انتقاد پژوهشگر قم شناس از ناآگاهی تاریخی مدیران شهر
یک مطالعه‌گر تاریخی گفت: ایران کشوری میراث‌ساز است که به همان اندازه نیز متاسفانه میراث سوز تلقی می‌شود که این ویرانی و تخریب آثار تاریخی ناشی از ناآگاهی مطلق مسئولان شهری و عدم مدیریت واحد آن‌ها است.
از دیرباز فرهنگ و تمدن انسان‌ها در گرو حفظ تاریخ و هویت ملت خود بوده‌است، تاریخی که هویت می‌سازد برای کشوری و اصالت و ریشه به آن هدیه می‌دهد.
ایران ما کشوری میراث‌ساز است که آوازه شکوهمندی و سرافرازی دولت تاریخش زبانزد خاص و عام بوده و هست، آثار شگرف تاریخی و باستانی این دیار نشان از تمدن و فرهنگ اصیل ایرانیان است که قدمت چندین هزارساله وی را نمایان می‌کند.
شناسنامه هر کشوری آثار باستانی و میراث فرهنگی آن است، آثار باستانی است که قدمت، تاریخچه و تمدن هر سرزمینی را مشخص می‌کند، پس حفاظت و حراست از آن‌ها امری ضروری و مغتنم است و نسل‌های مختلف نیز چون پیشینیان باید از این میراث اجدادی پاسداری کنند.
کشور ما ایران نیز در رده‌های اول دارنده آثار باستانی و ابنیه‌های گران‌مایه تاریخی و فرهنگی در جهان می‌باشد و دارای کهن‌ترین فرهنگ و تمدن جهان است، ما نیز چون کشورهای دیگر جهان وظیفه صیانت از این میراث پدری را داریم.
هر شهر و دیار این کشور پهناور نشانی از نام‌داری و هویت پیشینیان آن دارد و آثار تاریخی موجود در هر دیاری ارزشمند و شایان توجه است، حفظ آثار تاریخی به لحاظ طیف وسیعی از مزایای فرهنگی و اجتماعی دارای اهمیت است، لذا از رفاه اجتماعی و فرهنگی ساکنان منطقه حمایت می‌کند، غرور مدنی جوامع را ارتقا می‌دهد و به همان اندازه می‌تواند وسیله‌ای برای دست‌یابی به اهداف اقتصادی بلندمدت همچون رشد و احیای مجدد شهرها، مشاغل کوچک و تأمین مسکن باشد.
استان قم یکی از شهرهای بااصالت و قدیمی ایران است که قدمتی به اندازه تاریخ قبل از اسلام دارد و آثار تاریخی زیادی را نیز در درون خود جای داده، از طرفی این آثار هنوز به طورکامل به مردم شناسایی نشده‌اند و مردم آن‌ها را نمی‌شناسند در حالی که این آثار باید معرفی شود چرا که موجب جذب گردشگر و افزایش مدت اقامت زائران و مسافران در استان می‌شود هویت این شهر را بیش از پیش نمایان می‌کند.
سید محسن محسنی، قم شناس و پژوهشگر تاریخی که در سالهای گذشته جزو فعال ترین نخبگان قمی در زمینه تولید و نشر مباحث علمی و فرهنگی در این حوزه بوده است در گفتگو با ما بیان کرد: به دو دلیل عمده پیشینه شهر قم به قبل از اسلام باز می‌گردد، اول آثار باقی‌مانده از دوران قبل از اسلام و هم متون تاریخی دلالت بر وجود قم قبل از اسلام داشته، لذا آثار تاریخی که وجود دارد مثل تپه شاه قلی خان در مجاورت حرم مطهر و قلعه دختر که نزدیک شاه جمال بود و بعد از انقلاب تخریب شد شاهد این مدعا هستند ضمن اینکه اسامی که الان در خیلی از محلات شهر قم و روستاهای اطراف قم همه اسامی ایرانی باستانی است.
