اجرای طرح آبخیزداری از تکلیف قانون برنامه ششم 40 درصد عقب ماند

رئیس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری گفت: طبق قانون برنامه ششم توسعه باید 10 میلیون هکتار عملیات آبخیزداری انجام می‌شد که 40 درصد عقب ماندگی داریم.

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از صدا و سیما، مسعود منصور با اشاره به کاهش 70 درصدی خسارات سیل با اجرای عملیات آبخیزداری، بر اتخاذ رویکرد مردمی برای جهش در اجرای عملیات آبخیزداری و جبران عقب ماندگی تاریخی در این زمینه تاکید کرد. وی در ادامه با بیان اینکه بهترین تعریفی که می‌شود از آبخیزداری ارائه داد، نشان دادن اثربخشی آن است. تعریف رسمی، مدیریت آب در یک حوزه آبخیز است، ولی شاید خیلی ملموس نباشد. بهتر است در مورد اثربخشی آبخیزداری صحبت کنیم. یکی از کارکردهای آبخیزداری، موضوع روز کشور یعنی سیل است، گفت: کشور ما یک کشور خشک و نیمه خشک است، با یک سوم بارش متوسط جهانی که تبخیر در کشور ما سه برابر بیشتر از میانگین جهانی است. کشوری هستیم که سالانه فرسایش 16 تن خاک در هر هکتار دارد. کشوری سیل‌خیز هستیم که آسیب‌های زیادی بر زیرساخت‌ها وارد می‌شود. همچنین به سرعت با تخلیه آب‌های زیرزمینی و آبخوان‌ها و فرونشست زمین مواجه هستیم. منصور اضافه کرد: بسیاری از این معضلات با آبخیزداری جبران می‌شود که به صورت علمی و با مطالعات پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری قابل اثبات است. ما وقتی آبخیزداری انجام می‌دهیم، 16 تن فرسایش خاک سالانه را بیش از 9 تن کاهش می‌دهیم. در بالادست و پایین دست به ازای هر هکتار سالانه بین 500 الی 1000 مترمکعب آب به سفره‌های زیرزمینی تزریق می‌شود. همچنین رسوبات پشت سدها را 80 درصد و خسارات سیل را 70 درصد کاهش می‌دهد. وی با بیان اینکه در کشور حدود 125 میلیون هکتار نیازمند کار آبخیزداری هستیم که 27 میلیون هکتار از آن در حالت بحرانی به لحاظ سیل‌خیری است. 450 شهر و بیش از 8260 روستا و آبادی در درون این پهنه با خطر سیل بحرانی هستند، ادامه داد: حدود 40400 رشته قنات در کشور موجود است که در معرض خشک شدن هستند و آبخیزداری در آبدهی‌شان تاثیری مثبت می‌گذارد. وقتی می‌گوییم حدود 32 میلیون هکتار از 125 میلیون هکتار (حدود 20 درصد) را آبخیزداری کردیم، یعنی 32 میلیون ضرب در اثربخشی‌هایی که ذکر شد. منصور ادامه داد: در 20 سال اخیر 3500 سیل در کشور داشتیم. متوسط خسارات هر سیل بیش از 40 میلیارد است که با آبخیزداری می‌شد حجم خسارات را به شدت کاهش داد؛ بنابراین تقویت سفره‌های آب زیرزمینی، کنترل رسوبات و کاهش فرسایش خاک و کاهش خسارات سیل از اثرات فعالیت‌های آبخیزداری هستند. به علاوه این‌ها آبخیزداری در تقویت پوشش گیاهی تاثیر به سزایی دارد، تا آنجا که، آبخیزداری می‌تواند در هر هکتار 120 کیلوگرم حجم علوفه را افزایش دهد. وی درباره ایننکه به صورت مشخص در استان‌های سیل زده اخیر آمار عملیات آبخیزداری به چه میزان بوده است؟