بال چپ تونس در انقلاب یاسمین

«محمد بوعزیزی» جوان بیست و هفت ساله دستفروش تونسی هنگامی که خود را در میانه بازار شهر «سیدی بوزید» به آتش کشید فقط می‌خواست اعتراض خود را به اقدام نیروهای دولتی در جمع آوری بساطش نشان دهد اما جرقه انقلاب «یاسمین» را زد.

شعله انقلاب تونس بسرعت به مصر، لیبی، الجزایر و مراکش در منطقه شمال آفریقا رسید و سپس به یمن، بحرین و اردن و حتی عربستان، لبنان و سوریه در غرب آسیا کشیده شد.

در تونس که 23 سال حکومت «زین‌العابدین بن‌علی» را پشت سر گذاشته بود این اتفاق بسرعت بازتاب داشت و کمتر از یک ماه اعتراض مردمی را رقم زد که به کشته شدن نزدیک به 80 نفر به دست نیروهای نظامی انجامید اما بیست و چهارم دی ماه 1389 (چهاردهم ژانویه 2011) بن‌علی پس از اعلام سقوط دولت، به همراه خانواده خود از کشور خارج شد و تا آخر عمر (بیست‌وهشتم شهریورماه 1398) به دامن عربستان سعودی پناه برد.

نکته مهم درباره تونس، تاثیر جنبش مردمی آن بر شماری از ملت‌های منطقه بود که بستر ناآرامی‌هایی شد و به تغییر دولت‌های چندده‌ساله انجامید و در شماری دیگر، منشاء دگرگونی سیاسی بود.

مشابه همین رخداد را در غرب آسیا دیدیم؛ یمن، بحرین و اردن دستخوش تحولات گسترده شد. اوضاع در کشورهایی مانند عربستان، لبنان و سوریه نیز به گونه‌ای دیگر پیش رفت.

با این همه، تونس یک ویژگی بارز دارد که تقریبا هیچکدام از کشورهای یاد شده دارای آن نیستند و آن هم نقش اتحادیه‌های صنفی و کارگری و کارفرمایی است که پیشینه آن به سال‌های دور برمی‌گردد.

ریشه‌های مستحکم این اصناف و اتحادیه‌ها بویژه «اتحادیه فراگیر کار تونس» به صورتی است که در دوران بن‌علی بارها تظاهرات گوناگون به مدد آنها سامان یافت و پس از انقلاب یاسمین نیز به بازیگری خود در عرصه سیاسی و اجتماعی کشور ادامه داده‌اند. از این رو، به بررسی ساختار اتحادیه به عنوان نماینده این تشکل‌های صنفی می‌پردازیم.

تاریخچه فعالیت «اتحادیه فراگیر کار تونس»

اتحادیه فراگیر کار تونس (الاتحاد العام التونسی للشغل) یا به اختصار «الاتحاد» بیش از هفت دهه است در تونس فعالیت می‌کند و پایه‌ای مطمئن از نظر تشکیلات صنفی در منطقه شمال آفریقا و غرب آسیا به شمار می رود.

الاتحاد برخلاف بسیاری از همتایانش در کشورهای دیگر، همچنان پویا است.

1946- تأسیس به دست «فرحات حشاد» و «محمد الفاضل بن عاشور»

فرحات حشاد (1952- 1914) در خانواده فقیر ماهیگیر به دنیا آمد و کار خود را از یک شرکت حمل و نقل آغاز کرد؛ جایی که هسته نخستین اتحادیه را در ذهن خود پروراند که البته در آن زمان شاخه‌ای از کنفدراسیون عمومی کار فرانسه بود.

فعالیت‌های سیاسی او سبب بیکاری‌اش در سال 1939 شد. وی در طول جنگ جهانی دوم خدمات داوطلبانه پزشکی ارایه می کرد.

حشاد پس از مدتی از فدراسیون منطقه‌ای وابسته به کنفدراسیون عمومی کار فرانسه بیرون آمد و همراه شماری از دوستان خود اتحادیه سندیکاهای مستقل جنوب را تشکیل دادند و در پی برابری کارگران تونسی و فرانسوی بودند.

