بازار در دستان اوپک‌پلاس
دنیای اقتصاد - حمید ملازاده: در محافل نفتی جهان، تصمیم اخیر اوپک پلاس برای افزایش تولید در ماه اوت، نه تنها یک اقدام تاکتیکی برای کنترل قیمت‌ها، بلکه سرآغاز یک دگرگونی بنیادین در نظام عرضه جهانی نفت به شمار می‌رود.
این تصمیم در نخستین نشست این گروه پس از افزایش و سپس افت ناگهانی بهای طلای سیاه در پی تهاجم اسرائیل و آمریکا به ایران، اتخاذ شد. تصمیم هشت کشور کلیدی تولیدکنندهعربستان سعودی، روسیه، امارات متحده عربی، کویت، عمان، عراق، قزاقستان و الجزایر برای تزریق بیش از 548 هزار بشکه نفت اضافی در روز، نشان داده که این ائتلاف نه تنها به حفظ سهم فعلی خود در بازار قانع نیست، بلکه قصد دارد بخش بیشتری از تقاضای جهانی را به سوی خود جذب و از فرصت نوسان پذیری بازار بهره بگیرند.
این تصمیم که با شتاب زدگی همراه نبود، بلکه نتیجه ماه ها رایزنی های درونی و تحلیل روندهای بلندمدت بازار جهانی انرژی است، از پایان دوران «مدیریت عرضه برای تقویت قیمت‌ها» حکایت دارد و به وضوح نشان می‌دهد که سیاستگذاران نفتی در حال چرخش به سمت رقابتی آشکار با تولیدکنندگان نوظهوری چون ایالات متحده هستند. در این مسیر جدید، اولویت نه حفظ قیمت‌های بالا، بلکه تسلط بر بازار و بازگشت به جایگاه محوری در تعیین موازنه جهانی است. در واقع، اگر تا دیروز شعار اصلی اوپک پلاس «ثبات» بود، امروز «بازپس گیری» و «رقابت» در صدر اهداف این ائتلاف نفتی قرار گرفته؛ روندی که می تواند پیامدهایی ژرف برای توازن ژئوپلیتیک در خاورمیانه، اقتصاد کشورهای مصرف کننده و حتی گذار به انرژی های نو به دنبال داشته باشد.
اوپک پلاس طی دو دهه گذشته همواره در پی دستیابی به تعادلی شکننده و حساس میان عرضه و تقاضا بوده؛ تعادلی که هم برای حفظ قیمت مطلوب و هم برای ثبات در درآمدهای کشورهای عضو ضروری است.
اما در سال‌جاری، این موازنه با متغیرهای تازه ای روبه رو شد که موجب شد سیاستگذاران نفتی به بازنگری اساسی در استراتژی خود روی آورند. تجربه دو سال رکود ناشی از کرونا، که منجر به کاهش تاریخی تقاضا و سقوط بی سابقه قیمت نفت شد، کشورهای عضو اوپک پلاس را به اتخاذ سیاست های انقباضی واداشت. اما هم زمان، چشم انداز بهبود اقتصادی جهانی، بازگشت مصرف کنندگان بزرگ مانند چین و هند به چرخه پرمصرف و مهم‌تر از آن، رشد بی وقفه تولید نفت شیل در آمریکا، نظم سنتی بازار را بر هم زد.
تولیدکنندگان آمریکایی، با بهره گیری از فناوری های پیشرفته و کاهش هزینه استخراج، توانستند در زمانی کوتاه، به رقبای سرسختی برای اوپک پلاس تبدیل شوند. این در حالی بود که برخی کشورها نظیر عراق و قزاقستان به طور غیررسمی از سقف های تعیین شده تخطی کرده بودند و همین مسئله موجب نارضایتی در میان اعضای پایبندتر شد. در سوی دیگر ماجرا، فشارهای سیاسی از سوی دولت آمریکا، به ویژه دونالد ترامپ، که کاهش قیمت بنزین را به عنوان یکی از دستاوردهای اقتصادی خود تبلیغ می کرد، به شکل گیری انتظاراتی منجر شد که اوپک پلاس نمی توانست نادیده بگیرد.
