ایران به روایت 10 کارگردان
تهیه‌کننده مستند «مرز پر گهر» که به معرفی 13 اثر تاریخی در کشور می‌پردازد، درباره تفاوت‌های این مجموعه با دیگر مستندهای مشابه از جمله «مستند ایران» و دشواری‌های ساخت آن توضیحاتی را ارائه کرد.
کامبیز اخوان‌صفا در گفت‌وگویی با ایسنا درباره ویژگی‌هایی که مستند «مرز پر گهر» را از مستندهای مشابه متمایز می‌کند، توضیح داد: «از بین 13 اثری که مستند «مرز پر گهر» معرفی می‌کند، درباره برخی از آنها فیلم‌های زیادی ساخته شده است اما تفاوتی که مجموعه «مرز پر گهر» با دیگر برنامه‌ها دارد این است که ما این برنامه را به طور اختصاصی برای مخاطبان شبکه یک طراحی کرده‌ایم. با توجه به تجربه فعالیت چندین ساله‌ام در شبکه یک فکر کردم که اگر مثلا درباره مکانی مثل چغازنبیل خیلی وارد تاریخ مطالعات، کارشناسی‌ها و حفاری‌های آن مکان شویم، از حوصله مخاطب خارج است و از آنجا که شبکه یک شبکه ملی و پرمخاطبی است باید با زبانی صحبت می‌کردیم تا مخاطب بتواند برنامه را دنبال کند. ما لحن مناسب مخاطب شبکه یک را انتخاب کرده‌ایم یعنی هم از تاریخ اماکن صحبت می‌کنیم و هم جغرافیای منطقه و حتی به زیبایی‌های گردشگری آن منطقه هم می‌پردازیم. اگر این معرفی، مخاطب را به بازدید از آن مکان تشویق کند خوشحال می‌شویم. یکی از اهداف ما یادآوری نیاز حفاظت از این اماکن هم بوده است.»
او با بیان اینکه هر چقدر درباره تاریخ فرهنگ و هنر مستند ساخته شود باز هم کم است، گفت: من انقدر به این موضوعات تاریخی و فرهنگی هنری علاقه دارم که هر چقدر مستند درباره‌شان ساخته شود به نظرم کم است. برای همین ترجیح می‌دهم بین آثار ساخته شده مقایسه‌ای نداشته باشم. اما در هر صورت هر کاری باید تفاوت‌هایی داشته باشد.
اخوان صفا در ادامه به برشمردن تفاوت‌های مستند «مرز پرگهر» با مستند «ایران» پرداخت و گفت: مثلا مستند «ایران» که مستند فاخر و ارزشمندی است، به ویژگی‌ها و فرهنگ و تاریخ یک منطقه یا استان می‌پردازد اما سوژه ما کاملا مشخص است. ما درباره کردستان یا دیواندره کار نکردیم بلکه با نگاهی جزئی، درباره غار کرفتو در این منطقه کار کردیم. اصلی‌ترین تفاوت ما با دیگر گروه‌ها این است که ما گروه دیگری هستیم و با نگاه دیگری این کار را کرده‌ایم. یکی از تفاوت‌های ما در سوژه‌یابی است. درباره برخی از این مناطق تاکنون فیلمی در سیما تولید نشده بود و تفاوت دیگر ما کار کردن با 10 کارگردان است و نیز اینکه تلاش کردیم لحنمان مناسب مخاطبان شبکه یک باشد. سعی کردیم کاری بسازیم که بعدا بتواند مرجع باشد.
این تهیه‌کننده در ادامه گفت‌وگو نحوه انتخاب اماکن تاریخی برای این مستند را اینگونه شرح داد: «ما صاحب میراث کهن و باارزشی هستیم که خیلی از کشورهای دیگر ندارند. این در صورتی است که ممکن است خیلی از مردم اطلاعاتی درباره آنها نداشته باشند. ما سعی کردیم در این مستند سراغ اماکنی برویم که کمتر دیده شده‌اند. حدود یک سال و نیم از شروع طراحی این برنامه می‌گذرد من این طرح را به مدیر شبکه یک آقای زین‌العابدینی دادم و ایشان خیلی استقبال کردند. در ابتدا یک مجموعه پنجاه شصت‌تایی تهیه کرده و با مشورت افراد با تجربه این آثار را کمتر کرده و به 13 اثر رسیدیم. برخی از این اماکن ثبت جهانی یونسکو شده‌اند مثل چغازنبیل و سازه‌های آبی شوشتر و برخی دیگر ثبت ملی هستند و کارهایی در حال انجام است تا به ثبت جهانی هم برسند که این موضوع هم یکی از انگیزه‌های ما بود. بعضی از مناطق هم هستند که حداقل در شبکه یک یا سیما فیلمی درباره آنها مستندی ساخته نشده است.»
