اعتبارسنجی چیست و به چه کار مردم می‌آید؟
اعتبارسنجی روشی نوین برای ارزیابی اعتبار مالی افراد و قابل اعتماد بودن آن‌ها از نظر عمل به تعهدات مالی است که نتایج آن در می‌تواند در معاملاتی نظیر اجاره، قرض، اعطای تسهیلات، شراکت و غیره کارایی داشته باشد.
به گزارش الف سابقه راه‌اندازی نظام اعتبارسنجی در ایران، به ماده 5 قانون تسهیل اعطای تسهیلات بانکی باز می‌گردد. مطابق ماده 5 این قانون، دولت مکلف به ایجاد «مؤسسات رتبه‌بندی و اعتبارسنجی مشتریان» شد که با استفاده از آن، زمینه تسهیل و تسریع اعطای تسهیلات بانکی فراهم شود.
اعتبارسنجی چیست؟
کارکرد اعتبارسنجی به این صورت است که یک نهاد یا شرکت معتبر، با استفاده از برخی اطلاعات و سوابق عملکردهای مالی افراد، نظیر نحوه پرداخت اقساط بانکی، عملکرد مالیاتی، عملکرد در قبال پرداخت قبوض، داشتن یا نداشتن چک برگشتی یا سابقه محکومیت مالی، یک نمره اعتباری را به افراد اختصاص می‌دهد که این نمره می‌تواند ملاکی باشد برای سنجش قابل اعتماد بودن افراد از نظر ایفای تعهدات مالی.
به عبارت دیگر، می‌توان نمره اعتباری را جایگزینی برای ضمانت‌ها و معرفی‌ها در معاملات و همکاری‌ها دانست.
هم اکنون، تنها یک شرکت مجوز فعالیت در این زمینه را دارد. علاوه بر آن، در حال حاضر، تنها شاخصی که برای ارزیابی نمره اعتباری افراد در نظر گرفته می‌شود، شاخص عملکرد افراد در زمینه بازپرداخت تسهیلات بانکی است.
این در حالی است که تنها بخشی از افراد جامعه سابقه دریافت تسهیلات بانکی را دارند و سایر افراد، طبق روال فعلی، امکان دریافت نمره اعتباری را ندارند.
از این رو، دولت در صدد است تا با همکاری سایر دستگاه‌ها نظیر قوه قضائیه روال جدیدی را برای سنجش اعتبار افراد در نظر بگیرد. در روال اعتبارسنجی مد نظر، بر حسب همان چیزی که در ماده 5 قانون تسهیل اعطای تسهیلات بانکی ذکر شده است، از سایر سوابق مالی افراد نیز برای اعتبارسنجی و تخصیص نمره اعتباری استفاده می‌شود.
نمره اعتباری در چه مواردی کاربرد دارد؟
یکی از سوالاتی که ممکن است مطرح شود این است که نمره اعتباری تخصیص داده شده به افراد چه کاربردی داشته و در چه مواردی به کار می‌آید؟
در پاسخ به این سوال می‌توان مواردی نظیر ایجاد اطمینان بین طرفین معامله، استفاده شرکت‌های بیمه و بانک‌ها برای سنجش اعتبار افراد، استفاده در خریدهای اقساطی، اجاره ملک، معاملات تجاری بین المللی، استفاده از اعتبارهای آنلاین و کارت‌های اعتباری و مواردی از این دست اشاره کرد که در ادامه این گزارش درباره برخی از این موارد توضیحاتی ارائه خواهد شد.
ایجاد اطمینان بین طرفین معامله
همانطور که گفته شد یکی از کاربردهای نمره اعتباری، ایجاد اطمینان بین طرفین معامله است. از قدیم رسم بر این بوده است که برای برخی از معاملات و برخی از شراکت‌ها، افرادی تحت معتبر تحت عنوان معرف طرفین معامله را به یکدیگر معرفی کرده و از این طریق مورد اعتماد بودن آن‌ها ثابت می‌شد.