وی پس از تاسیس اتحادیه در حالی که 30 سال داشت به عنوان دبیرکل انتخاب شد و به محبوبیت بی‌مانندی بین طبقه کارگر و بخش‌های مختلف جامعه دست یافت و با پیوستن اتحادیه به کنفدراسیون بین المللی کارگران آزاد، شهرت وی به اروپا و آمریکا رسید.

1952- ترور حشاد

اعضای اتحادیه در سال 1952 به حدود 120 هزار نفر رسیده بود و در این سال‌ها به مبارزات استقلال‌طلبانه علیه استعمار فرانسه پیوند خورده بودند.

حشاد به گستره فعالیت‌های خود افزود و گروه‌های صنفی و کاری در مراکش، الجزایر و لیبی را به تشکیل اتحادیه‌های مشابه فراخواند.

در داخل تونس، استقلال‌طلبان مانند «حبیب بورقیبه» که پس از استقلال تونس (1956) نخستین رییس‌جمهوری این کشور شد، زندانی و دستگیر شدند اما فرانسه به سبب توجه افکار عمومی نمی‌تونست به طور مستقیم علیه حشاد اقدامی کند.

مشهور است یک گروه تبهکاری فرانسوی به نام «دست سرخ» وی را در سال 1952 در جنوب پایتخت تونس ترور کرد که جرقه اعتراض‌های دنباله‌دار در این کشور و حتی مصر، لبنان، پاکستان، اندونزی، الجزایر و مراکش را پدید آورد.

البته «فرانسوا اولاند» رییس جمهوری پیشین فرانسه، در سال 2003 اسنادی را به خانواده حشاد ارایه کرد که بر پایه آنها سازمان اطلاعات مخفی تونس که وابسته به فرانسه بود، مسئول ترور این رهبر صنفی است (1).

1956- تشکیل نخستین دولت تونس پس از استقلال

مبارزات استقلال‌طلبانه مردم تونس در سال 1956 به ثمر نشست. البته از یک سال پیش از آن برخی وزن‌کشی‌های سیاسی در فضای داخلی کشور آغاز شده بود.

شماری از رهبران دوران استقلال‌خواهی بوی جدایی از استعمار را استشمام کرده بودند و برای کسب جایگاه بالاتر در دولت جایگزین می‌کوشیدند.

در مبارزات استقلال‌طلبانه تونس از فرانسه حزب «الدستوری الحر جدید» (مشروطه آزاد جدید) نقش زیادی داشت و به دست «صالح بن یوسف» یکی از مهمترین چهره‌های این حزب و «حبیب بورقیبه» هم‌حزبی وی اداره می‌شد.

اختلاف‌ها بین دو رهبر از سال 1955 شدت گرفت که به تنش‌های خونین و درگیری‌های شدید بین هواداران دو طرف انجامید. در این میان، اتحادیه فراگیر کار تونس از بورقیبه حمایت کرد (2).

در پی تشکیل نخستین دولت پس از استقلال به دست بورقیبه، شماری از اعضای دفتر اجرایی اتحادیه به قدرت سیاسی پیوستند.

نگاه‌های سخت‌گیرانه دولت بورقیبه که حتی با ترور صالح در سال 1961 میلادی در فرانکفورت همراه بود، پایانی بر ماه عسل روابط اتحادیه و دولت وقت بود.

1978- درگیری آشکار با حکومت بورقیبه

اتحادیه فراگیر کار تونس ژانویه 1978 با اعلام اعتصاب عمومی به مرحله رویارویی آشکار با دولت وارد شد.

دلیل اعتراض‌ها سیاست‌های جدید دولت در زمینه آزادسازی اقتصاد بود.

درگیری نیروهای امنیتی و مردم بیست‌وششم ژانویه که بعدها به «پنجشنبه سیاه» معروف شد، به اوج رسید که بیش از 20 کشته به جا گذاشت و رهبران اتحادیه نیز دستگیر شدند (3).