، توضیح داد: در 8 استانی که نیمه دی ماه امسال سیلاب داشتیم، شامل استان‌های کرمان، هرمزگان، فارس، سیستان و بلوچستان، بخشی از خوزستان، جنوب کرمان، بوشهر و خراسان جنوبی؛ حدود 25 درصد به صورت کلی کارهای آبخیزداری انجام دادیم. ولی با همین 25 درصد ببینید چه اتفاقی افتاده است. در این 8 استان حدود 4968 میلیون مترمکعب سیلاب داشتیم. حدود 1916 میلیون مترمکعب آب را با سازه‌های آبخیزداری کنترل و مدیریت کردیم. منصور اضافه کرد: وقتی رواناب جاری می‌شود با خودش خاک و آب و سنگ دارد که قدرت تخریب را بیشتر می‌کند. یکی از کارکردهای سازه‌های آب‌خیزداری این است که این اضافات را می‌گیرد و آب خالص را عبور می‌دهد. 750 میلیون مترمکعب آب نیز در پشت بندهای آبخیزداری ذخیره شده است که هم به سفره‌های زیرزمینی نفوذ می‌کند و باعث تقویت آن‌ها می‌شود و هم برای استفاده‌های مختلف به آرامی جاری می‌شود.

وی درباره اینکه اگر این 50 درصد از حجم سیلاب‌ها که ما کنترل کردیم بر حجم کل سیلاب‌ها، اضافه می‌شد، چه قدر می‌توانست میزان تخریب را بیشتر کند؟، گفت: همینطور اگر 100 درصد این عرصه‌ها آبخیزداری انجام شده بود، ببینید در ذخیره آب چه اتفاقی می‌افتاد. به عنوان مثال در بخش دشتیاری شهرستان چابهار، از سال گذشته یک سازه آبخیزداری ایجاد کردیم که در کنترل سیلاب به شدت موثر بود. البته یک ماه پیش عملیات اجرایی آن تمام شد که قرار بود افتتاح شود که با آمدن سیلاب رسما افتتاح هم شد. 9 هزار هکتار پخش سیلاب داشتیم. 15 میلیون مترمکعب آب در پشت این سازه مدیریت شده است. اگر این بند آبخیزداری نبود و این حجم آب جاری می‌شد، حجم خسارات به شدت افزایش پیدا می‌کرد.

منصور درباره اینکه براساس قانون برنامه ششم توسعه باید 10 میلیون هکتار عملیات آبخیزداری در کشور اجرا می‌شد. آیا آماری دارید که چه مقدار از این تکلیف قانونی اجرا شده است؟، افزود: وقتی قانون برنامه نوشته می‌شود، همه باید به عنوان میثاق به آن پایبند باشیم. هرچند بنده اعتقاد دارم این 10 میلیون هکتار با توجه به اثربخشی آبخیزداری عدد کمی است. چون رویکرد کشور باید این باشد که در عرض چند سال به صورت جهشی و جهادی کل کار آبخیزداری انجام شود، به لحاظ جنبه پیشگیرانه‌ای که این موضوع دارد. ولی در رابطه باقانون برنامه ششم، در سه سالی (97، 98 و 99) که با اذن مقام معظم رهبری (مدظله العالی) از صندوق توسعه ملی برداشت شد، یک جهشی در عملکرد انجام شد. وی گفت: در این سه سال متوسط عملکرد به سالی 1.5 میلیون هکتار رسید. در حالیکه در سال‌های قبل متوسط 300 یا 400 هکتار بود. با توجه به آن بودجه‌ها از زمان اجرای قانون برنامه ششم تا کنون حدود 6.5 میلیون هکتار انجام شده است. منصور درباره اینکه آیا همه بودجه‌هایی که برای آبخیزداری تخصیص داده می‌شد در همین محل هزینه می‌شد یا برای جبران خسارات سیل و... هم مصرف می‌شد؟