بازار خودروهای برقی تحت‌تاثیر تنش‌های ژئوپلتیک
بازار جهانی خودروهای برقی شاهد رشد قابل‌توجهی در سال‌های اخیر بوده که نشان‌دهنده اراده اجتماعی برای حرکت به سمت حمل‌ونقل پاک‌تر و کاهش انتشار کربن است. با این‌حال، این مسیر در همه کشورها بدون چالش نیست. در حالی برخی انقلاب برقی‌سازی را پذیرفته‌اند، برخی دیگر عقب‌مانده و با موانع قابل‌توجهی برای پذیرش روبه‌رو هستند.
بازار جهانی خودروهای برقی شاهد رشد قابل‌توجهی در سال‌های اخیر بوده که نشان‌دهنده اراده اجتماعی برای حرکت به سمت حمل‌ونقل پاک‌تر و کاهش انتشار کربن است. با این‌حال، این مسیر در همه کشورها بدون چالش نیست. در حالی برخی انقلاب برقی‌سازی را پذیرفته‌اند، برخی دیگر عقب‌مانده و با موانع قابل‌توجهی برای پذیرش روبه‌رو هستند. این تفاوت‌ها در فروش و پذیرش خودروهای برقی، نه‌تنها تحت‌تاثیر چالش‌های فناوری، بلکه متاثر از شکاف ژئوپلتیکی روبه‌رشد به‌ویژه بین چین و کشورهای غربی است. همان‌طور که اجتماع در حال تطبیق با یک فناوری کاملا دگرگون‌کننده است و صنعت خودرو بین‌الملل میلیاردها دلار صرف تحقیق و توسعه برای تنوع بخشیدن به این فناوری می‌کند که خود پیچیدگی‌ها اجتماعی - اقتصادی بسیاری دارد، سیاستمداران درگیر تنش‌های ناشی از رقابت‌های ژئوپلتیکی هستند. تولید خودروهای برقی در عین گسترش نوآوری و تلاش برای ارتقای پایداری، شکاف بین شرق و غرب را گسترده‌تر کرده است.
این شکاف خود در تسریع تولید و تجارت جهانی خودروهای جدید، نقش سرعت‌گیر رشد بازار را ایفا می‌کند. صمت در این زمینه با علی میرزایی سیسان، پژوهشگر حوزه برقی‌سازی گفت‌وگویی داشته که در ادامه می‌خوانید.
نخست درباره کم وکیف پیشرفت خیره‌کننده چین در زنجیره تامین تولید خودروهای برقی و تاثیر آن بر بازار و صنعت خودرو جهان برای ما بگویید.
تسلط چین در زنجیره تامین خودروهای برقی به منبع نگرانی کشورهای غربی تبدیل شده است. چین به‌عنوان بزرگ‌ترین بازار خودروهای برقی جهان، موقعیت استراتژیکی خود را برای کنترل جنبه‌های حیاتی صنعت خودروهای برقی، از تولید باتری گرفته تا تامین عناصر خاکی کمیاب، قرار داده است. این روند یک مزیت استراتژیک بزرگ تجاری برای چین به ارمغان آورده، چون این کشور توانسته در زمینه تولید خودروهای برقی ارزان‌قیمت پیشتازی کند که منجر به گسترش سریع بازار داخلی در چین و افزایش نفوذ بین‌المللی این کشور شده است. در مقابل، کشورهای غربی، به‌ویژه امریکا و اروپا، با استراتژی‌های گوناگون برای کاهش وابستگی به اجزا و مواد چینی به تسلط چین مشغول هستند. این تلاش‌ها شامل تنوع بخشیدن به زنجیره‌های تامین، سرمایه‌گذاری در تاسیسات تولید داخلی و اجرای اقدامات تجاری برای حفاظت از صنایع داخلی غربی است. علاوه بر این، کشورهای غربی در حال بررسی فناوری‌های نسل بعدی مانند هوش مصنوعی و سیستم‌های باتری پیشرفته هستند تا در بازار خودروهای برقی رقابتی باقی بمانند. البته حتی در هوش مصنوعی هم چین از غرب عقب‌تر نیست.
