بحران پسماند در ایران؛ زباله‌ها آینده‌مان را دفن می‌کنند!
وضعیت پسماندهای کشور ایران به یکی از چالش‌های بزرگ زیست‌محیطی و بهداشتی تبدیل شده است. با افزایش جمعیت، توسعه صنعتی و مصرف‌گرایی، حجم پسماندهای تولیدی به‌صورت روزافزونی در حال افزایش است. این مسئله نه‌تنها مشکلات زیست‌محیطی، بلکه مشکلات اجتماعی و اقتصادی نیز به دنبال دارد. متأسفانه بسیاری از پسماندهای کشور به شکل مناسبی مدیریت نمی‌شوند و در نتیجه، آلودگی خاک، آب و هوا به‌وجود می‌آید که تاثیرات منفی بلندمدتی بر سلامت جامعه و محیط‌زیست دارد.
انواع پسماندها در ایران
مهدی خادم ثامنی مدیر کل دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط زیست در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان اظهار کرد: پسماندهای تولید شده در کشور به چهار دسته اصلی تقسیم می‌شوند. پسماندهایی که از خانه‌ها، مراکز تجاری و تفریحی تولید می‌شوند. این نوع پسماند شامل زباله‌های غذایی، کاغذ، پلاستیک و سایر مواد بازیافتی است. پسماندهای صنعتی این دسته شامل پسماندهای تولیدی در صنایع مختلف مانند کارخانه‌ها و پالایشگاه‌ها هستند. این پسماندها اغلب حاوی مواد شیمیایی خطرناک و آلاینده‌های مختلف هستند. بیمارستان‌ها، کلینیک‌ها و مراکز بهداشتی مقادیر زیادی پسماند عفونی، شیمیایی و دارویی تولید می‌کنند که اگر به‌درستی مدیریت نشوند، می‌توانند به شیوع بیماری‌ها و آلودگی محیط زیست منجر شوند. فعالیت‌های کشاورزی نیز حجم زیادی از پسماندهای آلی و غیرآلی، مانند کاه و مواد شیمیایی، تولید می‌کنند که نیاز به مدیریت صحیح دارند.
وضعیت مدیریت پسماند در ایران
خادم ثامنی تصریح کرد: مدیریت پسماند در ایران به شکل جامعی انجام نمی‌شود و با چالش‌های مختلفی روبرو است. در بسیاری از مناطق، پسماندهای شهری و صنعتی به‌طور مستقیم در محل‌های دفن زباله رها می‌شوند که این روش باعث آلودگی محیط‌زیست می‌شود. روش‌های دفن زباله به‌طور گسترده‌ای در ایران به‌کار می‌رود، اما اغلب این محل‌ها استانداردهای بهداشتی و زیست‌محیطی را رعایت نمی‌کنند.
او گفت: یک مشکل دیگر، عدم تفکیک زباله در مبدأ است. بسیاری از مردم زباله‌های خشک و تر را از هم تفکیک نمی‌کنند و این امر موجب می‌شود که مواد بازیافتی ارزش خود را از دست بدهند. درنتیجه، حجم زیادی از موادی که می‌توانند بازیافت شوند، به محل‌های دفن زباله فرستاده می‌شوند و از منابع ارزشمندی مانند پلاستیک، فلزات و کاغذ بهره‌برداری نمی‌شود.
خادم ثامنی بیان کرد: علاوه بر این، بازیافت در ایران به‌صورت گسترده و سیستماتیک انجام نمی‌شود. تعداد محدودی از شرکت‌ها و کارگاه‌های بازیافت فعال هستند و این صنعت به دلیل نبود سیاست‌های حمایتی و سرمایه‌گذاری ناکافی، به طور کامل رشد نکرده است. این در حالی است که کشورهای پیشرفته، از بازیافت به‌عنوان یک منبع درآمد و کاهش فشار بر محیط‌زیست استفاده می‌کنند.
مشکلات زیست‌محیطی و بهداشتی ناشی از مدیریت نادرست پسماند
او گفت: رهاسازی پسماندها به‌ویژه پسماندهای خطرناک و شیمیایی به محیط‌زیست، منجر به آلودگی آب‌های زیرزمینی، خاک و هوا می‌شود. آلودگی آب‌های زیرزمینی، یکی از مشکلات جدی ناشی از دفن غیر اصولی زباله‌هاست که به‌طور مستقیم بر سلامت انسان‌ها تأثیر می‌گذارد. مواد سمی موجود در پسماندها به‌راحتی می‌توانند به منابع آب نفوذ کنند و با ورود به زنجیره غذایی، سلامت انسان‌ها و حیوانات را به خطر بیندازند.
