بازدید قضائی‌ها از تمامی زندان‌های کشور
تمامی زندان‌های کشور توسط حجت‌الاسلام محسنی‌اژه‌ای یا نمایندگان او بازدید شده‌اند که می‌توان ادعا کرد این کار رئیس قوه قضائیه اقدامی منحصربفرد بوده است.
به گزارش مشرق، در رسانه‌ها و فضای مجازی، اخبار جسته گریخته‌ای منتشر می‌شود از گردنکشی برخی از محکومان در زندان‌ها، کسانی که زور بازویشان از منطق عقل و احساس قلبی آنها نیرومندتر است؛ اما عده این افراد زیاد نیست و عمده و قریب به تمام زندانیان، محکومانی هستند بی‌پناه و چشم‌انتظار محبت و کرامت. ملجأ این بی‌پناهان در نظام اسلامی ایران، قوه قضائیه است، نهاد مرجعی که تولی‌گری سازمان زندان‌ها را به عهده دارد و خود را متعهد به سلامت روان، جسم و اندیشه زندانیان می‌داند و از حال و آینده محکومان محبوس مراقبت می‌کند.
تعداد زندانیان در کشور بین 120 هزار تا 150 هزار نفر تخمین زده می‌شود - این آمار متغیر است - که با نام مددجو (عنوانی که سیستم قضائی به زندانی داده است) تحت نظارت و مراقبت مددکاران (زندانبانان) دوران محکومیت خود را همراه با آموزش، بازآفرینی شخصیتی، اشتغال، درمان و هر آنچه مورد نیاز یک فرد آسیب‌دیده است، می‌گذرانند. این اتفاق در دوره "تحول و تعالی" قوه قضائیه که از تابستان امسال آغاز شده، شدت و حدت گرفته و زندانی، به عنوان یک عضو از جامعه به حقوق خود می‌رسد.
افشای برخی اتفاقات از ناحیه سربازان وظیفه یا نیروهای کادر که به صورت خودسرانه و در پاسخ به برخی رفتارهای زندانیان، اقدام به برخورد سخت و فیزیکی با آنها کرده بودند و احیانا فیلم‌های منتشر شده آن را تماشا کرده‌اید، احساسات جمعی را جریحه‌دار کرد؛ اما این تأکید را مورد توجه قرار دهید که این اتفاقات دردآور، در مقابل بیش از 100 هزار زندانی و چند ده هزار سرباز و نیروی زندانبان، رقمی ناچیز و نزدیک به صفر است که البته حتی یک مورد آن هم نباید اتفاق بیفتد. این وضعیت مطلوب، زندانبانی در تراز جمهوری است که سند تحول قضائی هم به آن توجه ویژه دارد و اتفاقا رئیس قوه قضائیه در دوره‌ای که دستگاه قضائی را به سرمنزل تحول و تعالی هدایت می‌کند، به آن تأکید ویژه دارد.
یکی از اتفاقاتی که در این مدت حدودا 100 روزه ریاست حجت‌الاسلام محسنی‌اژه‌ای بر عدلیه رخ داده، بازدید از تمامی زندان‌های کشور توسط خود او یا نمایندگان و فرستادگان اوست، اتفاقی که می‌توان ادعا کرد منحصربفرد است و نتایج مبارکی برای سیستم قضائی و همچنین زندانیان و خانواده آنها داشته است.
بازدید از زندان ایلام و آزادی زندانیان
حجت‌الاسلام محسنی‌اژه‌ای مقصد نخستین سفر استانی خود پس از ریاست بر قوه قضائیه را استان ایلام انتخاب کرد و در جریان آن با حضور در زندان مرکزی ایلام، از بخش‌های مختلف این زندان بازدید و با مسئولان و زندانیان آن گفت‌وگو کرد.
در جریان این بازدید بود که 15 تن از زندانیان محکومیت‌های مالی با کمک خیرین از زندان آزاد شدند.
این زندان در سال گذشته بیش از 4 هزار مرخصی به زندانیان اعطا کرده بود و علاوه بر آن 168 زندانی هم در نتیجه اجرای طرح پایش و غربالگری با همکاری و تعامل قضات آزاد شده‌اند. به این تعداد آزادی 250 زندانی با کمک خیرین استان طی بازه زمانی ابتدای 1399 تا پایان سه ماهه نخست امسال اضافه کنید تا مشخص شود، قوه قضائیه ماندن محکوم مالی در زندان را چاره کار نمی‌داند.
7 دستور ویژه برای بهبود وضعیت زندان‌ها
محسنی‌اژه‌ای در سومین هفته پس از انتصاب به جایگاه ریاست دستگاه قضا باز هم بازدید از یک زندان داشت، این بار زندان رجایی‌شهر در استان البرز. رئیس دستگاه قضا در بازدید از بخش‌های مختلف زندان از جمله بند زندانیان امنیتی و همچنین بند جرائم خشن ضمن گفت‌وگوی چهره‌به‌چهره با زندانیان، از نزدیک در جریان وضعیت، مشکلات و کمبودها و خواسته‌های آنها قرار گرفت.
محسنی‌اژه‌ای در این بازدید سه ساعته، 7 دستور ویژه برای بهبود وضعیت زندان‌ها صادر کرد؛ پرهیز دادسراها و قضات از صدور قرار بازداشت موقت تا حد امکان، استفاده از مجازات‌های جایگزین حبس، جلوگیری ریشه‌ای از صدور آرای خلاف بین شرع و قانون، جداسازی محل نگهداری افراد بازداشت موقت از زندانیان، تفکیک زندانیان، نظارت چهار حقوقدان همراه با یک قاضی بر یک زندان برای حل مشکل کمبود قاضی ناظر در زندان‌ها، تعیین گروه جلب رضایت از اولیای دم از سوی دادستان برای نجات محکومان به قصاص.
رو در رو با امنیتی‌های زندان اوین
در 16 مرداد باز هم خبر بازدید رئیس قوه قضائیه از یک زندان منتشر شد؛ در آن روز رئیس سازمان زندان‌ها از دیدار حجت‌الاسلام محسنی‌اژه‌ای با زندانیان امنیتی زندان اوین خبر داد.
به گفته محمدمهدی حاج‌محمدی، این بازدید از بندهای امنیتی زندان اوین در حالی انجام شد که علی‌رغم برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته از نظر زمانی، دو ساعت و چهل و پنج دقیقه به طول انجامید و بخش زیادی از زمان در اختیار زندانیان قرار گرفت.
نکته قابل توجه در این دیدار، غافلگیری و خوشحالی متهمان امنیتی از حضور محسنی‌اژه‌ای به عنوان عالی‌ترین مقام قضائی بود.
محسنی‌اژه‌ای در چهارمین بازدید از زندان‌ها، از زندان دماوند در استان تهران هم بازدید کرد که منشأ خیر و اثر برای زندانیان آن بوده است. به این لیست بلند بازدیدها در مدت کوتاه ریاست محسنی‌اژه‌ای بر قوه قضائیه، حضور منظم دادستان‌های استان‌های سراسر کشور در زندان‌های مختلف با دستور رئیس قوه قضائیه بیفزایید که هر کدام با تعداد قابل توجهی قاضی محاکم این بازدیدها را انجام می‌دهند و ضمن گفت‌وگوی رو در رو مستقیم با زندانیان، ضمن بستن درزهای احتمالی ظلم به زندانیان از ناحیه افرادی خودسر، امکان تجدیدنظر در احکام صادره با اعطای مرخصی‌های منجر به آزادی، مرخصی از زندان، گذراندن ادامه محکومیت در آغوش جامعه و خانواده با پابند الکترونیک مخصوصا برای زنان، را فراهم می‌سازند و موجب افزایش رضایتمندی قشر قابل توجهی از جامعه می‌شوند.
واکنش اژه‌ای به فیلم‌های زندان اوین
پس از انتشار چند فیلم بدرفتاری با زندانیان در زندان اوین، محسنی‌اژه‌ای بدون قرار گرفتن در جو احساسی ایجاد شده از سوی گروه‌ها و رسانه‌های مختلف و عمدتا مخالف، به دادستان کل کشور دستور داد؛ "بدون فوت وقت بدرفتاری با زندانیان اوین را بررسی کنید."
این دستور 2 شهریور اعلام شد و مرکز رسانه قوه قضائیه هم در 8 شهریور این گزارش را ارائه داد: "حجت‌الاسلام منتظری، با مشخص کردن کمیته‌ای متشکل از کارشناسان حوزه‌های مختلف مرتبط با موضوع دستور استقرار این کمیته را در زندان اوین صادر کرد. سه روز پس از استقرار کمیته تخصصی بررسی تصاویر زندان اوین بود که دادستان کل کشور با تشکیل یک تیم چهار نفره از بخش‌های مختلف زندان بازدید، با مسئولان و مأموران بخش‌ها و همچنین با تعدادی از زندانیان به صورت چهره به چهره دیدار و گفت‌وگو کرد. پس از بررسی‌های به عمل آمده در مورد زوایای مختلف موضوع، نخستین گزارش در این خصوص به رئیس قوه قضائیه گزارش ارائه شد. همزمان مرکز حفاظت و اطلاعات کل قوه قضائیه نیز گزارشی در این مورد به حجت‌الاسلام اژه‌ای ارائه کرد. بر اساس گزارش دادستانی کل کشور و همچنین مرکز حفاظت و اطلاعات کل قوه قضائیه مشخص شد از ناحیه بعضی از مأموران زندان تخلفاتی صورت گرفته که بلافاصله دستور داده شد هر چه سریع‌تر متخلفان تحت تعقیب قرار گرفته و حسب مورد به تخلف آنها رسیدگی شود. بنابر این گزارش، تا به امروز 6 نفر تحت تعقیب قضائی و بازپرسی قرار گرفته، دو نفر بازداشت و باقی با قرار مناسب آزاد شدند.