تنش بین چین و غرب چه پیامدهایی بر صنعت خودرو دارد؟ ارزیابی شما از این وضعیت چیست؟
واقعیت این است که شکاف ژئوپلتیک بین چین و غرب پیامدهایی فراتر از صنعت خودرو دارد. این شکاف نشان‌دهنده تغییر گسترده‌تر در روابط بین‌الملل و سیاست‌های تجاری است که هر دو طرف به‌دنبال اعمال‌نفوذ خود در بازار خودروهای برقی هستند. به‌عنوان مثال، ایالات‌متحده درباره اتکای خود به فناوری چین برای زیرساخت‌های حیاتی ابراز نگرانی کرده که منجر به فشار برای «جداسازی» حداکثری تولید در امریکا از زنجیره تامین چین است. این رویکرد می‌تواند منجر به چند شاخه شدن فناوری و زنجیره تامین و به‌طور بالقوه مانع همکاری و نوآوری جهانی شود و منابع مالی جهانی به جای اینکه برای کم کردن اثرات نامطلوب انتشار هم‌افزایی کنند منجر به رقابت تجاری بین شرق و غرب خواهد شد. حتی با اینکه کشورهای اروپایی از طریق سیاست‌هایی مانند قرارداد سبز اروپا و دستورالعمل زیرساخت سوخت جایگزین (AFID) رویکردی فعالانه برای پذیرش خودروهای برقی اتخاذ کرده‌اند از پیشرفت چین در بازارهای اروپا نگرانند. کاهش سرعت رشد فروش خودروهای برقی در اروپا در دو ماه نخست سال 2024 سوالاتی را درباره توانایی اروپایی‌ها برای حفظ شتاب کربن‌زدایی خود در میان تنش‌های ژئوپلتیکی ایجاد می‌کند.
رسانه بلومبرگ در گزارشی این گونه آورده که کاهش سرعت فروش خودروهای برقی در اروپا مستند غیرمطلوبی است و نشان می‌دهد اروپا آماده ایستادن روی پای خود نیست و رشد این بازار نیاز به حمایت‌های مالی بیشتر دولت‌های غربی از خودروسازان غربی نیاز دارد. این نوع حمایت‌های مالی تا زمانی که تولید خودروهای برقی به‌صرفه در اروپا به واقعیت تبدیل شود، باید ادامه یابد. در واقع اروپا با کمبود ظرفیت تولید خودرو ارزان‌قیمت برقی روبه‌رو است. از آن سو اروپا به‌دلیل افزایش صادرات خودرو چینی به اروپا و گسترش تنش‌های ژئوپلتیک بین غرب و چین با چالش‌های بی‌سابقه‌ای مواجه است. به‌گفته روزنامه فایننشیال تایمز نفوذ به بازار اروپا همچنان برای چین یک چالش بزرگ است. در حال‌حاضر بنادر اروپا مملو از وسایل نقلیه وارداتی چینی و شبیه پارکینگ‌های وسیع خودرو چینی شده‌اند. برخی از خودروهای برقی چینی تا 18 ماه در بنادر اروپا پارک بوده‌اند.
رویکرد چین در قبال بازارهای خارج از این کشور چگونه است؟
چین بزرگ‌ترین بازار خودرو در جهان است و شرکت‌های خودروساز غربی همچنان سهم مهمی از بازار داخلی چین را در اختیار دارند و قرار نیست غربی‌ها به یک‌باره از چین خارج شوند. در مقابل چین نیاز جدی به تسخیر بازارهای جهانی برای فروش محصولات خود دارد. به گفته بیل روسو، محقق تحولات بازارهای خودروهای برقی «در دهه گذشته، صنعت خودرو چین از یک پیرو به یک تولیدکننده فوق‌العاده نوآور تبدیل شده است.» به‌گفته او این امر با استفاده از درک عمیق خودروسازان داخلی چین از تغییر ترجیحات مصرف‌کننده و متمایز کردن خود از خارجی‌ها امکان‌پذیر شده است. تقاضای خودرو در چین از سال 2017 تقریبا ثابت بوده و اگر چین به‌دنبال رشد در سطح بین‌المللی است، باید بر مقاومت ژئوپلتیکی کشورهایی که از افزایش قدرت برندهای چینی می‌ترسند، غلبه کند.