در این بستر چندوجهی، بازگشت به سیاست افزایش تولید نه تنها پاسخی به واقعیت های بازار، بلکه واکنشی حساب شده به تحولات ژئوپلیتیک و اقتصادی جهانی بود. این چرخش اگرچه می تواند منجر به تقویت نقش این گروه در بازار جهانی شود، اما هم زمان ریسک هایی مانند مازاد عرضه، افت قیمت و تنش درون گروهی را نیز با خود به همراه خواهد داشت.
سرعت دهی به عرضه
اوپک پلاس که از ماه آوریل امسال روند افزایش تولید را به صورت تدریجی آغاز کرده بود، در ماه اوت گام بزرگی برداشت. این گروه ابتدا در آوریل تنها 138 هزار بشکه در روز به تولید خود افزود، اما در سه ماه بعدیمه، ژوئن و ژوئیههر ماه 411 هزار بشکه به بازار تزریق کرد. حالا در ماه اوت، میزان افزایش تولید به 548 هزار بشکه در روز رسیده است. علاوه بر این، امارات متحده عربی اجازه یافته که به طور مستقل 300 هزار بشکه به تولید خود بیفزاید. مجموع این افزایش ها از آوریل تا کنون به حدود 2 میلیون بشکه در روز رسیده و تنها 280 هزار بشکه از کاهش های پیشین باقی مانده که هنوز به بازار بازنگشته است.
گروه اوپک پلاس سیاست جدید را با تاکید بر بنیادهای بازار و رشد پایداری اقتصادی جهانی توجیه کرده است. موجودی های نفتی جهان رو به کاهش و از منظر این ائتلاف، عرضه بیشتر می تواند از افزایش بیش از حد قیمت جلوگیری کند. در عین حال نشان هایی از افزایش تولید بیش از حد در کشورهای قزاقستان و عراق نگران کننده ظاهر شد که نشان داد بعضی اعضا نمی توانستند سقف تولید را کنترل کنند؛ بنابراین کل گروه تصمیم گرفت برای جلوگیری از ناهماهنگی بیشتر، تولید را منظم تر افزایش دهد.
این رویکرد جدید بلافاصله به قیمت نفت فشار وارد کرد. پس از جهش های اخیر در پی تنش های خاورمیانه، قیمت‌ها دوباره در محدوده 66 تا 68 دلار تثبیت شدند. فعالان بازار معتقدند که ورود عرضه اضافی، تعادل عرضه و تقاضا را به حالت تعلیق بازگردانده؛ هرچند احتمال ایجاد مازاد عرضه نیز افزایش یافته است. از سوی دیگر، ابهامات تقاضای جهانیبه ویژه با اختلالات اقتصادی چین و ترس از رکود در اقتصاد آمریکامی تواند از قدرت رشد قیمت‌ها بکاهد.
در چند سال گذشته، سرمایه گذاری و پیشبرد تولید شیل در آمریکا، ضربه سنگینی به سهم بازار اوپک پلاس وارد کرده است. حال، تصمیم اخیر، گام بلند این گروه برای بازپس گیری بخش عمده ای از سهمی است که طی چند سال گذشته از دست رفته بود. با افزایش قیمت جهانی نفت در اوایل سال، شرکت‌های نفتی آمریکا بلافاصله واکنش نشان دادند و با افزایش تعداد دکل های حفاری، تولید خود را بالا بردند. حالا اوپک پلاس تصمیم گرفته با بالا بردن عرضه، جلوی افزایش بیش ازحد قیمت را بگیرد و از دست رفتن سهم خود در بازار جهانی را متوقف کند. این گروه قصد دارد در ماه های اوت و سپتامبر اقدامات بیشتری را بررسی کند و به احتمال زیاد، روند افزایش تولید تا پایان تابستان و حتی پاییز ادامه پیدا خواهد کرد.