با اعتبارسنجی و اختصاص نمره اعتباری به افراد، این امکان فراهم می‌شود که افراد بیشتری بتوانند بدون احتیاج به ضامن و یا معرف، نسبت به مورد اعتماد بودن یکدیگر اطمینان کسب کنند و به طور مستند و از طریق مرجعی بی‌طرف و معتبر، از سابقه عملکرد مالی و ایفای تعهدات مالی یکدیگر اطلاع یابند.
استفاده شرکت‌های بیمه و بانک‌ها از نمره اعتباری
یکی دیگر از کاربردهای نمره اعتباری، استفاده بانک‌ها و شرکت‌های بیمه از آن است. اعتبارسنجی کاربردهای متنوعی برای شرکت‌های بیمه‌ای دارد. این شرکت‌ها می‌توانند با استفاده از گزارش اعتبارسنجی و سوابق بیمه‌ای افراد میزان ریسک بیمه کردن افراد را ارزیابی کنند و از این طریق، هزینه بیمه شدن افراد کم ریسک را کاهش دهند.
همچنین بانک‌ها نیز می‌توانند با استفاده از نمره اعتباری افراد و بررسی سوابق عملکرد آن‌ها در زمینه ایفای تعهدات مالی، به‌خصوص بازپرداخت اقساط وام‌های قبلی، اعطای تسهیلات را به افرادی که نسبت به بازپرداخت وام آن‌ها اطمینان بیشتری وجود دارد در اولویت قرار دهند.
استفاده از نمره اعتباری برای خرید اقساطی
در شرایط تورمی حاضر و کاهش توان خرید، یکی از راه‌های افزایش فروش برای فروشندگان فروش کالا و خدمات به صورت اقساطی می‌باشد. در این راستا شناسایی مشتریان خوش حساب و دارای انضباط مالی برای فروشندگان حائز اهمیت است و این موضوع می‌تواند از طریق اعتبارسنجی و بررسی نمره اعتباری مشتریان متقاضی خرید اقساطی صورت بگیرد.
همچنین این امکان نیز برای متقاضیان خوش‌حساب خرید اقساطی نیز فراهم می‌شود که بدون ضامن و وثیقه، توانایی خرید قسطی را پیدا کنند.
ایجاد امکان استفاده از اعتبارهای آنلاین و کارت‌های اعتباری
در حال حاضر، خرید از فروشگاه‌های اینترنتی در کشور افزایش چشمگیری یافته و فروشگاه های مذکور نیز در حال رقابت با یکدیگر هستند. بنابراین هر کدام از این فروشگاه‌ها سعی می‌کنند تا با ارائه برخی خدمات و امکانات به مشتریان، گوی سبقت را از رقبای خود بربایند. یکی از این امکانات، می‌تواند فراهم کردن امکان خرید اعتباری برای مشتریانی باشد که نمره اعتباری خوبی داشته مشتریانی و خوش حساب محسوب می‌شوند.
همچنین، بانک‌ها و شرکت‌های ارائه‌دهنده کارت‌های اعتباری نیز می‌توانند از طریق نمره اعتباری افراد، اقدام به تعیین اعتبار برای کارت‌های افراد نمایند و اعتبار مشتریان خوش حساب را افزایش دهند.
افزایش امنیت معاملات؛ محصول اصلی نمره اعتباری
با جمع‌بندی کارایی‌های مذکور برای نمره اعتباری، می‌توان اینگونه نتیجه گیری کرد که کارایی اصلی نظام اعتبارسنجی و نمره اعتباری، ایجاد امنیت در معاملات بین افراد و همچنین فراهم نمودن پیشبینی پذیری در خصوص معاملات است که در مصادیق مختلفی که برخی از آن‌ها ذکر شد، بروز و ظهور پیدا می‌کند.