امنیت غذایی 170 میلیون نفر در کشور با توسعه عملیات آبخیزداری

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، پاییز هزاران رنگ بالاخره فرا رسید، فصلی که معمولا از آبان ماه آن بارش رحمت الهی در جای جای کشورمان خودنمایی می کند. اما متاسفانه در سالیان اخیر با بارش باران شاهد وقوع سیل های بعضا ویرانگر بوده ایم به طوری که این سیلاب ها خسارات جانی و مالی جبران ناپذیری را به همراه داشته اند.

* دومینوی خسارت جانی و مالی وقوع سیلاب در کشور

سال گذشته بود که طی سه شبانه روز بارندگی شدید در لرستان سیلاب به راه افتاد و با رانش زمین و جاری شدن آب نه تنها تعطیلات نوروز 98 به کام افلاک نشینان خصوصا اهالی شهرستان پلدختر تلخ شد بلکه متاسفانه 15 نفر جان خود را از دست داد و بیش از 250 نفر مصدوم شدند علاوه بر این نزدیک به 72 هزار واحد مسکونی خسارت، 49 روستا با رانش زمین روبرو و بسیاری از جاده و پل ها و اراضی کشاورزی و مزارع پرورش ماهی از بین رفتند به طوری که برآورد کلی حاکی از خسارت 15 هزار میلیارد ریالی به تاسیسات زیرساختی پایتخت طبیعت ایران بود.

سیل خوزستان نیز بیش از هر چیز دیگری موید کافی نبودن سدهای این استان برای مقابله با سیلاب های شدید بود به طوری که بسیاری از این سدها همچون دز و کرخه در بسیاری از روزهای تعطیلات عید نوروز 98 سرریز داشتند و بسیاری از مناطق این استان به زیر آب رفت و باعث خسارات بسیار گسترده ای شد.

در شیراز نیز تصویر انباشت صدهای خودرو برای روی هم و از بین رفتن بسیاری از هموطنانمان در دروازه قرآن و محله سعدیه کام مردم دیار شعر و ادب را تلخ کرد که علت اصلی آن به عدم لایروبی مسیر سیلاب و عدم توجه کافی شهرداری شیراز به هشدارها بر می گردد.

از طرف دیگر 14 شهرستان سیلاب و بلوچستان نیز در همین بازه زمانی تحت تاثیر سیلاب قرار گرفت و نزدیک به 1000 میلیارد تومان به تاسیسات زیرساختی بلوچ نشینان وارد شد.

قطع محورهای ارتباطی 500 روستا، بسته شدن 26 محور ارتباطی فرعی، قطع برق 130 روستا، از مدار خارج شدن شبکه توزیع آب آشامیدنی 300 روستا در مناطق مرکزی و جنوبی، قطع شدن شبکه ارتباط تلفن در شهرستان های استان و همچنین آبگرفتگی معابر و منازل مسکونی در مناطق شهری و روستایی از جمله آسیب های وارده به مناطق سیل زده این استان بود.

اما گل سر سبد خسارات سیلاب به تاسیسات زیر ساختی در استان گلستان اتفاق افتاد به طوری که بخش های زیادی از آق قلا، گمیشان، گنبدکاووس و بندر ترکمن به زیر آب رفت. طی 5 روز به اندازه کل یک سال بارش در استان گلستان رخ داد و این امر در 70 سال گذشته بی سابقه بود، از این حادثه به عنوان بزرگترین فاجعه زیست محیطی و طبیعی ترکمن صحرا یاد می شود.

با تمامی این اوصاف یک سوال در ذهن ها متبادر می شود و آن این است که وقتی سدها نمی توانند جلوی سیلاب های فصلی را بگیرند، چه باید کرد؟

* چه باید کرد؟

مطالعات صورت گرفته در جای جای کشورهای جهان نشان می دهند و بسیاری از این کشورها از حدود 4 قرن پیش تاکنون برای جلوگیری از سیلاب های فصلی و صورت نگرفتن خسارات جانی و مالی ناشی از آن روی به توسعه عملیات آبخیزداری و آبخوانداری آورده اند و در این امر توفیقاتی زیادی برایشان حاصل شده است.

به طوری که روسیه، آلمان، آمریکا، برزیل، استرالیا، کشورهای شرق آسیا، کانادا و بیشتر کشورهای اروپایی و حتی همسایگان شرقی کشورمان همچون هند، افغانستان و پاکستان از 400 سال قبل تاکنون اقدامات زیادی برای توسعه عملیات آبخیزداری صورت می دادند حال آن که تا مدتهانه تنها مردم بلکه بسیاری از مسئولین کشورمان نیز تعریف و معنی آبخیزداری را نمی دانستند و در کتب درسی توجه کمی بدان میشد و در بین رسانه ها مختلف تصویری، دیداری و شنیداری مظلوم واقع می شد.

آبخیزداری چیست؟

آبخیزداری، مدیریت و استفاده صحیح از اراضی حوضه آبخیز طبق برنامه‌های از قبل طرح ریزی شده مشتمل بر مهار فرسایش و تنظیم جریان‌های سیلابی و رسوب گذاری و اصلاح پوشش نباتی و غیره است. به عبارت دیگر آبخیز داری مدیریت علمی حوضه آبخیز است که ضمن توجه به مسائل اقتصادی و اجتماعی و حفظ منابع آب و خاک در حوضه‌های آبخیز از علوم و تجربیات مختلف بهره گیری می‌کند، بدون آنکه نقش مردم از نظر دور بماند.