اگر رشد واقعی در سمت تقاضا اتفاق نیفتد و مصرف کنندگان اصلی نفت همچنان درگیر بحران‌های اقتصادی یا سیاسی باقی بمانند، قیمت نفت همچنان تحت فشار خواهد بود؛ تا زمانی که تعادلی پایدار میان عرضه گسترده و نیاز واقعی بازار برقرار شود. در چنین شرایطی، ادامه افزایش عرضه بدون همراهی تقاضا می تواند قیمت‌ها را به طور قابل توجهی کاهش دهد، حتی تا سطح 60 دلار در هر بشکه. با این حال، اگر رونق اقتصادی بازگردد یا وقوع تنش های ژئوپلیتیک جدید، اوپک پلاس را وادار به کاهش مجدد تولید کند، امکان رشد قیمت تا بازه 60 تا 68 دلار وجود خواهد داشت.
در سناریوی ایده آل، اوپک پلاس با تکیه بر داده های واقعی بازار و حفظ انسجام درون گروهی، سیاست تولید خود را به گونه ای هوشمندانه تنظیم خواهد کرد تا مانع از نوسانات شدید قیمت در بازار جهانی نفت شود. حرکت کنونی اوپک پلاس نه یک چرخش ناگهانی و واکنشی شتاب زده، بلکه بازتابی از یک استراتژی بازدارندگی بلندمدت برای رقابت پذیری در برابر تولیدکنندگان شیل و پاسخ گویی هوشمندانه به تقاضای رو به رشد جهانی است.
این تصمیم برخاسته از برآوردهای دقیق و سنجیده درباره روندهای ساختاری بازار انرژی است؛ روندهایی که طی سال‌های اخیر، خصوصا پس از شوک های ناشی از همه گیری و تحولات ژئوپلیتیک، چهره بازار نفت را به شدت تغییر داده اند. در واقع، آن چه اوپک پلاس امروز به نمایش گذاشته، نه صرفا افزایش عددی تولید، بلکه نمایش قدرت مانور و توان تصمیم گیری هماهنگ در یک ساختار پیچیده و چندقطبی است.
این چرخش سیاستی نشان دهنده بلوغ راهبردی بازیگران بزرگ نفتی است؛ کشورهایی که به خوبی دریافته اند که مدیریت عرضه صرفا با «شعارهای حمایتی» یا «پایبندی مطلق به کاهش» قابل دوام نیست، بلکه نیازمند انعطاف پذیری دائمی میان ملاحظات بازار، منافع ملی، و درآمدهای ارزی است. این رویکرد تازه، نوعی بازتعریف از نقش اوپک پلاس در معماری انرژی جهان است؛ نقشی که در آن، تعادل میان «ثبات بازار» و «رقابت با بازیگران بیرونی» باید دائما بازنگری شود.
از سویی دیگر، این بازگشت مقتدرانه به صحنه تولید، در شرایطی انجام می گیرد که فضای بازار جهانی از نااطمینانی های سنتی فاصله گرفته و بیش از هر زمان دیگری به رفتار مصرف کنندگان نهایی و الگوهای مصرف وابسته شده است. چشم انداز تقاضا در کشورهای پرمصرف آسیایی، مسیر گذار انرژی در اروپا، و سیاست های ضدکربنی ایالات متحده همگی عواملی اند که جهت گیری های بازار نفت را تعیین می‌کنند. در چنین بستری، اوپک پلاس با بازگشت به میدان نه به عنوان نیرویی محافظه کار، بلکه با چهره ای تازه و قوی تر وارد شده؛ گروهی که دیگر تنها به دنبال حفظ وضع موجود نیست، بلکه هدفش بازطراحی توازن در بازار جهانی انرژی استتوازنی که شاید در دهه پیش رو تعیین کننده جایگاه برندگان و بازندگان این میدان عظیم باشد.