اندیشمندان ما در حوزه آکادمیک جغرافیا باید پوست‌اندازی کنند
عضو هیأت علمی گروه جغرافیای دانشگاه فردوسی گفت: کمتر به توانایی حوزه جغرافیایی در حل مسائل و مشکلات در سطح کشوری اهمیت داده می‌شود و عملا فارغ التحصیلان این رشته مورد یک بی مهری از جانب دیگران قرار گرفته‌اند.
علی‌اکبر عنابستانی در گفت‌وگو با ایسنا ضمن اشاره به محدودیت‌های موجود بر سر راه پژوهشگران جغرافیا در زمینه کاربردی شدن این دانش، اظهار کرد: در رشته جغرافیا باید دو بازوی علم و عمل را با هم به کار گرفت تا از مشکلات جامعه کم شود.
وی در رابطه با جایگاه رشته جغرافیا در ایران، بیان کرد: جایگاه رشته جغرافیا در حال حاضر از نظر استفاده‌ای که باید به صورت عملیاتی در بطن جامعه انجام شود، مناسب نیست و این حوزه ظرفیت‌های بیشتری دارد که نسبت به آنها بی‌توجهی شده است.
وی تشریح کرد: از جمله دلایل وجود این خلأ یکی مرتبط با خود ما جغرافی‌دانان است که بیشتر جغرافیا را معطوف کرده‌ایم به حوزه تئوریک و آکادمیک در دانشگاه‌ها و خیلی تلاش نمی‌کنیم تا اطلاعات و دانش خودمان را به کار بگیریم. این آسیب شناسی در ابتدا به خودمان و سپس به نحوه اجرا برمی‌گردد.
سردبیر مجله پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی دانشگاه فردوسی مشهد، افزود: حوزه اجرا، جغرافیا را عملا مربوط به محفوظه‌ها و اطلاعات حسی‌ای می‌داند که اطلاعات عمومی در رابطه با وضعیت زندگی بشر در سطح کره زمین و نواحی مختلف جغرافیایی ارائه می‌کند. این برداشت غلطی است که در حوزه مدیریتی اتفاق افتاده است.
عنابستانی با اشاره به اینکه «در جغرافیا، حوزه اجرا مقداری دچار واپس‌زدگی شده است»، تشریح کرد: بخشی از افرادی که فارغ‌التحصیل رشته جغرافیا هستند در بخش اجرا نتوانسته‌اند آن‌طور که باید عمل کنند و خود را با جغرافیا معرفی کنند. از آنجایی که جغرافیا یک حوزه بین‌رشته‌ای است، این افراد خود را متصل به رشته‌های تخصصی دیگر کرده‌اند و جغرافیا را در حوزه مدیریتی مورد پذیرش ندانسته‌اند. این مسأله آسیب‌هایی جدی به حوزه استفاده عملیاتی از جغرافیا در جامعه وارد کرده است.
اندیشمندان ما در حوزه آکادمیک جغرافیا باید پوست‌اندازی کنند
وی ادامه داد: اندیشمندان ما در حوزه آکادمیک و دانشگاهی باید یک پوست‌اندازی را تجربه کنند، به نحوی که در این فرآیند فلسفه عمومی این دانش مورد توجه قرار بگیرد و هم‌چنین بتوانند به صورت کاربردی از حوزه‌های تخصصی این علم در جهت پیشبرد و افزایش رفاه و توسعه جامعه بهره بگیرند؛ همان‌طور که در حوزه دانش‌های دیگر این اتفاق رخ داده است.
عنابستانی تاکید کرد: کسی که وارد حوزه جغرافیا می‌شود، باید علاقه‌مند باشد تا بتواند در این حوزه فعالیت کند و همیشه این دو بازو را در حوزه علمی و عملی رعایت کند. به این صورت که نه به سمت تئوری صرف کشیده شود و نه به سمت اجرا و عملیاتی صرف، باید با توجه به هر دو جهت در زمینه جغرافیایی فعالیت کند تا بتواند در جامعه حرفی برای گفتن داشته باشد. اگر فرد این‌طور عمل نکند در آینده دچار چالش خواهد شد و به شدت عمل‌گرا شده و تنها تبدیل به یک تکنسین می‌شود.
