مختلف و متنوعی هم برایشان درنظر گرفته‌شده است. به هر روی، شفافیت و قانون مداری دو نتیجه اصلی سوت زنی است که از سوی تمام کارشناسان و فعالان بازار مطرح می‌شود. به اعتقاد آنها اگر مردم در جریان مشکلات قرار بگیرند و افشای تخلف را وظیفه شهروندی خود تلقی کنند، شاهد افزایش قانون مداری و کوچک‌ترشدن فسادها خواهیم شد، اما لازمه این اتفاق، حمایت نهادهای بالادستی و همان محافظت و مراقبتی است که درباره آن گفتیم. مساله ای که عظیم ثابت، کارشناس بازار سرمایه به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: «حمایت‌ها در راه سوت‌زنی نشان می‌دهد که نهاد ناظر در این راه جدی است و می‌خواهد که تغییراتی ایجاد کند. برای مثال همین که سازمان بورس به‌صورت علنی از سوت زن ها حمایت و آنها را تشویق کرد، اقدام مثبتی در این رابطه بود و حتی زمانی که با سازمان بورس در این رابطه صحبت کردیم، دریافتیم که در ماجرای سوت زنی شوخی ندارد و جدی است تا قوانین آن را اجرا کند.»
او با مطرح‌کردن این موضوع که حتما در این رابطه مقاومت‌ها و اما و اگرهایی وجود دارد، به این مساله پرداخت که در این مسیر باید حرمت آدم ها حفظ شود؛ «چه، کسانی که سوت زنی می‌کنند و چه کسانی که تخلف آنها گزارش می‌شود، باید حرمتشان حفظ شود و در این مسیر نهادهای ناظر به اخبار موثق و مستندات کافی توجه داشته باشند.» ثابت با اشاره به اینکه سازمان بورس باید ابزارهای لازم را برای راستی آزمایی گزارش های سوت زنی داشته باشد، گفت: «با این کار و حساسیت روی این راستی آزمایی، سوت زنی مورد سوءاستفاده قرار نمی‌گیرد که بعد از مدتی با اصل قضیه برخورد شود و ماهیت آن زیر سوال برود.»
نیاز به آموزش جرم شناسی مالی داریم
مهدی دلبری، در صحبت هایش در رابطه با سوت زنی و اما و اگرهای آن چند پیشنهاد ارائه می‌کند؛ پیشگیری از تخلف، چگونگی رسیدگی به تخلفات و جرم شناسی مالی. او با توضیح اینکه هم زمان با افشای تخلف ها باید روی پیشگیری از تخلف هم کار شود، می‌گوید: «اینکه فقط به‌دنبال سوت زنی باشیم در بلندمدت خیلی کمک نمی‌کند بلکه باید در مساله قوانین هم کار کنیم.» دلبری در توضیح این موضوع می‌گوید: «همزمان که پرونده تخلف درست می کنیم باید در پیشگیری هم کار کنیم و منتظر نباشیم که تخلف رخ دهد و بعد اقدام کنیم.» چگونگی رسیدگی به تخلفات مساله دیگری است که این فعال بازار سرمایه به آن اشاره می‌کند. به اعتقاد دلبری «خط کش دقیقی برای برخورد سازمان و نهادناظر با متخلفان تعریف نشده است.
به بیان دیگر در مواردی که تخلفی مشابهه رخ می‌دهد، اعلام نشده است که این تخلف با چه سنجه ای بررسی می‌شود و آیا این عدالت و انصاف همیشه برقرار است یا خیر.» او با بیان این مساله که چند سالی می‌شود در کشور مقوله فساد و برخورد با آن جدی گرفته‌شده و این جدیت در تمام قوا به چشم می‌آید، به موضوع جرم شناسی مالی پرداخت و گفت: «همزمان باید روی زمینه های ورود فساد هم کار شود، چراکه به دلیل پیچیدگی جرائم مشکل اصلی نبود جرم‌شناسی مالی است که در دنیا وجود دارد ولی ما در کشورمان این ضعف را داریم؛ برای همین هم باید در زمینه شناسایی جرائم مالی و تربیت جرم‌شناسی مالی انرژی بیشتری بگذاریم.»
سوت زنی؛ گامی در مسیر شفافیت
تمام توضیحات درباره سوت زنی و اثرات آن حول محور شفافیت می گردد، چراکه با تقویت سامانه سوت زنی سازمان بورس و البته اطلاع‌رسانی و تبلیغ در این رابطه می‌توان به افزایش شفافیت و برخورد با رانت اطلاعاتی و فساد و ناکارآمدی کمک کرد که لازمه اصلی آن جلب‌اعتماد مردم و فعالان بازار در راستای حمایت از سوت زنان و برخورد جدی با متخلفان است. عظیم ثابت در همین رابطه با مثبت‌خواندن ماهیت سوت زنی و ترویج این اقدام از سوی سازمان بورس، می‌گوید که با تغییر مدیریت سازمان شاهد تحولات خوب و مثبتی در این مدت بوده ایم چراکه نشان داده اند در تلاش هستند تا ساختارها به نفع بازار سرمایه تغییر کند، برای همین هم سوت زنی را باید به فال‌نیک گرفت چون گامی در کنار دیگر گام ها برای رسیدن به شفافیت است، اما باید قوانین حمایتی و زیرساخت‌های لازم برای اشاعه و گسترش آن در دستور کار قرار بگیرد.
بابک سالاروند، کارشناس بازار سرمایه هم در این رابطه اینطور توضیح داد که «تخلفات و سرپیچی از قوانین از طرف اشخاص و یا نهادها می‌تواند بر طیف گسترده یا محدودی از افراد جامعه تاثیر بگذارد، اما اینکه چه عواملی باعث این آسیب اجتماعی می‌شود، جای بحث مفصل و کارشناسی دارد، اما تخلف در بازارهای مالی که ارتباط تنگاتنگی با اقتصاد کلان دارد و مانع مهمی بر سر راه توسعه و رشد اقتصادی کشور است می‌تواند قابل‌توجه باشد. تخلف فرآیندی است غیرقانونی که منتج به سلب اعتماد و مانع توسعه بازارهای مالی می‌شود که در این میان نقش نهادهای نظارتی و عملکرد آنها بیش از پیش به جهت حساسیت موضوع مورد‌توجه است. به همین علت بازار سرمایه هم از این موضوع مستثنی نیست چراکه باتوجه به اینکه طیف گسترده‌ای از مردم به این بازار پیوستند، اهمیت زیادی پیدا کرده است. جدا از اینکه باید عوامل تخلف را شناسایی و پیشگیری کرد، برخورد با تخلف و نحوه انجام و اعمال قانون هم از جایگاه ویژه ای برخوردار است.»
ترین‌های بورس ترین‌های فرابورس اخبار مجامع صنایع بورسی شرکت‌های بورسی بازار نفت بازار طلا بازار فلزات بازار پتروشیمی‌ها بورس کالا شاخص‌های بورس تحلیل بورس