در بخش تحلیل و بررسی علت احتمالی انتشار این تصاویر در بازه زمانی حاضر در گزارش های ارائه شده اینگونه نتیجه‌گیری شده است: نظر به ادامه با سرعت روند تحول که با تعالی همراه شده و تأکید چندین باره رییس قوه قضائیه به موضوع زندان و زندانی در جلسات مختلف و همچنین بازدید رییس دستگاه قضا از سه زندان ایلام، رجایی شهر و اوین در 35 روز ابتدایی خدمت که با رشد چشمگیر حضور مقامات قضائی در زندان‌های سراسر کشور همراه بوده است و همچنین دستورات و تأکیدات مؤکد رئیس قوه قضائیه در جلسات و بازدیدهای مختلف پیرامون بهبود وضعیت زندانیان؛ از بازرسی‌های مستمر و سرزده و تمهید مقدمات برای اعطای عفو و مرخصی به زندانیان تا تأکید بر عدم صدور قرار بازداشت موقت تا حد امکان و مقوله تفکیک زندانیان احتمال می‌رود یکی از علت‌های انتشار این تصاویر و وقایع اخیر که مربوط به سال‌های گذشته است در جهت خدشه بر روند اصلاحی و تحولی اخیر بوده است."
نگاه نو به مقوله زندان
محسنی‌اژه‌ای خواستار نگاهی نو به موضوع زندان، زندانی و زندانبان است. وی در جلسه شورای عالی قضائی که 29 شهریور ماه با حضور رئیس و مدیران ارشد قوه قضائیه برگزار شد؛ این سخنان را به زبان آورد:
"یکی از موضوعات مبتلابه امروز حبس و زندان و مسائل مربوط به طبقه‌بندی زندانیان و اصلاح و تربیت آنها و پرهیز از صدور احکام غیرضروری حبس و توجه به خانواده‌های زندانیان است که آن را یک آسیب بزرگ در جامعه می‌دانیم و باید برای حل این مسأله تدبیر اساسی کنیم. طی مدت اخیر [10 تیر تا 29 شهریور امسال] مسئولان عالی قضائی بین یک تا 3 بار به زندان‌ها سرکشی کردند و امروز از همه زندان‌های کشور حداقل یک بار بازدید به عمل آمده است و آسیب‌شناسی صورت گرفته است. بعد از بازدید اخیر بنده از زندان دماوند، 18 نفر از زندانیان با حضور رئیس دادگستری استان تهران در این ندامتگاه آزاد شدند که کار بسیار خوبی بود اما این کارها مشکل را به صورت ریشه‌ای حل نمی‌کند."
محسنی‌اژه‌ای البته تنها به بازدیدها و سرکشی‌ها و آزادسازی زندانیان با کمک خیرین و یا یافتن راهکارهای قانونی تأکید ندارد و ایده‌هایش را اینگونه به زبان می‌آورد: "بر اولویت فراهم‌سازی زمینه ارائه خدمات به زنان توسط زنان تأکید داریم. اگر زندان زنان به‌گونه‌ای مستقل شود که همه امور آن توسط زنان اداره شود و از ظرفیت زنان در فرایند دادرسی نیز استفاده کنیم مسائل قضائی مربوط به زنان آسان‌تر و با آرامش بیشتری انجام می‌شود."
به این موارد موضوعاتی مانند تأکید بر اتقان در صدور آرا برای ممانعت از ابلاغ حکم اشتباه زندان، فراهم‌سازی زمینه اعطای مرخصی و آزادی مشروط به زندانیان، گذراندن دوران محکومیت زندانیان بی‌خطر در کنار خانواده و در آغوش جامعه با پابندهای الکترونیک، تأکید بر واکسیناسیون زندانیان پیش از واکسیناسیون گسترده در هفته‌های اخیر، توجه به بهداشت روانی و سلامت جسمی و معیشت خانواده زندانیان و... اضافه کنید که مورد توجه رئیس قوه قضائیه قرار دارد و بدون شک، حجت‌الاسلام محسنی‌اژه‌ای، قوه قضائیه همراه با تحول و تعالی را زمانی به تحقق می‌رساند که رسیدگی به موضوع زندان را همچنان که هست ادامه دهد.
منبع: تسنیم