بازدید از مقابر باغ گنبد سبز در راستای طرح ملی ایران مرز پرگهر
در هفدهمین دوره از طرح ملی ایران مرز پرگهر با هدف معرفی نظام مند مقاصد فناورانه، فرهنگی و طبیعی ایران در قالب تولید محتوا، بازدید از مقابر باغ گنبد سبز صورت گرفت.
حسین صادقی دبیر تاریخ و کارشناس قم پژوه و نویسنده کتاب قم نگینی در دل کویر در حاشیه بازدید از مقابر باغ گنبد سبز در قالب هفدهمین دوره طرح ملی ایران، مرز پرگهر که به همت مرکز گردشگری علمی - فرهنگی دانشجویان ایران با همکاری جهاد دانشگاهی استان قم برگزار شد در خصوص اینکه برج آرامگاهی گنبد سبز متعلق به چه دوره‌ای است، گفت: بعد از مرگ ابوسعید ایلخانی حکومت‌های مستقل در مناطق مختلف ایران از جمله عراق عجم (سلطان آباد، اراک، کاشان، دلیجان، قم) شکل گرفت که شیعه بودند و یکی از این حکومت‌های محلی خاندان آل صفی بود که در قرن 8 هجری قمری در دوره ایلخانی در قم شکل گرفت و شش نفر از این خاندان فرمانروای مستقل قم شدند که خدمات ارزشمندی انجام دادند و برج آرامگاهی گنبد سبز متعلق به این دوره است.
وی با اشاره به اینکه این مجموعه از سه گنبد شمالی، میانی و جنوبی تشکیل شده ادامه داد: گنبد میانی که از زیباترین برج‌های آرامگاهی بوده و از تزئینات بیشتری برخوردار است آرامگاه خواجه علی صفی، فرزند او جلال الدین و برادرش عمادالدین محمود قمی به تاریخ هجری قمری 792 ذکر شده است.
صادقی با بیان اینکه معمار و گچ بر گنبدها علی بن ابی شجاع از گچ برهای معروف دوره ایلخانی است که طبقه دوم گنبد سلطانیه، بنای امامزاده خدیجه خاتون، شاهزاده احمد و سید سربخش در قم از دیگر هنرنمائی‌های این معمار است، توضیح داد: نمای بیرونی گنبد میانی به صورت 12 ضلعی و دارای 15 متر ارتفاع است گنبد را به صورت دو پوسته گسسته رک طراحی شده و پوسته خارجی16ترک دارد و با کاشی فیروزه فام از بیرون تزئین شده و پوسته داخلی به شکل عرقچین اجرا شده است که تهویه هوا بین آن صورت می‌گیرد.
وی در خصوص دیگر ویژگی‌های معماری گنبد میانی یادآور شد: در قسمت مرکزی بنا ترنج بسیار زیبایی وجود دارد و سوره آل عمران و بعد به صورت 12 ردیف اسامی علی و محمد گچ بری شده است و در قسمت 16 ضلعی بنا آیه 1 تا 8 سوره دهر به خط کوفی بسیار زیبا طراحی شده و در قسمت هشت ضلعی بنا که معمولا هم نام مدفونین ذکر می‌شود اسامی خواجه علی صفی، جلال الدین و عماد الدین به سال792 ه. ق حک شده و در دور تا دور بنا سوره یاسین با خط ثلث به کار رفته و طرح سکه بهار آزادی به این صورت که شش بار نام علی نوشته شده در این بنا وجود دارد لذا گنبد میانی بنای پرکاری است و با وجود نقوش اسلیمی و آیات قرآن ترکیبی از معماری ایرانی و اسلامی را داراست.
این کارشناس قم پژوه با بیان اینکه ویلبر آلمانی و نصرت الله مشکوتی معتقدند بنای گنبد شمالی نسبت به دو گنبد جنوبی و میانی قدیمی تر است، اظهار کرد: گنبد شمالی از بناهایی است که تحت عنوان پلان مرکزی می‌شناسیم و تقریبا نیم نگاهی به گنبد سلطانیه دارد و سبک آن ایلخانی است، یکی از جالب ترین قسمت‌های گنبد شمالی کتیبه سوره الرحمن که حدود 130 متر گچ بری شده که لازمه اینکار محاسبات دقیقی بوده و ایوان‌های این گنبد از بیرون دو طاق نما دارد و از داخل هم دارای یک شمسه و مقرنس کاری شده و در قسمت 16 ضلعی بنا هم الله، محمد و علی به صورت مربع در وسط کتیبه وجود دارد و از آنجایی که کتیبه مختص به اسامی مدفونین از بین رفته در این خصوص اطلاعاتی وجود ندارد اما عباس فیض در گنجینه آثار معتقد است مقبره مجدالملک براوستانی وزیر مقتول برکیارق سلجوقی و خواجه برهان الدین وزیر اوزون حسن آق قویونلو در این بنا قرار گرفته است.
صادقی در خصوص گنبد جنوبی افزود:، گنبد جنوبی مدفن خواجه اصیل الدین و فرزندش علی اصیل به سال 761 هجری قمری است و گنبد برج آرامگاهی جنوبی یا دچار تخریب و آسیب دیدگی شده و یا نیمه تمام مانده لذا تنها دارای پوسته داخلی کروی شکل است.
وی با اشاره به گچ بری‌های ارزشمند علی بن ابی شجاع گفت: معتقدم دو شخصیت هستند که می‌توان برای آن‌ها همایش گرفت یکی علی بن ابی شجاع از معماران قرن 8 ه. ق ایلخانی است و دیگری حسن معمار قمی سازنده ایوان طلا، تیمچه فرش و گنبد زیبای شاه حمزه که تلفیقی از گنبد و گلدسته است.
صادقی علت ساخت گنبد 16 ضلعی مخروطی بالای این بناها را به دلیل محافظت در برابر باران و ساخت دو پوسته گسسته آن به منظور تلطیف و تهویه هوا و جلوگیری از رانش دانست.
وی افزود: این مجموعه از دوره قاجار به بعد بارها مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته و به تازگی میراث فرهنگی نای بندهای این بنا را که نم دیوارها را می‌کشد و نقش بسیار مهمی دارد را مرمت کرد.
این راهنمای گردشگری یادآور شد: با توجه به تفاهم نامه‌ای که بین میراث فرهنگی و شهرداری امضا شده در حال حاضر مقابر باغ گنبد سبز همه روزه باز است در حالی که در گذشته به این شکل نبوده است.
این قم پژوه با بیان اینکه مردم ما باید با تاریخ و فرهنگ قم آشنا شوند متذکر شد: قم شاهراه ارتباطی است و به همین دلیل استقرارهای متعددی در قم داشتیم از قدیمی ترین روستا در قم تپه قمرود متعلق به هشت هزار سال پیش و محوطه شهری قلی درویش و جدیدا عصر مفرغ خاوه که متعلق به 5600 تا 5800 سال قبل از آغاز شهرنشینی در ایران است و همچنین از دوره‌های تاریخی اشکانی و ساسانی آثار متعددی داریم از جمله نیایشگاه زاربلاغ و آتشکده نویس و دیر گچین که ارزش ثبت جهانی دارد و از یونسکو هم برای بازدید این بنا آمدند.
وی با تأکید بر اینکه توریست باید حداقل 24 ساعت در استان قم اقامت کند اما چون آثار تاریخی آن شناخته شده نیست فقط از قم به عنوان شاهراه ارتباطی تردد می‌کنند، بیان کرد: در دشت مسیله قم 93 اثر تاریخی شامل قلعه، کاروانسرا و پل وجود دارد همچنین تیمچه فرش و بازار از دیگر جاذبه‌های گردشگری هستند.
صادقی درخصوص جاذبه‌های طبیعی استان تأکید کرد: جاذبه‌های طبیعی استان همچون گنبد نمکی که شاید بتوان گفت که یکی از زیباترین گنبدهای متقارن جهان است و وجود 290 هزار هکتار تالاب دریاچه نمک، حوض سلطان، تالاب مره، غدیر اسب و بهشت معصومه باید شناخته شود به خصوص تالاب حوض سلطان که هم ارزش صنعتی و معدنی و هم ارزش توریستی دارد و به جرأت می‌گویم طبق مطالعاتی که انجام دادم فقط در بولیوی چنین دریاچه‌ای وجود دارد و آینه‌ی طبیعی ایران است.
وی در ادامه افزود: در راستای رشد گردشگری و شناسایی آثار تاریخی، میراث فرهنگی نمی‌تواند به تنهایی کاری کند و بودجه‌ی زیادی در خصوص آثار ندارد اما اگر شهرداری، میراث فرهنگی و بخش خصوصی تعامل پیدا کنند همانند اتفاقی که در یزد و کاشان افتاد اقدامات مثبتی انجام خواهد شد لذا باید آثار تاریخی شناسایی و امکان سنجی شود و با تعامل بخش خصوصی و حمایت مدیران شهری بحث گردشگری در استان ارتقا یابد.
صادقی در پایان خاطرنشان کرد: در راستای رونق گردشگری قم هر دوشنبه از ساعت 16 تا 18در خانه تاریخی یزدان پناه کافه گردشگری ایجاد کردیم و از کسانی که به این حوزه علاقه مند هستند دعوت می‌کنیم همچنین درصدد تشکیل کتابخانه تخصصی قم شناسی هستیم و تا به حال 300 منبع جمع آوری شده که کمک خوبی برای افرادی است که می‌خواهند در رابطه با استان قم پژوهش داشته باشند و در بنیاد قم پژوهی دانشگاه طلوع مهر هر سه شنبه برنامه‌هایی را برگزار می‌کنیم.
در ادامه بازدید از مقابر باغ گنبد سبز با محمد فراهانی کارشناس ارشد زمین شناسی اقتصادی که مجموعه‌ای از سنگ‌ها و زیورآلات سنتی را در مجموعه گنبد سبز به نمایش گذاشته بود به گفت و گو پرداختیم:
فراهانی بیان کرد: از منظر زمین شناسی استان قم یکی از استان‌هایی است که با وجود وسعت کمی که دارد ولی از نظر تعدد سنگ‌های قیمتی یکی از استان‌های پر پتانسیل است.
وی ادامه داد: در حوزه سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی عقیق، جاسپر، کلسدونی، چرت، آگات، آلماندین یا گارنت و اپیدوت را داریم که هر کدام از نظر ارزشی جایگاه خاصی در بحث اقتصادی و زمین شناسی دارند از نظر کانی‌های فلزی با توجه به مطالعاتی که اخیرا در استان انجام شده معادن طلا، سرب، روی و مس از معادن اصلی و بزرگترین معدن منگنز خاورمیانه در استان قم واقع شده لذا استان قم پتانسیل خوبی از زنظر سنگ‌ها دارد.
این کارشناس ارشد زمین شناسی افزود: از نظر زمین شناسی هم خوشبختانه هر سه بخش سنگ‌های رسوبی، آذرین و دگرگونی را در استان داریم بنابراین شمال استان دریاچه حوض سلطان یک بخشی ساختار رسوبی دارند و در جنوب بخش کهک سنگ‌های آذرین و دگرگونی مجاورتی را داریم.
فراهانی وجود دریاچه‌های نمکی در استان را یک پتانسیل بلقوه دانست و گفت: دریاچه حوض سلطان، دریاچه مره و دریاچه نمک بزرگ از حیث منابع معدنی با اهمیت هستند ولیکن توجه خاصی به آن‌ها نشده و معتقدم اگر نسبت به تخصیص بودجه‌هایی که به استان‌های دیگر در حوزه معدن می‌دهند استان قم را دسته بندی کنیم یکی از پتانسیل‌های خوب است و باید در بحث اشتغال و فعالیت معادن سرمایه گذاری کرد.
وی با بیان اینکه معادن سنگ‌های قیمتی تقریبا بالغ بر دو هزار خانواده را می‌تواند درگیر اشتغال کند، تصریح کرد: استان قم در حوزه مشاغل خانگی بعد از استان خراسان جنوبی دومین رتبه را دارد و اولین پروانه بهره برداری عقیق در سطح کشور در قم به ثبت و بهره برداری رسیده است.
فراهانی با تأکید بر پتانسیل استان در زمینه ژئوتوریسم یادآور شد: گنبد نمکی قم یکی از سازه‌های خاص رسوبی کشور است و در بین 20 گنبد نمکی که شخصا مورد مطالعه قرار دادم گنبد نمکی قم متقارن ترین گنبد نمکی ایران است و یک دریاچه‌ی طبیعی دارد که فوق العاده زیبا و از جاذبه‌های گردشگری است.
وی در پایان به برگزاری نمایشگاه در مجموعه گنبد سبز اشاره کرد و اظهار کرد: این نمایشگاه به عنوان بخش کوچکی از صنایع دستی و زیورآلات سنتی تا 22 آبان از ساعت15 تا 21 به همت میراث فرهنگی و شهرداری قم برگزار شده و اهتمام این دو مجموعه با هم و حضور بخش خصوصی می‌تواند رشد استان را به دنبال داشته باشد.
انتهای پیام