اخوان صفا که برای ساخت این مستند با 10 کارگردان همکاری کرده است، درباره علت این انتخاب توضیح داد: طبیعتا برای یک تهیه‌کننده کار کردن با گروهی کوچک‌تر راحت‌تر است اما من اینطور فکر نکردم و به سراغ چند کارگردان رفتم تا هر کدام روایت خودشان را داشته باشند تا کار یکدست و یک شکل نشود و تنوع ساختاری داشته باشد اما حواسمان هم بود که همه‌ی قسمت‌ها اشتراکاتی هم داشته باشند.
او یکی از دشواری‌های ساخت مستندهایی از این دست را محل قرارگیری آثار عنوان کرده و افزود: بخشی از دشواری‌های ساخت اینگونه مستندها مربوط به محل قرارگیری و فیلمبرداری از آنها می‌شود. گاهی در شهر هستند که می‌شود با هواپیما سفر کرد و به راحتی اسکان پیدا کرد اما برخی از این مناطق در شهر نیستند مثلا برای فیلمبرداری از غار اسپهبد خورشید حدود یک ساعت باید پیاده‌روی و کوهنوردی می‌کردیم و تازه به پای غار می‌رسیدیم و بعد حدود هفتاد هشتاد متر ارتفاع بود که باید با کمک طناب به غار صعود می‌کردیم. سختی دیگر این است که چه قصه و روایتی برای معرفی این بناها و اماکن انتخاب شود که نیاز به خلاقیت زیادی دارد.
اخوان صفا با بیان اینکه شیوع بیماری کرونا در روند ساخت این مستند تاثیری نگذاشته است گفت: از مهر ماه 97 کار طراحی، تحقیق و نگارش را آغاز کردیم. انتخاب اماکن و کارگردان‌ها هم انجام شد. فیلمبرداری ما زمان آغاز شیوع کرونا تقریبا تمام شده بود و خوشبختانه به گروه ما آسیبی نرسید. در اسفند ماه کار ما تمام شده بود. در حال حاضر تدوین کار هم به اتمام رسیده است. تولید این کار به طور کلی تقریبا نزدیک به یک سال و نیم زمان برده است.
او درباره ساخت موسیقی برای هر قسمت از این مستند هم توضیح داد: در هر قسمت با توجه به روایت و فضای آن قسمت موسیقی خاصی همراه با آواهای محلی توسط نیما عظیمی نژاد ساخته شده است.
به گفته این تهیه‌کننده «مرز پر گهر» برنامه‌های چغازنبیل توسط مجید سرعینی در شوش و استان خوزستان، ارگ راین در کرمان و نیز منظر تاریخی و فرهنگی میمند را توسط مریم مومن‌زاده، غار کرفتو در استان کردستان توسط میکائیل شهرستانی، رازهای سرسورن درباره استان لرستان و کوهدشت توسط بهمن ابراهیمی، قلعه ایزدخواست در فارس توسط امیررضا دریایی، مجموعه تخت سلیمان در آذربایجان غربی توسط علی قادری، سه فیلم تحت عنوان غار دژ اسپهبد خورشید، قلعه کنگلو سوادکوه و شهر زیرزمینی ارزانفود در همدان توسط جواد وطنی، سازه‌ها آبی شوشتر در خوزستان توسط احمد عزیزی، قلعه تاریخی سلاسل توسط کمال مطوف و ارگ سریزد شهرستان مهریز در استان یزد توسط ابوالفضل توکلی کارگردانی شده است.
مستند «مرز پرگهر» به تهیه‌کنندگی کامبیز اخوان صفا کاری از گروه تاریخ، فرهنگ و هنر شبکه یک سیماست که یکشنبه‌ها و سه شنبه‌ها حوالی ساعت 23 روی آنتن شبکه یک سیما می‌رود.