، ادامه داد: اعتباراتی که برای آبخیزداری تخصیص داده می‌شود، نمی‌تواند جای دیگری هزینه شود،، اما وقتی می‌گوییم عملیات آبخیزداری ترکیبی از سه فعالیت مکانیکی، بیومکانیکی و بیولوژیکی است. یعنی اگر جنگل‌کاری، مرتعکاری و... هم انجام شده، بخشی از عملیات آبخیزداری است و کار آبخیزداری فقط به معنای احداث سدهای سنگی ملاتی خاکی و بتنی و... نیست. وی به این سوال که بودجه‌های تخصیص یافته از صندوق توسعه ملی به تفکیک سال‌ها چه میزان بوده است؟، پاسخ داد که سال گذشته (99) 1250 میلیارد تومان بود، البته اگر معادل ارزی را معیار قرار می‌دادند عدد بیشتری می‌شد. سال قبلش (98) 150 میلیون یورو و سال قبل از آن (97) 200 میلیون یورو بود. از عدد 6.5 میلیون هکتاری که عملیات آبخیزداری انجام شده، حدود 4.5 میلیون هکتارش در این سال‌هایی بوده که از صندوق توسعه بودجه تخصیص داده شده است. منصور در پاسخ به این پرسش که علت کندی عملیات‌های آبخیزداری در کشور و به خصوص در استان‌های سیل خیز چیست و چرا از قانون برنامه عقب هستیم؟، ادامه داد: آبخیزداری که از ابتدا در کشور آغاز شده است، از قبل انقلاب تا دهه 70، بیشتر در حوزه‌های منتهی به سدها انجام می‌شد و کارکردهای دیگر مثل تغذیه سفره‌ها و پیشگیری از سیلاب‌ها هدف نبود؛ بنابراین یک عقب ماندگی طولانی ناشی از این مسئله وجود دارد. از دهه 70 به بعد توجه به موضوع آبخیزداری و آبخوان‌داری جلب شد؛ بنابراین یک عقب ماندگی تاریخی به این شکل داریم. اگر از ابتدا با این اهداف کار می‌شد، الان وضعیت بهتر بود. وی اضافه کرد: ولی اینکه چرا آبخیزداری طبق قانون برنامه عمل نشده است، باید گفت آبخیزداری هم طبق هر پروژه عمرانی دیگری یک نرم اعتباری دارد. وقتی می‌گویید 1.5 میلیون هکتار می‌خواهیم آبخیزداری کنیم، این در یک عددی ضرب می‌شود و برای هر هکتاری نیاز به منابع مشخصی وجود دارد. چون این منابع تامین نشده است و فقط سه سال یک جهشی داشته، طبیعتا به آن اهداف نرسیدیم. منصور گفت: ما به یک نهضت آبخیزداری در کشور نیاز داریم. الان از آبخیزداری به عنوان یک معجزه و معجزه آبخیزداری یاد می‌شود. این نهضت یعنی اگر خیرینی در حوزه‌های دیگری وارد شدند، در حوزه آبخیزداری هم وارد شوند که تاحدودی وارد شده‌اند. به عنوان مثال پارک آبخیز داریم در بستک هرمزگان که با کمک خیرین ساخته شده است. در هرمزگان بیش از 7 هزار سازه آبخیزداری به وسیله خیرین احداث شده است. در ایلام یک خیر داریم که به تنهایی 1000 بند خشکه چین را احداث کرده است. وی ادامه داد: نکته بعدی مسئولیت اجتماعی است که صاحبان صنایع، معادن و پروژه‌های بزرگ دارند که در منطقه‌شان با انجام عملیات آبخیزداری هم می‌توانند به شرایط منطقه کمک کنند و هم از خسارت سیلاب‌ها در امان باشند. اما نکته‌ای که بنده روی آن تاکید می‌کنم این است که باید تکیه کنیم بر مشارکت مردم، خیرین و صاحبان صنایع که بیایند نقش ایفا کنند که عقب افتادگی را بتوانیم جبران کنیم.