ارتقای سطح کمی و کیفی رسانه‌ها هدف اصلی نمایشگاه مطبوعات

اگر قدمت حضور مطبوعات در عرصه های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی ایران را به انتشار روزنامه وقایع اتفاقیه که در دوران امیرکبیر بود، پیوند دهیم، بعد از آن، مطبوعات ایران از دوران مشروطیت تا کنون، دارای فراز و نشیب بسیار بوده است که بررسی روند تحولات آن عزمی راسخ را می طلبد، ضمن آنکه در این زمینه آثار و کتاب های فراوان موجود است که سیر مطبوعات ایران را به تصویر کشیده و اطلاعات جامع و کامل را در این آثار باقی مانده می توان ملاحظه کرد. با پیروزی انقلاب اسلامی و پایان یافتن جنگ تحمیلی، فضای سیاسی و فرهنگی مساعدی برای فعالیت مطبوعات و دیگر وسایل ارتباط جمعی پدید آمد. به طوری که در دهه 70 خورشیدی خط مشی های نوینی در جهت تجدید فعالیت و توسعه مطبوعات به اجرا گذاشته شد. در میان این خط مشی ها، کاهش سختگیری های شدید گذشته نسبت به صدور اجازه‌نامه انتشار نشریات و همچنین اختصاص کمک مالی ویژه به مطبوعات، از طریق توزیع کاغذ ارزان قیمت میان روزنامه‌ها و مجله‌ها و نیز ایجاد تسهیلات برای تهیه تجهیزات فنی چاپ مورد نیاز موسسات مطبوعاتی و به ویژه موسسات مطبوعاتی جدید بسیار مورد توجه قرار گرفت.

تعداد نشریات دوره‌ای ایران در فاصله سال‌های 1371 تا 1373 خورشیدی، به تعداد550 عنوان افزایش یافت و اینگونه که ضرورت برگزاری نمایشگاهی برای عرضه مطبوعات و جراید کشور احساس شد و نخستین نمایشگاه مطبوعات فارغ از هرگونه جهت گیری در 13 اردیبهشت 1373خورشیدی در محل نمایشگاه های بین المللی تهران با حضور 200 نشریه برگزار شد.

دیدگاهی واقع بینانه به نمایشگاه مطبوعات

بررسی پدیده نمایشگاهی شدن مطبوعات در ایران به‌عنوان یک موضوع می‌تواند موضوع جذابی هم برای روزنامه‌نگاران و فعالان رسانه و هم برای مردم باشد. اینکه ابتدا چه ذهنیتی به این نتیجه رسید که مطبوعات می‌توانند نمایشگاهی داشته باشند. گذر زمان نشان داده که خود مطبوعات و خبرگزاری‌ها در جریان برگزاری نمایشگاهی که حالا اختصاصی هم شده است، به حاشیه رفته‌اند و موضوعات سیاسی و گاه فرهنگی و ورزشی در متن برگزاری نمایشگاه محوریت دارند. برگزاری نمایشگاه کتاب را نمی‌توان تنها با عینک بدبینی نگاه کرد. مرور برخی نظریه‌های حوزه ارتباطات کمک می‌کند تا دیدگاه واقع‌بینانه‌تری نسبت به نمایشگاه داشته باشیم.

امروزه با رشد فناوری ارتباطات به ویژه در بستر فضای مجازی، قدرت رسانه در منظر عموم اعضای این جوامع به نمایش گذاشته شده است؛ آن هم به گونه‌ای که می‌توانند در فرآیند شکل‌دهی به ارزش‌ها و هنجارهای مخاطبان و حتی بدون آنکه خود از آن آگاه بوده یا خواستار آن باشند به‌طور غیرمستقیم نقش مهمی را ایفا کنند، بنابراین فراهم‌آوری بسترهای کسب آگاهی و دانش برای مخاطبان رسانه‌ها به‌طور بسیار جدی ضرورت دارد.

به نظر می‌آید یکی از کارکردهای اصلی برگزاری نمایشگاه مطبوعات و نمایشگاه‌های مشابه این باشد که زمینه‌های شناختی مردم را در طبقات مختلف اجتماعی به‌صورت جداگانه مورد ارزیابی قرار داده و بر اساس داده‌های آن نسبت به تقویت توان و بنیه شناختی آنها از طریق رسانه‌های شاخص و صاحب نفوذ درخصوص مقولاتی مانند سواد رسانه‌ای اقدام کند. ضرورت این سیاست‌ها زمانی بیشتر آشکار می‌شود که دانست جامعه همچنان گام های ابتدایی را پیرامون سواد رسانه‌ای برداشته و داشته‌های آن دسته از روزنامه‌نگاران یا اساتید علوم ارتباطات در این خصوص فاصله بسیار زیادی با عموم مردم دارد.

