افغانستان؛ بازاری از دست رفته یا فرصتی فراموش شده؟
اقتصاد ایران در سال‌های گذشته تلاش کرده برای مقابله با فشارهای بین‌المللی، حساب ویژه‌ای روی بازار کشورهای همسایه باز کند، بازاری که هر چند فرصت‌های بزرگی دارد اما در عین حال با تهدیدهایی نیز مواجه است.
به گزارش ایسنا، برآوردهایی که از آمار تجاری ایران در هشت ماهه سال 1400 منتشر شده نشان می‌دهد که بخش مهمی از تجارت کشور، به همسایگان و کشورهای حاضر در منطقه محدود شده است. اگر چین را کنار بگذاریم، بخش عمده صادرات ایران به کشورهایی مانند عراق، امارات متحده عربی، ترکیه و افغانستان انجام شده و در واردات نیز امارات متحده عربی و ترکیه نقشی مهم ایفا می‌کنند.
با وجود آنکه روابط تجاری کشور در سال‌های گذشته با کشورهای همسایه گسترش یافته و با توجه به همکاری دولت و بخش خصوصی، مقدمات لازم برای گسترش این حضور فراهم شده است اما هنوز برخی اقدامات داخلی و البته آمادگی برای مواجه شدن با مشکلات خارجی در مسیر افزایش صادرات مشکل آفرینی می‌کنند.
در سال‌های گذشته کشورهایی مانند عراق، سوریه و افغانستان به عنوان بخشی از کشورهای هدف صادراتی ایران، با مشکلاتی چون جنگ‌های داخلی، حضور گروه‌های تروریستی و ناامنی مواجه بوده‌اند. این موضوع در کوتاه مدت برای برخی کالاهای ایرانی بستری برای حضور در بازار این کشورها را به وجود آورده و با توجه به تعطیلی بخش‌های مهمی از اقتصاد این کشورها، حتی شرایط را برای صادرات برخی مواد اولیه و مصرفی ایران به این کشورها فراهم کرده است.
در بلندمدت اما در صورتی که امنیتی نسبی در این کشورها به وجود بیاید و میزان فعالیت‌های اقتصادی افزایش پیدا کند، ایران دیگر توان صادرات مواد اولیه به این کشورها نخواهد داشت و باید به سمت سرمایه گذاری مشترک یا صادرات کالاهایی با ارزش افزوده بیشتر حرکت کند. اتفاقی که از چند سال قبل در عراق آغاز شده و می‌تواند به دیگر بازارهای هدف اقتصادی ایران نیز سرایت کند.
در افغانستان اما تجربه متفاوت است. در شرایطی که این کشور در سال‌های گذشته به دنبال تقویت زیرساخت‌های اقتصادی خود، به سمت بهبود عملکرد در شاخص‌های اقتصادی حرکت می‌کرد، با تسلط طالبان بر افغانستان، بسیاری از این شاخص‌ها، با سرنوشتی نامعلوم مواجه شده‌اند و این موضوع برای اقتصاد ایران که بر روی بازار افغانستان حساب باز کرده بود، می‌تواند تبعات خاص خود را داشته باشد.
در شرایطی که در هفته‌های نخست تسلط طالبان به نظر می‌رسید تاجران ایرانی باید با این بازار خداحافظی کنند، حالا از اتاق‌های بازرگانی این طور به گوش می‌رسد که با وجود مشکلات می‌توان همچنان به بخشی از همکاری‌ها ادامه داد. پس از آنکه مسعود خوانساری - رئیس اتاق بازرگانی تهران - در نشست هیئت نمایندگان این اتاق اعلام کرد که ایران می‌تواند به سرمایه گذاری و حضور فعال در بخشی از اقتصاد افغانستان فکر کند و حتی برای خود فرصت‌هایی به دست آورد، حالا در جریان گفت و گوی رئیس اتاق بازرگانی ایران و رئیس اتاق بازرگانی افغانستان نیز درباره بسترهای مشترک همکاری صحبت‌های جدیدی مطرح شده است.
رئیس اتاق بازرگانی ایران با اشاره به تحولات اخیر در افغانستان اظهار کرد: اگر چه در حال حاضر دشواری‌های زیادی برای از سرگیری فعالیت‌های اقتصادی وجود دارد اما ایران آماده هر کمکی برای رشد و توسعه افغانستان است. اتاق ایران با درک شرایط حساس اخیر آمادگی دارد برای کمک به روند توسعه همکاری‌ها گام‌های مؤثری بردارد تا فصل نوینی از حیات تجاری در این کشور رقم بخورد.
شافعی با بیان اینکه در دهه اخیر ایران یکی از مهم‌ترین تأمین‌کنندگان اقلام مورد نیاز افغانستان در حوزه‌های مختلف بوده و زمینه توسعه اقتصادی و صنعتی در افغانستان را مد نظر داشته است گفت: با این حال حوزه‌هایی مانند معادن در این چندسال مغفول مانده که باید پتانسیل‌های فراوان همکاری‌های بالفعل در این حوزه برای آغاز همکاری‌های جدید مورد توجه قرار بگیرد.
او با تاکید بر اینکه بخش خصوصی ایران در عمده زمینه‌های صنعتی، معدنی و تجاری از نفت و گاز گرفته تا داروسازی و تجهیزات پزشکی، محصولات کشاورزی، مواد غذایی و نوشیدنی، مواد شوینده و بهداشتی، مصالح ساختمانی و همچنین در بخش‌های خدمات فنی و مهندسی و گردشگری آماده همکاری است افزود: افغانستان نیز در خصوص صادرات برخی خشکبار، محصولات زراعی و کشاورزی و همچنین اقلام معدنی مانند سنگ مرمر، زغال‌سنگ، سنگ‌آهن و دیگر منابع معدنی در بازارهای ایران دارای ظرفیت‌های صادراتی قابل قبول است که تاکنون کمتر مورد توجه بوده است.
رئیس اتاق ایران با اشاره به موانع پیش روی توسعه همکاری‌های دو کشور افزود: وجود موانعی همچون نبود کانال‌های بانکی، هزینه‌های انتقال ارز، وجود تعرفه‌ها و ممنوعیت‌ها و مخصوصا برخی مشکلات حمل‌ونقل قابل کتمان نیست. از سوی دیگر در حوزه همکاری‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری نیز موانع زیادی وجود دارد.
شافعی در ادامه با ارائه پیشنهاد تشکیل کمیته دوجانبه سرمایه‌گذاری و صدور خدمات فنی و مهندسی بین ایران و افغانستان گفت: این کمیته با هدف معرفی پتانسیل‌ها، تسهیل و تشویق سرمایه‌گذاری مشترک در دو کشور تأسیس شده و با وجود آن می‌توان رفع موانع موجود در مسیر همکاری‌ها را به صورت جدی پیگیری کرد. شرکت‌های ایرانی با دانش و تجربه کافی آماده هستند در خصوص پروژه‌های عمرانی و ساختمانی در افغانستان همکاری کنند. نیاز است برای این همکاری‌ها برنامه‌ریزی‌های لازم صورت بگیرد.
دومین پیشنهاد رئیس اتاق ایران برای توسعه روابط ایران و افغانستان از سرگیری مذاکرات تجارت ترجیحی با افغانستان با توجه به برخی نیازهای وارداتی دو طرف و موانع تعرفه‌ای موجود بود. او با تاکید بر برقراری این مذاکرات ادامه داد: کشور افغانستان نیز می‌تواند با توجه به امتیازات تجارت ترجیحی صادرات خود به ایران را افزایش دهد.