خادم ثامنی بیان کرد: همچنین، پسماندهای رها شده در محیط باز باعث انتشار گازهای گلخانه‌ای مانند متان و دی‌اکسید کربن می‌شوند که نقش مهمی در تغییرات اقلیمی دارند. از طرف دیگر، وجود زباله‌ها در سطح شهرها باعث جذب حیوانات موزی و انتقال بیماری‌های عفونی به انسان‌ها می‌شود.
راهکارهای بهبود وضعیت پسماندها
او گفت: برای بهبود وضعیت پسماندها در کشور و کاهش آثار منفی آن بر محیط‌زیست و سلامت انسان‌ها، نیاز به یک برنامه جامع و چندجانبه است. یکی از مهم‌ترین اقداماتی که می‌تواند کمک‌کننده باشد، تفکیک زباله‌ها در مبدأ است. با آموزش عمومی و ایجاد زیرساخت‌های لازم، می‌توان مردم را به تفکیک زباله‌های خشک و تر تشویق کرد. این اقدام نه تنها باعث کاهش حجم زباله‌های دفنی می‌شود، بلکه امکان بازیافت مواد ارزشمند را فراهم می‌کند.
خادم ثامنی بیان کرد: بازیافت می‌تواند به کاهش حجم پسماندهای دفنی کمک کند و در عین حال منبعی برای تولید مواد اولیه جدید باشد. دولت می‌تواند با ارائه تسهیلات مالی و حمایتی، سرمایه‌گذاری در این صنعت را افزایش دهد و شرایط لازم برای رشد کارگاه‌ها و شرکت‌های بازیافت را فراهم کند.
او گفت: مصرف‌کنندگان و صنایع باید به کاهش تولید پسماند متعهد شوند. استفاده از بسته‌بندی‌های قابل بازیافت، کاهش مصرف پلاستیک و محصولات یک‌بار مصرف از جمله اقداماتی است که می‌تواند حجم پسماندهای تولیدی را کاهش دهد. همچنین، دولت می‌تواند سیاست‌هایی برای تشویق به تولید محصولات با دوام بیشتر و قابل بازیافت به اجرا بگذارد.
خادم ثامنی بیان کرد: استفاده از تکنولوژی‌های مدرن مانند کمپوست‌سازی پسماندهای آلی، تولید انرژی از پسماند و کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی می‌تواند کمک شایانی به حل مشکل پسماندها کند. این فناوری‌ها در بسیاری از کشورهای پیشرفته با موفقیت به کار گرفته شده‌اند و ایران نیز می‌تواند از تجربیات این کشورها استفاده کند. یکی از مهم‌ترین اقدامات برای بهبود مدیریت پسماند، آموزش و فرهنگ‌سازی است. مردم باید نسبت به پیامدهای مدیریت نادرست پسماندها آگاه شوند و مسئولیت‌پذیری بیشتری نسبت به تولید و دفع زباله داشته باشند. این امر می‌تواند از طریق برنامه‌های آموزشی در مدارس، رسانه‌های جمعی و کمپین‌های اجتماعی انجام شود.
او گفت: لازم است که دولت با تدوین قوانین سخت‌گیرانه‌تر و نظارت بر اجرای آنها، شرکت‌ها و افراد را به مدیریت صحیح پسماندها متعهد کند. جریمه‌های مالی برای تولیدکنندگان پسماندهای غیرمجاز و پاداش‌هایی برای بازیافت و کاهش پسماند می‌تواند از جمله اقدامات مؤثر باشد.
خادم ثامنی بیان کرد: وضعیت پسماندهای کشور نیازمند توجه و اقدام فوری است. مدیریت نادرست این پسماندها نه‌تنها به تخریب محیط‌زیست منجر می‌شود، بلکه تهدیدی جدی برای سلامت انسان‌ها به حساب می‌آید. با اجرای راهکارهای پیشنهادی، از جمله تفکیک زباله در مبدأ، توسعه بازیافت و استفاده از فناوری‌های نوین، می‌توان مشکلات کنونی را کاهش داد و به سمت یک محیط‌زیست سالم‌تر و پایدارتر حرکت کرد.
خبرنگار: عطیه رضایی