وی افزود: قبل از اسلام این استان دارای آتشکده‌های فراوانی بوده که دال بر باستانی بودن این شهر است، به خصوص محله جمکران که مذهبی بودند اما مذهب آن‌ها زرتشتی بوده‌است، بعد از اسلام با آمدن اعراب به این شهر به یک شهر شیعه‌نشین مبدل می‌شود و با آمدن حضرت معصومه (س) و تدفین ایشان این شهر نقش مذهبی شیعی به خود می‌گیرد و تدفین امامزاده‌های متعددی نیز در این شهر قم کاملا مذهبی می‌شود.
محسنی با قائل شدن دو میراث مهم تاریخی برای قم خاطرنشان کرد: میراث فرهنگی و تاریخی و میراث طبیعی دو میراث مهم و قابل توجهی است که این استان در داخل خود جای داده، در جمکران علاوه بر مسجد صاحب‌الزمان در نزدیکی روستای جمکران قلعه گبری و بالاتر از آن در کوهستان مشرف بر جمکران قلعه سیرو وجود دارد که به نظر بنده یکی از جاذبه‌های بسیار بی‌نظیر شهر قم است که دست کمی از قلع الموت که حسن صباح در آن ساکن بوده ندارد، لذا متاسفانه مغفول مانده و نه ترمیم شده و نه گردشگری را پذیرا است.
وی درخصوص دیگر جاذبه‌های استان قم اظهار کرد: علاوه بر این آثار امامزاده‌های متعددی نیز در این شهر وجود دارد، مثل امامزاده چهل اختران، امامزاده علی‌بن جعفر، امامزاده خاکفرج، امامزاده شاهزاده احمد، امامزاده شاه سید علی، امامزاده احمد میانی و امامزاده‌های متعددی که در این استان است که متاسفانه بسیاری از این امامزاده‌ها از نظر ابنیه تاریخی بعد از انقلاب دچار تخریب شدند و سازه‌های نو جایگزین آن شده که بسیار حرکت نادرستی است، چرا که این سازه‌ها بدون توجه به پیشینه آثار این ترمیم‌ها و تعمیرات و متغییرات صورت گرفته که غیر اصولی است به دلیل تغییر که قبل و بعد از تعمیر دچار این ابنیه می‌شود.
محسنی افزود: ما یک کتاب عمومی به نام تربت پاکان به نویسندگی حسین مدرسی طباطبایی داریم که از اساتید متبحر در امر قم‌شناسی بوده که بعدها سیر مطالعاتی خود را تغییر داده و در دانشگاه‌های اروپا و آمریکا بعنوان یک استاد معتبر تدریس دارد، لذا در این کتاب مشاهدات و توصیفات این استاد از امامزاده‌ها و اماکن تاریخی به خوبی وجود دارد که نشان می‌دهد چه تغییرات نادرست و غیر اصولی در امر بنایای تاریخی رخ داده، از طرفی این کتاب در سال 56 منتشر شده و به خوبی تغییرات چهار دهه به دلیل عدم توجه و تعمیرات و تغییرات غیر اصولی را نمایان می‌کند.
این فعال پژوهش های تاریخی و مطالعاتی با اشاره به میراث طبیعی استان قم تصریح کرد: پشت کوه دو برادران یک سری سلسله ارتفاعات کوچکی وجود دارد که دامنه آن از یک طرف تا شهرک پردیسان و از طرف دیگر تا روستای صرم تا لنگرود ادامه دارد و از اینجا می‌توان بعنوان یک ژئو پارک استفاده کرد و گردشگران داخلی و خارجی زیادی را جذب این میراث طبیعی کرد.
محسنی بزرگ مردان خطه قم را نیز جزو میراث ملی و فرهنگی ارزشمند این استان برشمرد و افزود: از دوران معاصر می‌توان به سید محمد فاطمی پدر قانون‌نویسی ایران و نویسنده قانون مدنی ایران، استاد حسن معمار که یکی از برجسته‌ترین معماران طول تاریخ ایران است و سازنده تیمچه سازنده حرم مطهر سازنده صحن نو و سازنده گنبد شاه حمزه است، خود گنبد شاه حمزه یکی از گنبدهای بسیار بدیع و نادر کشور ایران است که نمونه آن را در هیچ نقطه‌ای از ایران نمی‌توان یافت.