کشمکش‌ها و دستگیری‌ها تا پایان 31 سال حکومت بورقبیه ادامه داشت تا اینکه بن‌علی در اکتبر 1987 وظایف نخست وزیری را بر عهده گرفت و یک ماه بعد در یک کودتای سفید به کاخ کارتاژ راه یافت.

1987- فعالیت اتحادیه در دوران بن‌علی

هفتم نوامبر 1987 میلادی (1366 خورشیدی) پس از آنکه هفت پزشک اعلام کردند بورقبیه به دلیل بیماری زوال عقل توان ادامه ریاست جمهوری را ندارد، بن‌علی طبق ماده 56 قانون اساسی نخست وزیر به قدرت رسید. بورقبیه سرانجام در سال 2000 میلادی درگذشت.

بن‌علی در نخستین سخنرانی خود به تونسی‌ها گفت «از این پس، بی‌عدالتی نخواهد بود» و در نخستین گام به مجازات شماری از دانشجویان پایان داد که به سبب شرکت در اعتراض‌های ماه‌های گذشته، برای گذران دوران خدمت سربازی به مناطق بیابانی جنوب فرستاده شده بودند.

فعالیت بخش های صنفی و رسانه ها نیز آغاز شد اما 2 سال بعد، زمستان سرکوب با دستگیری 600 رهبر دانشجویی سر رسید و بسیاری از رهبران مخالف مانند «حبیب عاشور» رهبر وقت اتحادیه، طعم ممنوعیت فعالیت را چشیدند (4).

البته، سال 2004 پس از اصلاح قانون اساسی اتحادیه فراگیر کار تونس حمایت خود را از نامزدی بن‌علی برای دوره جدید ریاست جمهوری اعلام کرد. دلیل این امر، رهبری جدید مجموعه به دست «اسماعیل آل صاحبانی» بود که در پی نشست ملی سال 1989 ریاست اتحادیه را به چنگ آورده بود.

با این همه، شاخه‌های مختلف اتحادیه از این موضوع رضایت نداشتند (5) تا جایی که پس از خودسوزی جوان دستفروش در شهر «سیدی بوزید» در دی ماه سال 2010 میلادی بسیاری از زیرمجموعه‌های اتحادیه همپای مردم خشمگینی شدند که 27 روز بعد، طومار دولت بن‌علی را پس از 23 سال پیچیدند.

اتحادیه پس از انقلاب یاسمین

از دسامبر 2010 که جرقه‌های انقلاب درخشید تا ژانویه 2011 که بن‌علی انحلال دولت را اعلام و کشور را ترک کرد، رهبری اتحادیه فراگیر کار تونس، نمونه‌ای از «دیوانسالاری سندیکایی» را به نمایش گذاشت که مطیع قدرت است و خود را از تظاهرات مردم جدا کرد.

با وجود همه اینها، این تشکل در انتخابات 2011 مجلس موسسان پس از انقلاب با کسب 37 درصد آرا به پیروزی رسید و همراه با «المؤتمر من أجل الجمهوریه» (کنگره برای جمهوری)، و «التکتل الدیمقراطی من أجل العمل و الحریات» (مجمع دموکراتیک برای کار و آزادی ها)، یکی از ستون‌های سه‌گانه قدرت حکومت کنونی را تشکیل داد.

با وجود این پیروزی، اختلاف اتحادیه با سایر احزاب و گروه‌ها بویژه «النهضه» بالا گرفت؛ تا جایی که پرچمدار مخالفت با دولت موقت شدند.

به باور آنان، بر اساس بخشنامه‌ای درباره انتخاب نمایندگان «مجلس ملی موسسان» (المجلس الوطنی التأسیسی التونسی) قانون اساسی باید در مهلتی تدوین می‌شد که از یک سال پس از رای‌گیری تجاوز نکند و از این رو، بیست‌وسوم اکتبر 2012 پایان اعتبار نهادهای دولتی به موجب قانون اساسی بود (6).