اولویت‌دهی در برنامه‌های آموزشی کلان دولت باید به سمت رشته‌ها و گرایش‌های مرتبط با سواد رسانه‌ای باشد تا ضریب صیانت نظام ارزشی و هنجاری جامعه 80 میلیونی در قبال آسیب ها و مخاطرات پیام‌های انتقالی متباین و متضاد با ارزش‌های بومی، ملی و دینی جامعه افزایش یابد.

به هر حال نکات ضعف و قوت نمایشگاه به‌صورت توأمان یک برآیند واحد را نتیجه می‌دهد و آن این است که به رغم ضررده بودن برگزاری نمایشگاه از نظر مالی و بی‌نتیجه بودن این رویداد فرهنگی در توسعه فرهنگ رسانه خوانی، برپایی آن می‌تواند تنش مثبت در فضای رسانه‌ای ایجاد کند و حیات این واحدهای فرهنگی کوچک را در متن جامعه‌ای کلان حفظ کند.

واقعیت آن است که بیشترین افرادی که از نمایشگاه مطبوعات بهره می برند، روزنامه‌نگاران و فعالان رسانه‌ها هستند و طیف‌های محدودی از مردم در این گونه نمایشگاه‌ها مشارکت یا بازدید می‌کنند. به هر حال مرور تاریخچه نمایشگاه‌های مطبوعات نشان می‌دهد که سیر سینوسی این نمایشگاه هراز گاه با استقبال گرم رسانه‌ها و مردم روبه‌رو بوده و گاهی نیز نه رسانه‌ها و نه مردم استقبالی از آن نکرده‌اند. این اتفاق نشان می‌دهد که هنوز ریل حرکت این قطار هنوز آماده حرکت یکنواخت و متوازن نیست.

نمایشگاه مطبوعات درگذر زمان

دوره نخست نمایشگاه در 1373 خورشیدی به طور همزمان در تالار وحدت و محل دایمی نمایشگاه های بین المللی تهران برگزار شد که بیش از 200 نشریه در این نمایشگاه حضور داشتند. دوره دوم نیز در 1374 خورشیدی با حضور بیش از 250 نشریه برگزار شد.

سومین دوره هم در سال 1375 از 6 تا 12 اردیبهشت در نمایشگاه بین المللی تهران با حضور 300 نشریه برگزار شد. دوره چهارم نمایشگاه در 1376 از ششم تا 17 اردیبهشت در نمایشگاه بین المللی تهران و با حضور300 نشریه برگزار شد.

دوره پنجم نمایشگاه در 1377 خورشیدی از 19 تا 29 اردیبهشت در نمایشگاه بین المللی تهران و با حضور 500 نشریه برگزار شد. پس از برگزاری دوره ششم، دوره هفتم در 379 جشنواره مطبوعات برگزار نشد و کار داوری و معرفی برترین ها به تعویق افتاد و سپس به مناسبت روز خبرنگار 17 مرداد، از برترین های رسانه ها تقدیر به عمل آمد.

دوره هشتم نمایشگاه در 1380 خورشیدی از 18 تا 28 اردیبهشت در محل دایمی نمایشگاه بین المللی در تهران با حضور بیش از 570 نشریه و با شعار «مطبوعات و اقتدار ملی» برگزار شد. نهمین دوره از نمایشگاه در 1381 خورشیدی در محل دایمی نمایشگاه بین المللی تهران و با حضور 660 رسانه با شعار «مطبوعات؛ گفتگو و تفاهم» برگزار شد. دوره دهم نیز در 1382 خورشیدی از 14 تا 21 اردیبهشت در محل دایمی نمایشگاه بین المللی تهران و با حضور911 رسانه برگزار شد.

این دوره از نمایشگاه در 1383 خورشیدی با شعار «مطبوعات، پرسشگری و پاسخگویی» و با حضور تعداد 440 نشریه برگزار شد.

دوازدهمین دوره از نمایشگاه مطبوعات با شعار «مطبوعات، همبستگی ملی، مشارکت عمومی» و با حضور بیش از 1300 نشریه در 725 غرفه و پنج سالن اصلی، برگزار شد. 13 خبرگزاری در این نمایشگاه برگزار شد، ضمن این که غرفه ای نیز به منظور بزرگداشت شهدا و مفقودین عرصه مطبوعات، برپا شد. پیش از برگزاری دوازدهمین دوره، همواره محل دایمی نمایشگاه بین المللی در تهران مکان برپایی این جشنواره در اردیبهشت بود.

پس از برگزاری دوره سیزدهم در 1385، دوره چهاردهم در 1386 از 16 تا 22 آبان در مرکز آفرینش های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برگزار شد. این دوره برای نخستین بار به صورت مستقل از نمایشگاه کتاب برگزار شد. در این دوره، تعداد 412 نشریه حضور داشتند، ضمن این که برای نخستین بار نشریه هایی از 24 کشور و 108 نمایندگی رسانه های خارجی نیز در چهاردهمین دوره نمایشگاه مطبوعات شرکت کردند.

