افزایش‌کوچ کارگران افغانستانی از ایران / ساخت وساز تا 40 درصد گران می‌شود

در روزهای گذشته خبری مبنی بر رشد 35درصدی مهاجرت اتباع افغانستان از ایران منتشر شد؛ خبری که می تواند در ماه‌های آینده بر صنعت ساختمان ایران سایه بیافکند و بر وضعیت بازار کار کارگران ساده ساختمانی و دستمزدهای آنها تاثیرگذار باشد.

افزایش مهاجرت و بازگشت افغانستانی ها از ایران را داوود عیوضلو، پژوهشگر رصدخانه مهاجرت ایران مطرح و اعلام کرده است: «طی چهار ماه ابتدایی سال 2021، 364 هزار مهاجر افغانستانی فاقد مدرک افغانستانی از ایران خارج شدند. از این تعداد 203 هزار نفر دیپورت شدند و 161 هزار نفر نیز داوطلبانه ایران را ترک کردند. این درحالی است که در مدت مشابه سال 2020، 270 هزار نفر خارج شدند..»

به گزارش خبرآنلاین، بررسی وضعیت کارگاه‌های ساختمانی کوچک و بزرگ به ویژه در کلانشهرها نشان می دهد، تعداد فراوانی از نیروی کار و کارگران ساده شاغل در این بخش را اتباع افغانستان تشکیل می دهند و در مقابل تعداد نیروهای متخصص در بخش ساخت و ساز، شامل کارگران ماهر ایرانی است.

معمولا ایرانی‌ها به عنوان کارگر ساده در بخش ساختمان مشغول به کار نمی شوند زیرا دستمزد در این بخش برای آنها صرفه اقتصادی ندارد و مجبورند مبلغی را صرف هزینه رفت و آمد و کرایه خانه و... کنند در حالی که نیروی کار افغانستانی در خوابگاه‌های کارگری که در محل پروژه تعبیه می شود، به راحتی ساکن می شوند و هزینه ای بابت رفت و آمد نمی پردازند. اظهارات انبوه‌سازان حاکی از آن است که کارگران ایرانی به دنبال آموختن مهارت‌های خاص بوده و به عنوان نیروی کار متخصص در پروژه‌ها مشغول به کار می شوند و طبیعی است که دستمزدهای بیشتری نیز دریافت کنند.

حالا بسیاری از فعالان حوزه ساخت و ساز اعلام می‌کنند با توجه به رشد 35درصدی مهاجرت اتباع افغانستان به کشورشان در ماه‌های آینده صنعت ساختمان با کمبود نیروی کار ساده مواجه خواهد شد و به حتم تبعات آن شامل طلب دستمزدهای بالا از سوی نیروی کار ایرانی و یا همان کارگران افغانستانی حاضر در بازار کار، فشار مضاعفی به این صنعت وارد خواهد کرد.

سونامی افزایش دستمزدها در ماه های آینده 

عضو هیات مدیره انجمن انبوه سازان استان تهران درباره تاثیر افزایش خروج اتباع افغانستانی از ایران بر صنعت ساختمان گفت: تجربه ما نشان می‌دهد وقتی در سال‌های 86 و 87 وزارت کشور اقدام به اخراج اتباع افغانستانی فاقد مجوز کار از ایران کرد دستمزدهای کارگران ساختمانی بین 50 تا 60 درصد افزایش یافت.

محمدعلی ربانی افزود: اکنون نیز با توجه به افزایش نرخ ارز و کاهش ارزش پول ملی سبب شد تا کار در ایران برای اتباع افغانستانی چندان مقرون به صرفه نباشد مگر اینکه اتباع این کشور در ایران ازدواج کرده و یا دارای پروانه کار باشند که با توجه به شرایط، این عده ترجیح می دهند در ایران به زندگی و کار خود ادامه دهند.

وی تصریح کرد: این در حالی است که عده زیادی از کارگران و اتباع افغانستانی دارای مشکلات مالی هستند و این عده ترجیح می دهند به افغانستان بازگردند و بابت کارگری کردن حقوق بیشتری نسبت به ایران دریافت کنند. ربانی عنوان کرد: ما باید منتظر سونامی افزایش دستمزدها در کشور باشیم زیرا هر سال شاهد اعمال افزایش طبیعی سالانه حدود 25 درصد دستمزدها هستیم که امسال نیز این مساله اعمال شده است.

افزایش 100درصدی دستمزد کارگران ساده ساختمانی

وی تاکید کرد: باید در نظر گرفت عمده کارگران ساختمانی از اتباع افغانستانی هستند و بررسی ها نشان می دهد با خارج شدن آنها از ایران اکنون شاهد افزایش 100درصدی دستمزدها در بخش ساختمان هستیم.