رخدادهای بعدی مانند حمله به مقر اتحادیه فراگیر کار تونس در بزرگداشت شصتمین سالگرد ترور حشاد و تهدید آنان به آغاز اعتصاب عمومی در همان سال سبب شد از سال 2013 دولت و رهبران احزاب عمده با مقام‌های اتحادیه دور یک میز بنشینند و طرح «گفت و گوی ملی» را رقم بزنند که دو سال بعد جایزه صلح نوبل را از آن خود کرد.

در ائتلافی دیگر بین گروه‌های سرنوشت‌ساز تونس و اتحادیه، در سال 2016 زیر نظر «الباجی قائد السبسی» رییس جمهوری وقت تونس، «سند کارتاژ» برای تأسیس دولت ائتلاف یا وحدت ملی امضا شد.

چند ماه بعد «یوسف شاهد» هفتمین نخست وزیر تونس و داماد السبسی زمام امور را تا زمان مرگ رییس جمهوری در سوم مردادماه 1398 به دست گرفت (7) و سپس با تشکیل حزب سکولار «تحیا تونس» با همین حزب به رقابت‌های انتخابات ریاست جمهوری پا گذاشت اما برخلاف پیش‌بینی بسیاری از صاحبنظران بویژه اعضای اتحادیه، فقط 7.4 درصد آرا را به دست آورد و پنجم شد.

فرجام سخن

نخستین نیروی سندیکایی تونس، با 517 هزار تن عضو پیوسته، نمونه‌ای از نهاد سازمان‌یافته تعدیل‌کننده قدرت است (8).

این سندیکا با تمرکز در بخش دولتی، از 24 اتحادیه منطقه ای، 19 سازمان در بخش های اقتصادی و 21 سندیکای پایه تشکیل یافته و گرایش های سیاسی چندی را نیز گرد هم آورده است و لایه‌های اجتماعی چون کارگران، کارمندان دولت، پزشکان و غیره زیر این پرچم جمع شده‌اند.

پیشینه این اتحادیه نشان می‌دهد چنانچه یک تشکل صنفی با هدف روشن توسعه ملی، ائتلاف‌سازی منطقه‌ای و فعالیت‌های فراملی را در دستور کار قرار دهد می‌تواند هم به گاه جنبش‌های ملی و مبارزات استقلال‌طلبانه به ایفای نقش بپردازد و هم در دولت‌سازی سهیم بوده، خواسته اعضا و زیرمجموعه خویش را به پیش برد.

نکته مهم درباره این تشکیلات صنفی، اطمینان رهبران آن از جایگاه اجتماعی آن است؛ گرچه رهبران آن با انقلاب یاسمین همراهی نکردند اما اقبال عمومی در انتخابات مجلس موسسان را با خود داشتند.

این امر نشان می‌دهد بجز کارنامه کنونی گروه‌ها و تشکل‌ها باید آنها را در چشم‌اندازی تاریخی در نظر داشت.

همین که این اتحادیه پس از 9 سال از انقلاب یاسمین همچنان موضع مستقل خود را حفظ کرده است و در مقاطع حساس، به یکی از گروه‌های مرجع مردم و سیاستمداران احزاب دیگر تبدیل می‌شود، بیانگر پیوند تنگاتنگ آن با مطالبات سیاسی و ملی است.

..............................................................................

منابع:

1- https://www.aljazeera.net/encyclopedia/icons/2014/9/2/ فرحات_حشاد

2- http://www.mawsouaa.tn/wiki/ صالح_بن_یوسف

3- https://ir.mondediplo.com/article1649.html

4- http://www.ugtt.org.tn/

5- https://www.aljazeera.net/encyclopedia/movementsandparties/2015/3/10/ الاتحاد العام التونسی للشغل

6- https://ir.mondediplo.com/article1911.html

7- https://www.irna.ir/news/82209526/ دولت_وحدت_ملی_تونس_به_قدرت_رسید

8- https://ir.mondediplo.com/article1911.html

*س_برچسب‌ها_س*

• تونس
• کارفرما
• کارگر
• بیداری اسلامی
• اصناف