عضو هیأت علمی گروه جغرافیای دانشگاه فردوسی مشهد، بیان کرد: توصیه من به کسانی که می‌خواهند وارد حوزه جغرافیا شوند این است که که حوزه جغرافیا به دلیل دیدگاه جامع و سیستمی‌ای که دارد، می‌تواند مشکلات بشر را مورد بررسی و حل و فصل قرار دهد؛ بنابراین فرد باید تلاش کند، این نگاه سیستمی را در بخش تئوری و اجرایی با هم پیوند بزند. این کار سیستم را به سمت پیشرفت می‌برد.
وی ادامه داد: متاسفانه حوزه آموزش عالی در سطح کشور دچار چالش شده و میزان جذب دانشجو در حوزه‌های مختلف به شدت روند نزولی پیدا کرده است. به‌غیر از رشته‌های پزشکی و تعدادی از رشته‌های پیراپزشکی خاص، از بقیه حوزه‌های دیگر هم عملا استقبال چندانی نشده است و این موضوع فقط مختص رشته جغرافیا نیست.
رشته‌های علوم پایه به شدت دچار کمبود دانشجو هستند
عنابستانی گفت: رشته‌های علوم پایه، به شدت دچار کمبود دانشجو هستند، حتی رشته‌های درجه یکی مانند مکانیک و شیمی به‌خصوص در مقطع کارشناسی. این روند نزولی به تدریج به مقطع ارشد و دکتری هم کشیده می‌شود. این معضل ریشه در روند معیوب نظام آموزشی کشور دارد که مکانیزم بین عرضه و تقاضا را مدیریت نکرده است.
سردبیر مجله پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی دانشگاه فردوسی مشهد، افزود: در حوزه علوم انسانی بازهم به جرأت می‌توانم بگویم که جغرافیا در دسته رشته‌هایی است که هنوز هم دانشجو دارد، برخی از رشته‌های علوم انسانی هستند که دانشجوی بسیار کمی دارند و حتی عملا در مقطع کارشناسی جمع می‌شوند.
وی بیان کرد: بازار کار این رشته با توجه به تخصص‌هایی که افراد در حوزه‌های مختلف می‌گیرند متفاوت است. در رشته جغرافیا حوزه های مختلفی مانند جغرافیای انسانی، شهری و روستایی داریم که این افراد می‌توانند در شهرداری‌ها، وزارت کشور، دهیاری‌ها و... شروع به فعالیت کنند.
در حل مشکلات کشور به توانایی حوزه جغرافیا اهمیت داده نمی‌شود
عضو هیأت علمی گروه جغرافیای دانشگاه فردوسی مشهد، بیان کرد: کم لطفی‌ای که اخیرا در حوزه جغرافیا ما مسئولان و دانشجوها را آزار می‌دهد در رابطه با فراخوان آزمون استخدامی است. اینکه کمتر به توانایی حوزه جغرافیایی در حل مسائل و مشکلات در سطح کشوری اهمیت داده می‌شود و عملا فارغ التحصیلان این رشته مورد یک بی مهری از جانب دیگران قرار گرفته‌اند. ما در حوزه علوم جغرافیایی 6 الی7 رشته تخصصی در مقطع تحصیلات تکمیلی داریم که فارغ التحصیلان این رشته‌ها می‌توانند در حوزه‌های مختلف ورود پیدا کنند و بسیار تاثیرگذار باشند.
تردید در به‌روز بودن 40 درصد از سرفصل‌های رشته جغرافیا
عنابستانی گفت: در زمینه به‌روز بودن منابع آموزشی رشته جغرافیا همواره تلاش می‌شود و این منابع هر چهار سال یک بار مورد بازنگری قرار می‌گیرند. تلاش بر این است که از منابع مفید و به‌روز استفاده شود هرچند بازهم حدودا 40 درصد از سرفصل‌هایی که تدریس می‌شود دچار چالش هستند و به‌روز بودن آنها مورد تردید است.
وی اظهار کرد: در بخش عملیاتی و اجرایی بودن منابع، چالش یک مقدار شدید است و به این بخش توجه کمتری شده است. در صورتی که می‌توانیم به وسیله عملیاتی و کاربردی کردن سرفصل‌ها استفاده بهتر و مطلوب‌تری از اندوخته‌های دوره تحصیلی داشته باشیم.
کاهش ارتباطات بین‌المللی در حوزه جغرافیا در دهه اخیر
سردبیر مجله پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی دانشگاه فردوسی مشهد، عنوان کرد: یک چالش مهم این است که ارتباطات بین‌المللی ما در دهه اخیر در حوزه جغرافیا خیلی کم رنگ شده و فعالیتهای دانش‌آموختگان ما کمی کاهش یافته است.
سرفصل‌ها و منابع جغرافیا فاصله زیادی با نیازهای روز دارد
عنابستانی اظهار کرد: بخش عملیاتی و کابردی کردن مطالب بیشتر مورد توجه من است. سرفصل‌ها و منابع ما فاصله زیادی با نیازهای روز جامعه دارد. تمام تلاش من در این سال‌هایی که عضو هیأت علمی بودم این است که دانشجویان را به سوی این هدف هدایت کنم. دراین مسیر هم تاحدودی موفق بودم و دانشجویان با استفاده از این دانش کاربردی توانستند تغییرات مفیدی در جامعه ایجاد کنند.
وی بیان کرد: پژوهش‌های حوزه جغرافیا مانند تمام دانش‌های دیگر دارای دو بخش کاربردی و بنیادین است. پژوهش‌های بنیادین عمدتا در حوزه دانشگاهی و آکادمیک، باهدف افزایش دانش انجام می‌شوند.
سردبیر مجله پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی دانشگاه فردوسی مشهد، افزود: برای عملی کردن یک دیدگاه دو عملکرد باید داشته باشیم؛ یکی تولید علم است که پژوهش‌های بنیادین این کار را انجام می‌دهند مانند کتاب‌ها، مقاله‌ها و پایان‌نامه‌ها. این تولیدات دانشگاهی یک حلقه واسط برای تولید و نوآوری نیاز دارند، به این معنا که افرادی بر روی یک مقاله کار و تلاش کنند تا طرح مورد نظر را عملیاتی کنند. ما در این حلقه واسط و بحث مرتبط با تجاری‌سازی کمی محدود هستیم که با حضور شرکت‌های دانش‌بنیان این خلأ ناشی از نبود حلقه واسط تا حدودی رفع می‌شود.
عنابستانی تشریح کرد: یک نوع پژوهش دانشگاهی تیپ دو داریم که پژوهش‌هایی هستند که تقاضا محورند، به این معنی که از طرف یک مجموعه مطرح می‌شود که در رابطه با رفع نیاز خاصی نیازمند انجام پژوهشی هستند. نتیجه این پژوهش باید برای رفع این نیاز مفید باشد.
سردبیر مجله پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی دانشگاه فردوسی مشهد، گفت: یک چالش اصلی ما میان جامعه و دانشگاه است که در آن جامعه یعنی صنعت، دولت و... متقاضی پژوهش‌های کاربردی دانشگاه هستند؛ طرح‌هایی که به عنوان کاربردی درخواست می‌شود معمولا غیرواقعی است و این‌طور نشان می‌دهند که تنها هدف آنها این است که اعتباراتی که در دست دارند در جایی به کار ببرند، خواه نتیجه‌ای به همراه داشته باشد یا نداشته باشد. این آسیب مربوط به بخش اجرایی می‌باشد؛ یعنی جامعه اصلا متقاضی نیست که اتفاقی در جهت رفع نیازها بیفتد.
وی ادامه داد: یک چالش دیگر از طرف دانشگاه و پژوهشگرانی که تربیت کرده است رخ می‌دهد، به این صورت که متخصصان فارغ‌التحصیل شده از دانشگاه در این حوزه تبحر و تخصص کافی را در بعضی موارد ندارند که بتوانند آسیب‌های موجود را به درستی تشخیص دهند و راه حلی برای آنها ارائه دهند. مسئولیت آسیب شناسی جامعه به عهده دانشگاه است و از طرف دیگر در بخش اجرایی، جامعه باید به این بلوغ فکری برسد که به دنبال پژوهش هایی باشد که بتوانند گره‌ای از مشکلات جامعه کم کنند. تا زمانی که حوزه اجرایی و دانشگاهی با هم پیوند نخورند و آسیب‌های موجود به درستی شناسایی نشوند، هیچ مسأله‌ای حل نمی‌شود و آسیب‌ها در جامعه باقی می‌مانند.
فعالیت‌هایی که منجر به دریافت جایزه ملی ابوریحان شد
وی که اخیرا برنده جایزه ملی ابوریحان شده است، گفت: این جایزه برای اولین بار با مشارکت سه رکن اصلی این جشنواره یعنی سازمان‌های نقشه‌برداری، جغرافیایی نیروهای مسلح و سازمان فضایی ایران و سایر دستگاه‌های ذی‌ربط در سطح کشور برگزار شد. با توجه به چند وجهی بودن ابوریحان، دانشمند شهید ایرانی، سه حوزه را برای برگزاری این جشنواره انتخاب کردند که شامل جغرافیا، نقشه‌برداری و علوم فضایی است. در حوزه جغرافیا من به همراه دو نفر دیگر از همکارانم در دانشگاه اصفهان و دانشگاه تهران انتخاب شدیم.
عنابستانی گفت: اولین شروع فعالیتهای من در حوزه جغرافیا به سال 1370 بازمی‌گردد که به عنوان دانشجوی کارشناسی در دانشگاه تهران به این رشته ورود پیدا کردم. در دوره کارشناسی با توجه به تلاش و پشتکاری که داشتم دانشجوی ممتاز دانشگاه شدم. در سال 1374 جزء اولین ورودی‌هایی بودم که می‌توانستند بدون کنکور وارد مقطع ارشد بشوند.
وی ادامه داد: من تحصیلات خود را در دانشگاه فردوسی با رتبه یک کشوری ادامه دادم. در سال 1382 از مقطع دکتری فارغ التحصیل شدم و از سال 1383 شروع به کار کردم.
سردبیر مجله پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی دانشگاه فردوسی مشهد، افزود: فعالیت‌هایی که از سال 1384 تا به امروز به عنوان عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی و حکیم سبزواری انجام دادم شامل بیش از 160 مقاله رسمی و چاپ شده در ژورنال‌های معتبر داخلی و خارجی بوده. هم‌چنین نزدیک به 50 مقاله همایشی در کنفرانس‌های ملی ارائه داده‌ام. 8 جلد کتاب نیز در زمینه جغرافیا چاپ کرده‌ام.
عنابستانی اظهار کرد: من عضو هیأت مدیره انجمن جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی ایران هستم و به عنوان پژوهشگر برتر دانشگاه فردوسی و دانشگاه حکیم در سال 1384 انتخاب شدم. سردبیر منتخب و برگزیده اولین نشریه انگلیسی زبان در حوزه علوم انسانی در ایران، در سال 1396 نیز شده‌ام.
عنابستانی بیان کرد: هم‌چنین در دانشگاه فردوسی مشهد یک طرح بین‌المللی با موسسه CNS فرانسه داشته‌ایم که هم‌چنان در دست انجام است. حدود 70 طرح ملی و استانی در حوزه طراحی پژوهشی را انجام دادیم که مجری آنها بوده‌ام. از فروردین سال 1396 به رتبه استادی ارتقا پیدا کرده‌ام که تا به حال جوان‌ترین استاد تمام حوزه جغرافیایی کشور هستم.
سردبیر مجله پژوهش و برنامه ریزی روستایی دانشگاه فردوسی مشهد، افزود: با توجه به حوزه‌ای که داشته‌ام و فعالیت‌هایی که کرده‌ام از سوی برگزارکنندگان این مراسم مستحق انتخاب و تقدیر در حوزه علوم جغرافیایی کشور و دریافت جایزه ملی ابوریحان شناخته شده‌ام.
انتهای پیام