پانزدهمین دوره نمایشگاه در 1387 خورشیدی از 26 آبان تا دوم آذر در مصلای امام خمینی (ره) با شعار «ارتقای محتوا مطبوعات و تقویت روزنامه نگاری حرفه ای» برگزار شد. در این دوره، تعداد 27 کشور با داشتن بیش از 49 رسانه حضور داشتند.

دوره شانزدهم از نمایشگاه در 1388 خورشیدی در مصلای امام خمینی (ره) و با حضور یک هزار و 800 نشریه دانشجویی از 21 دانشگاه کشور برگزار شد. ویژگی این نمایشگاه، حضور پایگاه های خبری اینترنتی و خبرگزاری ها برای نخستین بار در نمایشگاه بود.

دوره هفدهم نمایشگاه در 1389 از سوم تا 10 آبان ماه در مصلای امام خمینی (ره) و با حضور یک هزار و 600 نشریه و مطبوعات استانی برپا شد. از ویژگی های این نمایشگاه حضور بیش از 250 میهمان خارجی از 55 کشور مختلف جهان بود.

هجدهمین دوره از نمایشگاه در 1390 از سوم تا 10 آبان در مصلای امام خمینی (ره) با شعار «جهاد اقتصادی، توسعه کیفی و تهذیب رسانه» برگزار شد. در این نمایشگاه، تعداد 100 رسانه از بیش از 50 کشور جهان حضور داشتند. این دوره در 6 بخش مطبوعات سراسری، مطبوعات استانی، خبرگزاری ها، پایگاه های اطلاع رسانی مجازی و هم چنین بخش ویژه و رسانه های خارجی فعال در کشور بود.

دوره نوزدهم در 1391 با شعار «رسانه، کلام صادقانه، نگاه منصفانه» برپا شد. از نکات قابل توجه در این زمینه، رونمایی از نقشه اطلس ایران بود. این دوره از نمایشگاه با حضور 31 استان و 50 نشریه استانی در قالب 830 غرفه بود.

دوره بیستم از نمایشگاه در 1392 با شعار «رسانه، آزادی مسوولانه» و در قالب 509 غرفه اصلی برگزار شد. از نکات شایان توجه در این دوره، برگزاری مسابقه های معلومات اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، هنری و ورزشی بود.

بیست و یکمین دوره از نمایشگاه در 1394 در مصلای امام خمینی (ره) با حضور بیش از 600 رسانه در 567 غرفه و با شعار «نقد منصفانه، پاسخ مسئولان» برپا شد.

بیست و دومین دوره نمایشگاه در 1395 خورشیدی از 14 تا 21 آبان در مصلی امام خمینی (ره) برگزار شد که با رشد 25 درصدی ثبت نام مواجه بوده به طوری که حدود 700 متقاضی برای حضور در نمایشگاه ثبت نام اولیه را کردند؛ 16 موسسه مطبوعاتی، 22 خبرگزاری، 85 روزنامه، 87 هفته نامه، 45 دوهفته نامه، 145 ماهنامه، 30 دو ماهنامه، 57 فصلنامه، 7 فصلنامه، 125 پایگاه خبری با درخواست 14 هزار متر مربع برای حضور در نمایشگاه ثبت نام کردند. در این دوره، رسانه‌های گروه سیاسی - اقتصادی با 1728، گروه رسانه‌های آموزشی - تخصصی با 1620، موسسات مطبوعاتی با 1380 و رسانه‌های مربوط به گروه عمومی و خانواده با 1330 متر، بیشترین فضای نمایشگاه بیست و دوم را به خود اختصاص دادند. بیست و سومین نمایشگاه مطبوعات در مکان مصلی امام خمینی در 1396 خورشیدی برگزار شد. هدف از برگزاری این نمایشگاه ارتقای سطح مطبوعات در جامعه بود.

فاصله گرفتن از نظام تک صدایی

گرچه در سال‌های اخیر و در دوره‌ای خاص، مطبوعات کشور رشدی کمی و هم کیفی را به دلیل تکثرگرایی و افزایش اعتماد مردم، فاصله گرفتن از نظام رسانه‌ای تک صدایی، افزایش دامنه و برد اطلاع‌رسانی و گشودن نگرشی جدید در طرح موضوعات جامعه تجربه کرده‌اند اما همچنان با نقطه ایده‌آل فاصله زیادی دارند.

به عقیده تحلیلگران به طور قطع راه توسعه کشور از جاده توسعه و تقویت مطبوعات می‌گذرد و اگر این اصل به باوری عمومی تبدیل شود، غنی‌سازی سرمایه‌های انسانی و آگاه‌سازی شهروندان می‌تواند به توسعه ایران اسلامی بسیار کمک کند، هر چند که به نظر می‌رسد، وضعیت مطبوعات داخلی، امروز، با همه ناملایمات و فشارهایی که به طور آشکار و غیرآشکار دامن‌گیر آن شده است، در شرایط رو به پیشرفت قرار داشته و دوران گذار را طی می‌کند.

• مطبوعات و خبرگزاری های داخلی
• مصلای امام خمینی (ره)
• تالار وحدت
• کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان