اولویت‌های تحول گردشگری مازندران در دوره جدید مدیریت
ساری - ایرنا - گردشگری مازندران در دوره جدید مدیریت فقط درصورتی می‌تواند به نقطه مطلوب نزدیک شود که به دور از آمارسازی‌های مرسوم، به فکر رفع موانع متعدد پیش روی این حوزه و همچنین بهره‌گیری از حوزه‌های میراث فرهنگی و صنایع دستی باشد. مدیرکل جدید میراث فرهنگی در این مسیر چه اولویت‌هایی را باید در نظر داشته باشد؟
به گزارش ایرنا، صنعت درآمدزای گردشگری در مازندران سال‌هاست که کجدار و مریز حرکت می‌کند و فعال است. از یک سو هر سال بر تعداد گردشگران این استان افزوده می‌شود و از سوی دیگر همزمان با افزایش تعداد مسافران مازندران، کاستی‌های حوزه گردشگری در مازندران بیشتر به چشم می‌آید. روندی شبیه به یک چرخه تکراری که سال به سال برجسته‌تر می‌شود و در مسیر این برجسته شدن نیز حتی ممکن است فرصت‌های گردشگری موجود در مازندران را به تهدید تبدیل کند.
روز گذشته پس از ماه‌ها گمانه‌زنی درباره مدیرکل جدید میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران، بالاخره گزینه نهایی با حضور مشاور وزیر و استاندار مازندران در ساری معارفه شد. صادق برزگر دانش‌آموخته مقطع دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری و استادیار دانشگاه پیام نور گنبد سکان مدیریت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مازندران را که حدود هشت ماه به طور موقت در اختیار مهدی ایزدی بود در اختیار گرفت و دوره جدید مدیریت این حوزه پرمخاطب و پرچالش در مازندران را آغاز کرد.
از نگاه برخی فعالان حوزه میراث، برزگر با توجه به این‌که چهره‌ای علمی است و رتبه علمی قابل قبولی در حوزه دانشگاهی دارد و البته به پشتوانه برخی فعالیت‌های پژوهشی در حوزه برنامه‌ریزی شهری و گردشگری مازندران می‌تواند نگاه جدیدی را به عرصه مدیریت گردشگری مازندران تزریق کند. این گروه بر این باورند که مازندران در مدیریت هر سه حوزه گردشگری، میراث فرهنگی و صنایع دستی به نگاهی نو و تحول‌آفرین نیاز دارد که می‌توان آن را در نگرش دانشگاهیان جست‌وجو کرد. بر همین اساس نیز به حضور برزگر در راس هرم مدیریتی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مازندران خوش‌بین هستند.
اما در مقابل این گروه، صاحب‌نظرانی هم هستند که اعتقاد دارند برزگر در مسیر مدیریتی‌اش و تزریق نگاه نو و تحول‌آفرین به دلیل حضور نداشتن در فضای اجرایی مدیریت این حوزه با چالش‌هایی مواجه خواهد شد. از نگاه این گروه، در استانی با ویژگی‌های مازندران مجهز بودن به تئوری‌های مرتبط با گردشگری به تنهایی نمی‌تواند ابزار تحول‌آفرینی در یک ساختار گسترده مانند گردشگری باشد.
نیاز به راهبرد جامع برای گردشگری مازندران
با تجمیع نگاه هر دو گروه، نکته مهمی که درباره روی کار آمدن برزگر در اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مازندران می‌توان مطرح کرد، مساله راهبردسازی برای بخش‌های مختلف حوزه جدید فعالیت این مدیر جوان سوادکوهی است که در جلسه معارفه او به شکل برجسته‌ای مورد تاکید و توجه استاندار مازندران قرار گرفت.
سید محمود حسینی‌پور روز یکشنبه در مراسم معارفه برزگر صراحتا اعلام کرد که مجموعه گردشگری مازندران در تراز این استان نیست و مازندران نیازمند تحولی بزرگ در این بخش است.
وی با تأکید بر این‌که گردشگری استان برنامه استراتژیک و راهبردی ندارد افزود: رسیدن به نگاه راهبردی در مدیریت گردشگری استان باید مورد توجه قرار بگیرد است. اگر بتوانیم راهبرد مشخصی را برای میراث فرهنگی و گردشگری ایجاد کنیم پیشرفت می‌کنیم. گرچه اسناد متعددی برای گردشگری مازندران نوشته شد، اما آنچه که به عنوان فهم عمومی مورد تاکید همه ارکان باشد نداریم. سند آمایش گردشگری در مازندران دستخوش سلایق سیاسی، فرهنگی و سلیقه‌ای برخی جریان‌ها شد.
این اظهارات استاندار مازندران به طور مستقیم بر برداشته شدن برخی گام‌های تکراری برای هدفمند کردن فعالیت‌های مرتبط با گردشگری در مازندران اشاره می‌کند که طی سال‌های اخیر با شعارهای گوناگون انجام شدند، اما به نتیجه‌ای نرسیدند.
تدوین راهبرد و برنامه جامع برای رونق گردشگری در مازندران موضوعی است که خود برزگر نیز در مراسم معارفه‌اش به عنوان نخستین اولویت و دغدغه به آن اشاره کرد و گفت: تجربه کشورهای موفق در حوزه گردشگری نشان می‌دهد که بدون داشتن برنامه‌ریزی بلندمدت و هدفمند نمی‌توان به توسعه مطلوبی دست یافت. مدیریت در بخش گردشگری مدیریتی سلیقه‌ای و بدون رویکردی نظام‌مند و هدفمند در این حوزه است. حاکمیت نگاه بخشی آسیب‌های جبران‌ناپذیری را در استان ما وارد کرد.
از شعار تا عمل
در گفته‌های مدیرکل جدید میراث فرهنگی مازندران نیز دغدغه در نظر گرفتن یک برنامه راهبردی و جامع دیده می‌شود. برزگر به اهمیت موضوع آمایش سرزمینی در حوزه گردشگری نیز اشاره کرد. اما تبدیل شدن این اشاره‌ها و گفته‌ها به یک راهبرد اجرایی و به اجرا در آمدن این راهبردها دقیقا حلقه مفقوده زنجیره رونق و توسعه گردشگری مازندران هستند. نکته‌ای که برزگر نیز در مراسم معارفه‌اش به آن اشاره کرد و گفت: ما همیشه در همه ادوار شعار توسعه گردشگری دادیم، اما از شعار تا عمل فاصله زیاد است.
نکته‌ای که مدیرکل جدید میراث فرهنگی مازندران در جلسه معارفه خود به آن اشاره کرد دقیقا همان موضوعی است که پاشنه آشیل مدیریت این حوزه مهم و سودآور برای مازندران محسوب می‌شود و البته در صورت انجام نشدن برخی اقدامات و برنداشتن بعضی گام‌ها، گریبان برزگر را نیز بگیرد.
مدیرکل جدید میراث فرهنگی مازندران برای نخستین حضورش در حوزه اجرایی و عملیاتی با چالش‌های متعدد و گوناگونی مواجه خواهد شد که یکی از آن‌ها چگونگی اجرای راهبردهای تعیین شده برای گردشگری مازندران است. چرخه‌ای که طی سال‌های اخیر بارها با تدوین بعضی نقشه‌های راه برای گردشگری مازندران به شکلی ناقص نیمه کاره ماند می‌تواند در این دوره نیز ادامه یابد. مگر این‌که برزگر نقشه‌ای برای اجرای راهبردهای تعیین شده‌اش نیز ترسیم کند.
تعامل و ترسیم مسیر مشترک
برزگر در مسیر مدیریتی پیش روی خود با چالش‌های مدیریتی نیز مواجه است. بروکراسی‌های اداری که خودش نیز در جلسه معارفه به آن اشاره و از آن انتقاد کرد یکی از این چالش‌های مدیریتی است. همان موضوعی که سبب شده روند سرمایه‌گذاری در حوزه گردشگری مازندران بسیار آهسته‌تر از سایر استان‌ها پیش برود و حتی در برخی موارد متوقف شود.
نگاهی به برخی موارد از تعارض‌های بین دستگاهی که منجر به توقف یا طولانی شدن فعالیت‌های اقتصادی در حوزه گردشگری شدند، نشان می‌دهد که برزگر باید از ابتدای فعالیت خود برای هم‌افزایی و تعامل با دستگاه‌های مختلف برنامه‌ریزی کند. او نیاز دارد که برای موفقیت در این تجربه مدیریتی، از نخستین روز کاری‌اش در پی یافتن یا ساختن مسیری برای تعریف منافع مشترک اهداف دستگاه تحت مدیریتش با دستگاه‌های مرتبط مانند جهاد کشاورزی، منابع طبیعی، محیط زیست، آب‌منطقه‌ای، شهرداری‌ها و حتی اوقاف و امور خیریه باشد.
نمونه‌های متعددی از پروژه‌های مرتبط با گردشگری در مازندران وجود دارند که در مراحل مختلف اجرای طرح با نظر یک دستگاه دیگر متوقف شدند. این موضوع را می‌توان به احیای برخی بناها و محوطه‌های تاریخی و جذاب مازندران نیز تعمیم داد که در مالکیت دستگاهی دیگر قرار دارند و سال‌هاست که به دلیل بی‌توجهی در حال تخریب هستند.
بر این اساس برجسته‌سازی تعامل بین دستگاهی در نگاه مدیرکل جدید باید یک راهبرد مهم و مستمر باشد تا میان‌برهای رسیدن به اهداف مد نظرش برای توسعه گردشگری و رونق فعالیت‌های حوزه میراث فرهنگی و صنایع دستی شکل بگیرد.
تقویت فرهنگ گردشگری
موضوع دیگری که سال‌هاست به آن تأکید می‌شود و در دوره جدید مدیریت گردشگری مازندران نیز باید به شکل ویژه مورد توجه قرار بگیرد، هدایت فضای کنونی مسافرپذیری مازندران به موقعیت گردشگری است. موضوعی که ریشه آن در حوزه مسائل فرهنگی و مرتبط با حضور گردشگران است و کم‌وجهی به آن طی سال‌های اخیر چه برای جامعه میزبان و چه برای مهمانان مازندران چالش‌ها و تنش‌های متعددی را ایجاد کرده است.
نگاهی به آمارهای رسمی و برخی اظهارنظرهای مسئولان نیز این موضوع را به نوعی تایید می‌کند. 20 مرداد امسال سردار مرتضی میرزایی فرمانده نیروی انتظامی مازندران اعلام کرد که 80 درصد آمار زد و خوردها و نزاع در مازندران مربوط به غیربومیان است که ریشه در تردد افراد با فرهنگ‌های مختلف دارد.
کنترل و پیشگیری از بروز این تنش‌ها و درگیری‌ها هرچند که وظیفه دستگاه میراث فرهنگی نیست، اما برنامه‌ریزی برای آگاه‌سازی جامعه میزبان و مهمان از مسائلی است که این دستگاه می‌تواند برای آن راهکارهایی را تعریف کند و با استفاده از توان سایر دستگاه‌ها و حتی تشکل‌های محلی به جامعه ارائه دهد.
برجسته‌سازی مازندران در حوزه میراث فرهنگی
مازندران با وجود جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی متعدد، استان شاخصی در زمینه جذب گردشگران به میراث فرهنگی نیست. فرصت‌های متعدد و جذاب میراث فرهنگی و تاریخی مازندران سال‌هاست که زیر سایه جنگل و دریا و ساحل این استان باقی مانده‌اند و دیده نمی‌شوند. این در حالی است که در تمام نقاط مازندران می‌توان بناهای تاریخی، خانه‌های زیبای تاریخی با معماری بومی، زیرساخت‌های به جا مانده از ادوار مختلف و بافت‌های تاریخی شهری و روستایی را یافت که همگی جاذبه‌های مناسبی برای جذب گردشگر و توانمندسازی جوامع میزبان و در نهایت اشتغال‌زایی هستند.
یکی از کارویژه‌های مدیرکل جدید میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران می‌تواند تمرکز بر همین حوزه باشد تا یک بخش مغفول مانده و کمتر دیده شده حوزه گردشگری و فرهنگ مازندران به جمع منابع اشتغال‌زایی و کسب درآمد مازندران افزوده شود.
آمارها نشان می‌دهند که جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی مازندران از حضور مسافران و گردشگران سهم بسیار کمتری نسبت به زیرساخت‌های تفریحی دارند. در 17 روز تعطیلات نوروز امسال مجموعا 4.5 میلیون بازدید از جاذبه‌های گردشگری شناسنامه‌دار و رسمی مازندران ثبت شد که سهم جاذبه‌های تاریخی این استان حدود 190 هزار بازدید بود. از موزه‌های استان نیز 182 هزار بازدید ثبت شد.
از طرفی نیز بافت تاریخی و محله‌های قدیمی شهرهایی مانند ساری، بابل، آمل، آلاشت، تنکابن، بهشهر و برخی روستاهای استان و بناهایی مانند پل‌ها، مساجد و آب‌انبارهای زیبای مازندران هنوز برای بسیاری از مردم این استان هم ناشناخته هستند. در حالی که استان‌هایی مانند یزد، اصفهان و فارس سال‌هاست که با بهره‌گیری از ظرفیت‌های قانونی، بهره‌برداری مناسبی از این ظرفیت‌ها را آغاز کرده‌اند.
در این زمینه یکی از مواردی که باید به طور جدی در دستور کار برزگر قرار بگیرد، همان نکته تعامل و جلب نظر دستگاه‌هایی مانند شرکت بازآفرینی شهری، شهرداری‌ها و اداره کل اوقاف و امور خیریه برای تعیین تکلیف بناهای زیبا و تاریخی به حال خود رها شده و در حال تخریب است.
پویاسازی صنایع دستی
بر اساس آمارها هنرمندان صنایع دستی مازندران در 52 رشته فعال هستند و تولیدات متعددی و متنوعی دارند. اما مازندران در بازار صنایع دستی کشور و منطقه هنوز به جایگاه مطلوبی دست نیافته است. یکی از دلایل این موضوع ضعف در برندسازی صنایع دستی مازندران است که سال‌هاست بر آن تأکید می‌شود.
برنامه‌ریزی برای برندسازی صنایع دستی مازندران و همچنین هدایت هنرمندان سنتی صنایع دستی به تولید محصولات کاربردی و متناسب با نیاز و ذائقه مخاطب هزاره سومی از مسائل مهمی هستند که می‌توانند در دوره جدید مدیریتی به اولویت تبدیل شوند. به اعتقاد بسیاری از صاحب‌نظران، صنایع دستی مازندران در عمده رشته‌ها از در جا زدن در طراحی و تولید رنج می‌برد و با اندکی تلاش برای طراحی و نیازسنجی می‌توان میزان اشتغال و درامد این هنر - صنعت را در مازندران به شکل قابل توجهی افزایش داد.
به این اولویت باید به سرانجام رساندن برپایی بازارچه‌های دائمی صنایع دستی مازندران را نیز افزود که سال‌هاست در هزارتوی وعده‌ها باقی مانده و به سرانجام مشخصی نرسیده است.
تمرکز بر گردشگری خوراک
مازندران به دلیل تنوع اقلیمی و فرهنگی ناشی از موقعیت جغرافیایی‌اش گنجینه‌ای از انواع غذاها، شیرینی‌ها، آش‌ها و نان‌ها محسوب می‌شود. از شرق تا غرب مازندران و در همه مناطق جلگه‌ای و جنگلی و کوهستانی این استان می‌توان فرهنگ متنوع و جذاب غذایی این استان را مشاهده کرد. اما این استان هنوز نتوانست از این ظرفیت مهم در گردشگری بهره مناسبی بگیرد.
کم‌توجهی به این حوزه سبب شد که مازندران در موضوع مهم و درآمدزای سوغات نیز از سایر استان‌ها عقب بماند. طی سال‌های اخیر اقداماتی برای رونق گردشگری خوراک و غذا در مازندران برداشته شد که تقریبا هیچ کدام از این گام‌ها جدی گرفته نشدند و به نتیجه‌ای مطلوب نرسیدند.
این در حالی است که همسایه غربی مازندران با برنامه‌ریزی مناسب برای بهره‌گیری از این ظرفیت فرهنگی مهم توانست در عرصه بین‌الملل نیز به شهرت و اعتباری قابل قبول دست یابد. برای نمونه پارسال در جشنواره کئی‌پلا (کدوپلو) برای نخستین بار «کَئی‌بستنی» یا بستنی کدو به عنوان یکی از محصولات خلاقانه غذایی مازندران معرفی و رونمایی شد. اما این اقدام به همان جشنواره محدود شد.
درباره غذاها و دسرها و آش‌های مازندرانی هم می‌توان همین رویه را مشاهده کرد که با وجود جذابیت بالایی که دارند هنوز به منوی رستوران‌ها و هتل‌ها راه نیافتند. در نظر گرفتن برنامه‌ای برای پای کار آوردن واحدهای پذیرایی استان در این زمینه و معرفی غذاهای بومی می‌تواند گردشگری مازندران را دارای یک بخش درآمدزای دیگر کند که بدون نیاز به صنایع تبدیلی به طور مستقیم روی ایجاد ارزش افزوده تولیدات دامی، باغی و کشاورزی این استان می‌تواند اثرگذار باشد.
تقویت دیپلماسی گردشگری
همسایگی با کشورهای حوزه دریای خزر از یک سو و علاقه گردشگران برخی کشورهای عربی همسایه به حضور در مازندران از سوی دیگر فرصت‌های مناسب این استان برای تقویت گردشگری بین‌المللی در مازندران است.
مازندران طی سال‌های اخیر هرچقدر که در گردشگری داخلی مقصد مهم و اصلی سفر میلیون‌ها ایرانی بود، اما در جذب گردشگر خارجی نسبت به بسیاری از استان‌ها توفیق چشمگیری نداشت. دلیل این وضعیت هر چه که باشد نیاز است در دوره جدید مدیریت گردشگری برای رفع آن برنامه‌ریزی شود.
این وضعیت در شرایطی مشاهده می‌شود که زیرساخت لازم برای برقراری ارتباط مستقیم بین مازندران و کشورهای همسایه وجود دارد. سه فرودگاه، مسیر ریلی و سه بندر می‌توانند دروازه‌های اتصال مازندران به گردشگری بین‌المللی باشند. مشروط بر این‌که پیگیری و برنامه‌ریزی مناسب و کافی در این زمینه انجام شود.
مسائل مبتلابه رونق گردشگری مازندران به همین چند مورد محدود نمی‌شوند. موراد متعددی را می‌توان به عنوان پیش‌نیازهای رونق گردشگری و تغییر مسیر این حوزه مهم درآمدزا در مازندران برای پویاتر شدن برشمرد. تقویت زیرساخت‌های گردشگری با جذب سرمایه‌گذارهای داخلی و خارجی، تکمیل طرح‌های نیمه‌کاره با استفاده از توان بخش خصوصی، ایجاد فضاهای فرهنگی مانند موزه‌ها و بهسازی و مرمت بافت‌ها و مجموعه‌های تاریخی، توجه ویژه به گردشگری دریایی، برپایی رویدادهای بین‌المللی و ملی گردشگری، توجه به گردشگری ورزشی، رونق گردشگری سلامت و بسیاری از موارد دیگر وجود دارند که اگر برزگر بخواهد فصل جدیدی از گردشگری، میراث فرهنگی و صنایع دستی را در مازندران رقم بزند، باید با نگاهی جامع به همه این مسائل طرحی نو برای مازندران دراندازد و به تمام توان پیگیر برداشتن موانع پرتعداد پیش روی اجرای برنامه‌هایش باشد. در غیر این‌صورت چرخه ناقصی که سال‌هاست در گردشگری مازندران دیده می‌شود کماکان ادامه می‌یابد و در پایان دوره مدیریت برزگر همین نوشتار را باید تحویل مدیر بعدی داد.
برچسب‌ها