در اختیار داشتن فناوری تولید خودروهای برقی در این معادلات چگونه دیده می‌شود؟
همان‌طور که بازار خودروهای برقی پیش می‌رود و به تکامل خود ادامه می‌دهد، تعامل استراتژیک بین فاکتورهای ژئوپلتیکی و فناوری‌های جدید در تعیین تسخیر بازار جهانی و تصرف سهم بازار بسیار مهم خواهد بود. فناوری خودروهای آینده محدود به تولید خودرو نیست. دسترسی به قدرت پردازش نرم‌افزاری و نوآوری یا خودروسازی مبتنی بر نرم‌افزار برای آینده خودروها بدون در نظر گرفتن فناوری‌های پیشرانه برقی و غیربرقی، بسیار مهم است. شواهد فنی نشان می‌دهد افزایش امکانات رفاهی خودروهای برقی دسترسی خودروسازان را به پیشرفته‌ترین نرم‌افزارها را حیاتی و تا حدی رشد خودروسازان را منوط به رشد توان نرم‌افزاری می‌کند. در این زمینه، برخی از خودروسازان غربی و چینی از بقیه پیشرفته‌تر هستند.
باید در نظر داشت، هرچه بیشتر به فناوری‌های جدید تکیه کنیم، خودروهای تولیدی نیاز بیشتری به پردازش نرم‌افزاری و نوآوری خودروسازی مبتنی بر نرم‌افزار و شبکه پرسرعت اینترنت دارند. برای بهینه کردن عملیات حمل‌ونقل در شهرهای هوشمند آینده خودروها داده‌های بیشتری باید جمع‌آوری کرد و مراکز داده‌کاوی پیشرفته‌تری برای بهینه‌سازی استفاده از خودرو و ابزارهای شناختی و تشخیصی باید ایجاد شود. اما واقعیت این است که قدرت پردازش نرم‌افزاری و تکنولوژی تاسیس مراکز داده‌کاوی در آن مقیاس یا توسط ایالات‌متحده یا چین کنترل می‌شوند و دیگر کشورها مستقیم یا غیرمستقیم روزبه‌روز وابستگی‌شان به این دو کشور زیاد می‌شود.
بازار جهانی خودرو در مواجهه با شرایطی که گفته شد با چه چالش‌ها و فرصت‌هایی روبه‌رو است؟
واقعیت این است که دوقطبی شدن باطنی و شاید غیرظاهری بین چین و غرب در بازار جهانی خودروهای برقی چالش‌های مهمی را برای دیگر خودروسازان ایجاد خواهد کرد. در این شرایط، کشورها باید سیاست‌های تجاری پیچیده، اتحادهای بین‌المللی و چارچوب‌های نظارتی فعالانه‌ای را دنبال کرده و در عین‌حال اگر به پویایی گذار به‌سوی حمل‌ونقل پاک بازار هدفشان ایمان دارند، نوآوری برقی‌سازی رقابتی را تقویت کنند. بدون شک تنش بین این منافع چین و غرب می‌تواند مانع رشد سریع بازارهای کوچک‌تر شود و برای تولیدکنندگان و تامین‌کنندگان خودرو عدم‌اطمینان ایجاد کند.