وی به محور بازار بزرگ، بازار نو و بازار کهنه اشاره کرد که یکی از گنجینه‌های ارزشمند است که اگر به آن توجه شود و به خوبی مرمت گردد، با استفاده از استادان مردم‌شناس و باستان‌شناس و مرمت کارانی که تجربه کاری دارند می‌توان محور بازار کهنه و میدان کهنه و اماکن پیرامون آن را مثل مسجد جامع، مدرسه جهانگیر خان و محور دروازه ری که متاسفانه آسیب دیده ترمیم شود، لذا اگر مورد مطالعات قرار می‌گرفت و برای آن‌ها برنامه صحیح تدوین و ایجاد می‌شد به نظر این فعال مطالعات تاریخی یکی از مناطق بسیار جذاب استان است و مورد توجه گردشگران واقع می‌شد، لذا ایشان این ابنیه را هدیه الهی تلقی کرد که گنجینه بسیار ارزشمندی در استان است.
محسنی افزود: در میدان کهنه مناره‌ای معروف به مناره دوره زندیه، مسجد فیض و دو گلدسته مدرسه قیاسیه که همه این ابنیه نزدیک به هم است، لذا متاسفانه ما مطالعات دقیق و ژرفی درخصوص این اماکن نداریم و برنامه درستی هم نداریم که می‌توانست همه اقتصاد قم را متحول کند و حرکت دهد.
وی با اشاره به نقش مسئولین استان در حفظ این آثار گران‌بها تصریح کرد: ما یک مدیریتی تحت عنوان مدیریت شهری داریم که شامل شهرداری، میراث فرهنگی، اداره اوقاف و اداره راه و شهرسازی می‌شود که بیشترین دخالت را در کالبد و حتی اجتماع استان را دارند، این مدیران متخصص هستند و از نظر فنی بر حیطه کاری خود مسلط هستند، اما یک عنصر در همه این مدیران مفقود است و آن ناآگاهی مطلق از هویت و تاریخ و فرهنگ قم است و بنده به طور قاطع این حرف را تصدیق می‌کنم چراکه این آقایان نه آثاری دارند نه نوشته‌ای دارند و نه مطالعاتی دارند نه سخنانی دال بر آگاهی آن‌ها وجود دارد و نه در حیطه عملی از مشاورانی که تسلط بر تاریخ، فرهنگ و هویت استفاده می‌کنند، لذا بنده خرده‌ای بر تخصص و مدارک دانشگاهی و تجارب این‌ها مدیران نمی‌گیرم اما درخصوص تاریخ و فرهنگ و هویت شهر قم عنصر آگاهی در مدیریت‌شان مغفول است.
محسنی ایراد همه این دستگاه‌های نامبرده را ناآگاهی مطلق صرفا در حوزه تاریخ، فرهنگ و هویت استان و عدم مدیریت واحد در خصوص حفظ ابنیه تاریخی و طبیعی شهر قم نام برد و گفت: بافت تاریخی استان قم یک میراث ارزشمندی است که به آشفته‌بازاری وسیع مبدل شده، لذا کل بافت تاریخی قم 300 هکتار است و کل وسعت قم 12 هزار هکتار است و مسئولان نتوانستند این 300 هکتار را یک مدیریت صحیح کنند، لذا نسبت به بافت تاریخی شناخت ندارند و این بافت را فرسوده می‌بینند، درصورتی که بافت تاریخی با بافت فرسوده بسیار متفاوت است، درحالی که در صحبت‌های این دستگاه‌ها به بافت تاریخی فرسوده می‌گویند.