وی ادامه داد: به اعتقاد بنده افزایش دستمزد کارگران در آینده ای نه چندان دور بیش از 100 درصد میزان فعلی خواهد شد به طوری که دستمزد کارگران افغانستانی که 100هزار تومان دستمزد روزانه دریافت می کردند اکنون به دریافت 200 هزار توان هم رضایت نمی دهند.

ربانی خاطرنشان کرد: این موارد را باید نشانه نبود تدبیر و سیاست‌گذاری صحیح دانست. وی درباره میزان حضور اتباع افغانستانی به عنوان کارگر و نیروی کار صنعت ساختمان توضیح داد: 75درصد نیروی کار و کارگر ساده در صنعت ساختمان را اتباع افغانستانی تشکیل می دادند که با بازگشت این عده به کشورشان اکنون شاهد حضور 50درصدی اتباع این کشور به عنوان نیروی کار در بخش ساختمان هستیم.

وی ادامه داد: برای ساخت یک ساختمان، 25 تا 30 درصد از مخارج را نیروی کار تشکیل می دهد و از این تعداد بیش از 65درصد نیروی کار را کارگران ساختمانی ساده تشکیل می دهند که اکثرا اتباع افغانستانی هستند و زمانی که نیروی کار گران می شود و دستمزدها افزایش می یابد، بر هزینه سایر بخش های ساخت و ساز نیز افزوده خواهد شد و قیمت تمام شده ساختمان نیز بالا خواهد رفت و باید به این هزینه، افزایش نرخ مصالح ساختمانی را نیز اضافه کرد.

عضو هیات مدیره انجمن انبوه سازان استان تهران اظهار کرد: قیمت مصالح ساختمانی متاسفانه حتی ساعت به ساعت تغییر می کند.

ربانی درباره دستمزد کارگر ساده ایرانی گفت: دستمزد نیروی کار ایرانی شاغل در صنعت ساختمان به عنوان کارگر ساده همانند نیروی کار افغانستانی است اما کارگر ساده ایرانی توقعاتی که کارفرما از کارگر افغانستانی دارد را برآورده نمی کند و کار کمتری انجام می دهد و دستمزد بیشتری طلب می کند و به اصطلاح به عنوان یک کارگر ساده برای بخش ساختمان بهترین گزینه اتباع افغانستانی هستند.

دریافت حق بیمه کارگران بدون ارائه خدمات از سوی تامین اجتماعی

وی در پاسخ به این سوال که گفته می شود نداشتن مجوز اشتغال از سوی کارگران افغانستانی سبب شده تا کارفرما تمایل بیشتری برای به‌کار گیری این عده داشته باشد زیرا اجباری برای انجام موارد قانونی همانند بیمه کردن برای آنها ندارد بنابراین به کارگیری این نیروها صرفه اقتصادی دارد، توضیح داد: ما برای یک کارگر ساده در بخش قراردادهای پیمانی که با دولت داریم باید تمام موارد را رعایت کرده و موظف به بیمه کردن تمام کارگران هستیم؛ در بخش پروانه‌های ساختمانی شهرداری نیز قبل از اخذ پروانه کار باید نسبت به بیمه اجباری کارگران ساختمانی شاغل در پروژه را پرداخت کنیم در این میان کسی که از شرایط اتباع سایر کشورها استفاده می برد سازمان تامین اجتماعی است زیرا این سازمان از یک سو اعلام می کند که کارفرما مجاز به استخدام و به کار گیری کارگر افغانستانی فاقد پروانه کار نبوده بنابراین بیمه نمی شوند اما کارفرما و سازنده باید نسبت به پرداخت حق بیمه این افراد نیز اقدام کند. در این میان سازمان تامین اجتماعی به صورت غیر عقلایی از سازندگان و کارفرمایان حق بیمه کارگران ساختمانی را دریافت می کند از آن سو این عده را بیمه نمی کند. همچنین زمانی که کارگر ایرانی باشد سازمان تامین اجتماعی او را ملزم به دریافت گواهینامه از سازمان فنی و حرفه‌ای می کند و در این صورت کارگر ساده ایرانی بیمه می شود.

وی خاطرنشان کرد: در حقیقت دولت به بخش ساختمان فشار غیرعقلایی وارد می کند و کارفرما و سازنده نیز هزینه‌های مورد نظر دولت را می پردازد در حالی که خدماتی دریافت نمی کند و کارگران با وجود پرداخت هزینه، از سوی سازمان تامین اجتماعی بیمه نمی شوند و در نهایت این هزینه ها از جیب مردم پرداخت می شود.

افزایش 40درصدی قیمت تمام شده ساختمان در ماه‌های آتی

عضو هیات مدیره انجمن انبوه سازان استان تهران خاطرنشان کرد: در سال 1400 به صورت طبیعی 25درصد بر دستمزدها در بخش ساختمان افزوده شده اما اکنون با خروج اتباع افغانستانی باید توقع پرداخت دستمزد روزانه 250 هزار تومانی به کارگران ساده در شهریور ماه را داشته باشیم. به همین دلیل امید آنچنانی نسبت به آینده صنعت ساخت و ساز و با تغییر دولت نیز نمی توان داشت مگر اینکه قیمت ارز آنچنان کاهش یابد تا ارزش پول ملی ایران بالا رود و برای کارگران خارجی کار کردن در ایران مقرون به صرفه شود.