در تحلیل چالش‌ها و فرصت‌های مربوطه در هر بازاری باید به یک‌سری سوالات اساسی جواب‌های محکم ارائه کنیم: به‌عنوان نمونه، آیا دولت‌ها و شرکت‌های ملی و بین‌المللی متعهد خواهند شد که سیستم حمل‌ونقل خود را در بلندمدت کربن‌زدایی کنند؟ یا ملاحظات ژئوپلتیکی را به‌سرعت پیشرفت فناوری ترجیح می‌دهند؟ آیا خودروسازان حاضرند وابستگی تولید و فروش خود را به نامطمئنی موقعیت ژئوپلتیکی یک بازار گره بزنند؟ چگونه می‌توانیم از شکست در بازارهای نوپا و در حال رشد به‌دلیل تنش‌های ژئوپلتیکی جلوگیری کنیم؟ شکاف ژئوپلتیکی بین چین و غرب همچنین فرصت‌هایی را برای مشارکت استراتژیک و نوآوری ارائه می‌دهد. دقت داشته باشیم که راندن خودروهای برقی برای دگرگونی حمل‌ونقل کافی نیست، ذهنیت مدیران و سیاستمداران در طراحی چشم‌انداز ملی باید براساس ابزارهای در دسترس باشد تا در میانه تنش ژئوپلتیک شرق و غرب گرفتار نشوند.
از آنجایی‌که کشورها به‌دنبال تنوع بخشیدن به زنجیره تامین خود و کاهش وابستگی به چین یا غرب هستند، می‌توانند در زمینه فناوری‌های جدید مانند سیستم‌های پیشرفته کمک‌راننده برای ایمنی بیشتر و ویژگی‌های خودرو مبتنی بر هوش مصنوعی همکاری کنند.
این پیشرفت‌ها می‌تواند به ایجاد توازن در صنعت جهانی کمک کند. همچنین اگر هدف پایداری در سطح ملی است و موتورهای احتراقی فعلا برای سال‌ها در خیابان‌هایمان هستند، ما نباید بهینه‌سازی خودروهای فعلی را فراموش کنیم تا مصرف انرژی و کاهش آلودگی فوری بهبود یابد. گسترش خودرو شخصی و مصرف بی‌رویه انرژی، برق یا بنزین، باعث می‌شود صنعت حمل‌ونقل در برابر تحولات ژئوپلتیکی بین‌الملل بیشتر ضربه و آسیب ببیند.
تنش‌های ژئوپلتیکی بین چین و غرب و رویکردی که در حوزه برقی‌سازی بر جهان حاکم است، چه تاثیری بر برقی‌سازی در ایران داد؟
رشد بازار خودروهای برقی بین‌الملل در چند سال آینده به‌ویژه در سال‌های 2024 و 2025، شدیدا به توانایی مهار تنش‌های ژئوپلتیکی و تقویت همکاری‌های بین‌المللی بستگی دارد. در حالی‌که پیشرفت‌های فناوری حیاتی هستند، عوامل ژئوپلتیک به‌طور فزاینده‌ای در شکل‌دهی مسیر صنعت و موفقیت فناوری‌های گوناگون تاثیرگذار می‌شوند. کشورهایی که می‌توانند به‌طور موثر این پیچیدگی‌های خارج از مرز خود را رصد کرده و تامین منافع صنایع خود را مدیریت کنند و کیفیت حمل‌ونقل را ارتقا دهند، در جایگاه بهتری از توسعه اجتماعی اقتصادی قرار خواهند گرفت.
از آنجایی‌که بازار خودروهای برقی به تکامل خود ادامه می‌دهد، یک رویکرد جامع سیاسی - اقتصادی برای رسیدگی به چالش‌های ناشی از تنش‌های ژئوپلتیکی در کشورمان نیاز است. موفقیت برقی‌سازی در ایران متکی به تعهد جدی سیاستمداران به اصول زیست‌محیطی البته نه‌صرفا شعار، نوآوری و همکاری بین‌المللی است.
با پذیرش این اصول، صنعت خودروسازی کشورمان می‌تواند تغییرات مثبتی را ایجاد و به آینده‌ای پاک‌تر و پایدارتر برای همه کمک کند. تولیدکنندگان و تامین‌کنندگان خودرو کشورمان در حال‌حاضر شدیدا به ثبات برنامه‌ریزی و همچنین چارچوب مناسب اقتصادی نیاز دارند تا سرمایه‌گذاری‌های هدفمندی در لایه‌های گوناگون مهندسی کشور انجام شود. ایران به یک نقشه راه قوی در تمام صنایع که ایمن از تحولات ژئوپلتیکی بین‌الملل باشد، نیاز دارد.