نکته که باید به آن توجه ویژه ای داشت این است که با همین 30 درصد آب باقی مانده از آب باران، امنیت آبی و غذایی 85 میلیون نفر در کشورمان تامین می شود و اگر بتوانیم 30 درصد دیگر از این آب را به روشهای مختلف آبخیزداری در کشورمان نگه داریم می توانیم امنیت آبی و غذایی 170 میلیون نفر را تامین کنیم.

اهداف اجرای عملیات آبخیزداری

اهداف و مقاصد مدیریت جامع حوزه آبخیز همان اهداف آبخیزداری است که از نخستین و مهمترین آن حفاظت آب و خاک است. از دیگر اهداف نیز می توان به مقابله با فرسایش خاک، حفظ پوشش گیاهی و غیره اشاره کرد، در واقع با توجه به تعریف مدیریت جامع حوزه آبخیز مشکلاتی که گریبان گیر حوزه‌های آبخیز هستند، تنها مشکلات فیزیکی نیستند، بلکه ترکیبی از عوامل بیوفیزیکی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، سازمانی و مدیریتی بر آن اثرگذارند. می‌توان اثر خلل در هرکدام از این ابعاد را در ایجاد سیل، کاهش تولید اراضی کشاورزی، کاهش سطح جنگل‌ها، کاهش تولید محصولات شیلاتی، کاهش اراضی برای چرای دام، کاهش بهره‌وری سرمایه‌گذاری در تولید انرژی، بی‌ثمر شدن پروژه‌های پرهزینه آبیاری، مشکلات مالکیتی، و حتی به خطر افتادن سلامت انسان‌ها مشاهده کرد.

تاکید ویژه رهبر انقلاب بر توسعه عملیات آبخیزداری

رهبر انقلاب اوایل سال قبل و پس از وقوع سیل در برخی استان‌های کشور فرمودند: جدای از خسارات، موضوع صدمات روحی و روانی ناشی از حوادثی همچون سیل، بلندمدت و تأثیرگذار است، بنابراین باید به‌گونه ای برنامه ریزی و آینده نگری شود که صدمات و خسارات ناشی از اینگونه حوادث به کمترین میزان ممکن برسد.

ایشان خاطرنشان کردند: لایروبی رودخانه ها»، «لایروبی سدها»، «آزاد سازی حریم رودخانه ها»، «آبخیزداری» و «حفظ مراتع و جنگل ها» از موضوعات بسیار مهم است و این حادثه باید یک درس عبرت باشد تا در طرحهای مختلف آینده از جمله سد سازی ها، راه سازی ها، احداث راه آهن، و عمران شهری، همه جوانب مختلف دیده و آینده نگری لازم و جامع انجام شود.

70 درصد آب ناشی از بارندگی تبخیر می شود

در همین خصوص حمید سینی ساز شهشانی، کارشناس مدیریت حوزه منابع آبی به خبرنگار راداراقتصاد گفت: به صورت اجمالی اگر به نمودار سیلاب های اخیر ایران در 20 سال گذشته نگاهی بیندازیم متوجه خواهیم شد که با وجود این که نزدیک به 300 سد در کشور ساخته شده است اما هر ساله خسارات جانی و مالی، تلفات و تعداد وقوع سیلاب های فصلی از سال گذشته بیشتر بوده است، این امر خود گواه این است که سدها نتوانسته اند به نحو مطلوبی جلوی سیلاب ها را بگیرند.

وی افزود: علاوه بر این خود احداث این سدها سبب تبخیر زیاد آبهای موجود در پشت سدها شده و حتی سفره های زیرزمینی پایین دست خود را نیز با خشکسالی روبرو کرده است که همین امر باعث شده کشاورزی بسیار از مناطق با آسیب جدی روبرو شده و امنیت غذایی و شغلی روستائیان و مردمان مناطق پایین دست به خطر بیفتد.

این کارشناس مدیریت حوزه منابع آبی تصریح کرد: هدف اصلی آبخیزداری و آبخوانداری در کشور و توسعه آن تلاش برای فرو بردن آب باران در مبدا بارش به زیر زمین بوده تا از تبخیر آن جلوگیری و سفره های زیرزمینی پر آب شوند.

سینی ساز شهشانی در ادامه یادآور شد: طبق آمارهای منتشر شده از سازمانهای مربوطه بیش از 70 درصد آب باران در ایران به صورت مستقیما تبخیر می‌شود، از 30 درصد باقی مانده نیز چیزی حدود 9 الی 10 درصد در قالب سیلاب‌ها به دریاها می‌ریزد، اگر این 80 درصد تلفات را بتوانیم با آبخیزداری به سمت سفره‌ها هدایت کنیم نمی‌خواهم بگویم تلفات صفر می‌شود اما حداقل 33 درصد آن قابل ذخیره است که این 33 درصد میتواند به راحتی آب مورد نیاز حدود 80 میلیون نفر دیگر را فراهم کند و به عبارت دیگر کشورمان با جمعیت 150 یا 160 میلیون نفری هم مشکل آب نخواهد داشت.

وی اظهار نمود: تفکر عده ای از مسئولین کشور خصوصا در وزارت نیرو این است که ایران باید تعداد بیشتری سد بسازد حتی اگر این امر به قیمت خالی ماندن طولانی مخازن سدها خالی بمانند، این در حالی است که به طور متوسط هزینه ساخت یک سد به طور متوسط حدود 10 هزار میلیارد تومان است اما باید توجه داشت که هزینه یکسال اجرای برنامه آبخیزداری که در برنامه ششم توسعه تکلیف شده تنها دو هزار میلیارد تومان است، یک پنجم بودجه ساخت یک سد کافی است که بتوانیم دو میلیون هکتار آبخیزداری انجام دهیم و در کانون‌های اولیه سیل را مهار کنیم.

منبع: رادار اقتصادی