ربانی گفت: در ماه‌های آینده باید توقع افزایش 40درصدی قیمت تمام شده در بخش ساختمان را داشته باشیم زیرا با وجود کاهش نرخ ارز در سال جاری هنوز این مساله در بخش های مختلف احساس نشده است زیرا سیاست‌گذاری ها صحیح و درست نیست در حالی که با کاهش نرخ ارز باید شاهد کاهش قیمت تمام شده تولید در بخش های مختلف باشیم که متاسفانه این مساله اتفاق نیافتاده است.

دستمزد کارگران بهتر شده اما مطلوب نیست

دبیر کانون سراسری انبوه سازان نیز بر این باور است: باید واقعیت را بپذیریم که بخشی از نیروی انسانی و خدماتی در صنعت ساختمان کشور را کارگران افغانستانی که سالیان سال در کشور مشغول به فعالیت بوده‌اند،‌تشکیل می دهند.

فرشید پورحاجت افزود: در ابتدای شیوع ویروس کرونا در کشور و کاهش ارزش پول ملی، شرایط کار کردن در ایران و تبعات اقتصادی آن، تامین کننده نظر نیروهای کاری فعال غیرایرانی را در کشور در بر نداشت و سال گذشته شاهد ریزش تعداد نیروها در این زمینه بودیم.

وی تصریح کرد: اکنون شرایط تاحدودی بهتر شده و باید دید در آینده چه اتفاقی رخ می هد زیرا هنگامی که ارزش پول ملی کاهش پیدا کند و ارزش برابری ریال با دلار بسیار متفاوت شده و این مساله در دستمزدها نمایان می شود، شرایط را برای کار کردن نیروهای انسانی سخت می کند.

وی بیان کرد: امروز اگر بخواهیم دوباره این موضوع را بررسی کنیم به نظر می رسد دستمزد کارگران نسبت به شرایط گذشته تا حدودی بهتر شده اما هنوز به شرایط مطلوب نرسیده است.

حضور کارگران افغانستانی در بخش های مختلف صنعت ساختمان

پورحاجت درباره تعداد نیروی های سایر اتباع در بخش ساختمان به نسبت کارگران ایرانی گفت: باید پذیرفت اتباع افغانستانی در شرکت‌های تولیدی بزرگ و کارخانه‌های سنگ، سرامیک و سفال فعال هستند و در کارگاه‌های ساختمانی نیز شاهد حضور این کارگران هستیم اما آمار دقیقی در این مورد وجود ندارد که چند درصد از نیروی کار بخش ساختمان را اتباع افغانستانی تشکیل می دهند.

کاهش 30درصدی میزان فعالیت پروژه‌های ساختمانی

دبیر کانون سراسری انبوه سازان بیان کرد: شرایط ساخت و ساز در کشور ما نیز شرایط مطلوبی نیست و در 14 -15 ماه گذشته و با شیوع ویروس کرونا شرایط سختی را برای بنگاه‌های اقتصادی، تولیدی و... حاکم شده و این مساله نیز برای کارگران و وضعیت کاری آنها نیز صادق بوده به طوری که اکنون پروژه‌های ساختمانی به سبب رعایت پروتکل‌های بهداشتی با 30درصد ظرفیت کمتر کار خود را انجام می دهند که سبب شده تا شرایط کاری سخت‌تر شود.

وی اظهار کرد: به طور مستند می توان مدعی شد که سرعت انجام پروژه‌های ساختمانی تا 30 درصد کمتر شده که این مساله بر شرایط کاری نیروی انسانی تاثیرگذار شده به طوری که با وجود افزایش دستمزدها شاهد هستیم که حقوق ها با اقتصاد همخوانی ندارد و این مساله مشهود است.

وی توضیح داد: شروع خروج کارگران افغانستانی همزمان با سال 98 بود. وی تصریح کرد: به نظر می رسد، شکاف عظیمی که در اقتصاد ما رخ داد و کاهش ارزش پول ملی اتفاق افتاد امروز تا حدودی ترمیم شده است.

پورحاجت گفت: دستمزد کارگران ایرانی و شاغل در کارگاه‌های ساختمانی از حقوق و دستمزد وزارت کار تبعیت نمی کند و دستمزدهای این افراد متفاوت تر بوده و پایه حقوقی کارگران شاغل در پروژه‌های ساختمانی بالاتر از ارقامی است که بر اساس قانون کار تعیین می شود این در حالی است که شرایط کار برای این کارگران نسبت به سایر بخش ها نیز بسیار سخت‌تر است.

گزارش: مهرنوش حیدری