وی افزود: بافت تاریخی احتمال فرسودگی را دارد اما این فرسوده با فرسوده‌ای که در دوران معاصر ایجاد شده تفاوتی از زمین تا آسمان دارد، لذا بافت فرسوده تاریخی با فرسوده معاصر تفاوت معنایی و ماهوی دارد و بافت فرسوده تاریخی ارزش ترمیم را دارد اما بافت فرسوده دوران معاصر و پیرامون شهر ارزش ترمیم ندارد، از طرفی این مدیران تعریفی از بافت تاریخی ندارند و تاکید بر لفظ لکه تاریخی دارند، درحالی که می‌توانستند با استفاده کارشناسان مستقل فرهنگی چه در قم و چه خارج از قم بافت تاریخی قم را تحت مطالعه قرار داده و برنامه‌ریزی صحیحی برای آن ترسیم می‌کردند.
محسنی ادامه داد: شاید این فرایند زمان‌بر باشد و درآمد شهرداری را به تعویق و تقلیل بیندازد اما در دراز مدت بر ارزش افزوده استان قم می‌افزاید، لذا بافت تاریخی اگر مطالعه شود و شناخت پیدا شود چه از نظر مادی و چه از نظر معنوی ارزش افزوده فوق‌العاده‌ای را به دنبال دارد که این ایرادات در مدیریت شهری قم به چشم می‌خورد.
وی با اذعان به فعالیت و مطالعات تاریخی خود که به صورت ذوقی از دوران نوجوانی آغاز کرده، خاطرنشان کرد: بنده به طور متفرقه و پراکنده از بدو دوران نوجوانی این مطالعات را انجام دادم و در سال 64 نامه‌ای به مرحوم ایرج افشار؛ ایران شناس در سطح بین‌المللی، ارسال کردم و این یادداشت توسط ایشان در مجله آینده چاپ شد، از طرفی روزی نیست که من مطالعاتی در خصوص قم نداشته باشم و با این حال و با حجم وسیعی از مطالعات و مقالاتی که بنده دارم و خواندن متون تاریخی نمی‌توانم بگویم از تاریخ قم اطلاع دارم و حتی توان یک صفحه نوشتن درباره تاریخ قم را ندارم و جالب اینجاست که این مدیران به راحتی و بدون هیچ مطالعاتی دست به تخریب ابنیه تاریخی می‌زنند و بدون تفکر به آثار تاریخی آسیب می‌زنند و از طرفی با اشتیاق سخن از ایجاد طرح شهیدان برقعی به میان می‌آوردند، درصورتی با اندکی درایت و برنامه‌ریزی صحیح می‌توانند هزینه زندگی همه خانواده‌های قمی را تأمین کنند.
محسنی با اشاره به مشاهدات خود در سایر کشورهای آسیایی اظهار کرد: بنده با تجربه‌ای که در سفرهای خود به قبرس، لبنان و امارات که حرف اول را در امر مدرن‌سازی در منطقه و حتی جهان فارغ از لحاظ کردن سیاست خارجی این کشور، می‌زند با دقت و درایت زیادی در حفظ آثار تاریخی خود تلاش می‌کنند و ما با چه بی‌رحمی دست به تخریب ابنیه تاریخی خود می‌زنیم، ما ملت میراث سازی هستیم و به همان اندازه نیز میراث سوز هستیم.
محسنی در پایان گفت: شهر قم یک شهر علمی است و از نظر مذهبی بسیار فرهیخته و کامل و جامع است و اساتید متبحری نیز در این استان در راستای پیشرفت علمی و مذهبی تلاش می‌کنند، لذا در حوزه علمی و مذهبی افراد قوی وجود دارند اما در حوزه تاریخ و فرهنگ و هویت قم کم و کاستی بسیار زیادی به چشم می‌خورد که شایان توجه و تامل بیشتری است.
حفظ آثار تاریخی وظیفه خطیری است که سردمداران هر شهری باید برای انجام آن قد علم کنند، لذا میراث فرهنگی دارای یک پتانسیل مهم برای توسعه است و پروژه‌های توسعه آن نه تنها چالشی برای حفظ منابع تاریخی فراهم می‌کند بلکه می‌تواند به‌عنوان ابزاری مثبت برای رشد و تغییر نیز مورد استفاده قرار گیرد. آنچه مسلم است اتخاذ تدابیری هوشمندانه و با درایت است تا در پرتو آن ضرورت حفظ میراث فرهنگی و تاریخی یک جامعه لحاظ شود.
انتهای پیام