برای حفاظت از اقیانوس‌ها متحد شویم

دریاها و اقیانوس ها زیستگاه حدود 230 هزار گونه جانوری شناخته شده اند، البته بخش عمده ای از ژرفای اقیانوس‌ها هنوز کشف نشده که بر این اساس، تخمین زده می‌شود بیش از دو میلیون گونه جانوری آبزی وجود داشته باشد.

با این همه، دانشمندان می‌گویند وسعت مناطق مرده اقیانوس‌ها که میزان اکسیژن آنها به صفر رسیده از سال 1950 چهار برابر شده و مناطق بسیار کم‌اکسیژن در آبهای ساحلی 10 برابر وسیع‌تر شده است، یک گروه تحقیقاتی از کمیسیون بین دولتی اقیانوس شناسی یونسکو بعد از تحقیق در زمینه مناطق مرده در اقیانوس ها اعلام کردند که غلظت اکسیژن آب از اواسط قرن بیستم در اقیانوس‌های آزاد و نیز در آبهای ساحلی، به طرز فزاینده ای رو به کاهش رفته و اکنون وسعت این مناطق به میلیون ها کیلومتر مربع رسیده و مصب رودخانه‌ها و دیگر آب های ساحلی به شدت تحت تاثیر این کاهش اکسیژن قرار گرفته است.

اکنون 500 نقطه بسیار کم اکسیژن یا بی اکسیژن در مناطق ساحلی دنیا وجود دارد در حالی که در سال 1950 تعداد این مناطق حدود 50 نقطه بود و اقیانوس های دنیا هم حدود دو درصد اکسیژن خود معادل 77 تریلیون تن را از 1950 تا به حال از دست داده‌اند، تحقیقات نشان می دهد گسترش این مناطق از تبعات گرمایش جهانی است، وضعیتی که ناشی از انتشار گازهای گلخانه ای و در مناطق نزدیک به ساحل، ناشی از آلاینده های حاصل روان آب های کشاورزی و فاضلاب است.

با توجه به اهمیت حفاظت از دریاها و اقیانوس ها هشتم ژوئن به عنوان روز جهانی اقیانوس ها نامگذاری شده است، برای نخستین بار و در سال 1992، پیشنهاد اختصاص روزی به این نام توسط هیات کانادایی شرکت‌کننده در «اجلاس زمین» در ریو دو ژانیرو برزیل مطرح شد.

در سال 1998، کمیسیون بین دولتی اقیانوس‌شناسی یونسکو از برگزاری مراسم بین‌المللی رسمی در این زمینه حمایت کرد. در سال 2002، دو سازمان حفاظت از محیط‌زیست به نام‌های «شبکه جهانی اقیانوس» و «پروژه اقیانوس» این روز را با استفاده از شبکه باغ‌وحش‌ها، آکواریوم‌ها و گروه‌های زیست‌محیطی خود در سراسر جهان جشن گرفتند. در نهایت، مجمع عمومی سازمان ملل نیز به صورت رسمی روز جهانی اقیانوس‌ها را در سال 2008 تعیین کرده و در هشتم ژوئن 2009 (19 خرداد) نخستین مراسم آن برگزار شد.

در ایران نیز این روز گرامی داشته می شود و با توجه اینکه ایران کشوری دریا محور است و از شمال و جنوب با دریای خزر و خلیج فارس و دریای عمان محصور شده بنابراین پرداختن به حوضه های دریایی از اهمیت زیادی برخوردار است و بر این اساس پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی در این زمینه برنامه های متنوعی را اجرا کرده و یا در دست اجرا دارد.

بهروز ابطحی رییس پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی در گفت وگو با خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: پژوهشگاه برنامه های پژوهشی و تحقیقاتی برجسته ای دارد که یکی از آنها گشت تحقیقاتی به وسیله کاوشگر اقیانوس پیما در خلیج فارس و دریای عمان است، این برنامه تحقیقاتی امکان تهیه تصویر کلی از شرایط زیستی، فیزیکی، شیمیایی و زمین شناسی این پهنه های آبی را در اختیار قرار می دهد.

وی اظهار داشت: تاکنون 6 گشت تحقیقاتی با استفاده از کاوشگر خلیج فارس انجام شده است و یافته های مهمی به دست آورده ایم از جمله اینکه توانستیم از لایه های عمقی کم اکسیژنی که در دریای عمان وجود دارد شناخت دقیق تری پیدا کنیم، این لایه ها در حال توسعه هستند که باید برای آنها فکری اساسی کنیم، به این لایه ها مناطق مرده اقیانوسی گفته می شود که به تدریج در حال گسترس هستند.

وی تاکید کرد: مناطق مرده اقیانوسی موضوعی نیست که جدید ایجاد شده باشد بلکه در ادوار زمین شناسی بوده اند اما یافته های اخیر نشان می دهد که این مناطق به تدریج در حال افزایش است و لایه آن به تدریج در حال نزدیک شدن به سطح آب است، وضعیتی که می تواند بر ذخایر آبزیان اثر بگذارد.

رییس پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی گفت: یک بخش از این مناطق مرده، طبیعی است و بخشی هم می تواند به علت تاثیرات فعالیت های انسانی باشد، اما افزایش تدریجی گستره آن نتیجه تاثیر مستقیم فعالیت های انسانی است که از سواحل حاشیه دریاها نشات می گیرد و بخشی هم می تواند ناشی از تغییر اقلیم باشد.

ابطحی به برنامه علمی پایش سواحل و آب های ساحلی پژوهشگاه اشاره کرد و گفت: در این برنامه وضعیت آب های ساحلی و به ویژه اکوسیستم های حساس مانند چنگل های مانگرو و مرجان های خلیج چابهار مورد بررسی و ارزیابی مستمر قرار می گیرد. همچنین در قالب این برنامه وضعیت خلیج گرگان به عنوان یکی از مناطقی که به دلیل تغییرات اقلیمی به شدت در معرض تغییر است پایش می شود تا بتوان برنامه هایی برای بهبود وضعیت آن پیشنهاد داد.

وی اظهار داشت: در گشت تحقیقاتی اقیانوسی در این زمینه متمرکز شده ایم و به یافته هایی نیز دست یافتیم و طبق روال این گونه تحقیقات، این اطلاعات بعد از برداشت به صورت دقیق تحلیل می شوند که بخش زیادی از این اطلاعات به صورت مقالات علمی پژوهشی منتشر می شوند و در دسترس متقاضیان داخلی و خارجی قرار می گیرند.

ابطحی در ادامه به تقویت داده های اقیانوسی پژوهشگاه اشاره کرد و گفت: مرکز داده های اقیانوسی در پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی فعال است و ما همواره در حال توسعه این مرکز هستیم؛ در واقع با ارتباطات بین المللی در حد امکان در حال توسعه این مرکز هستیم.

وی با اشاره به اینکه سعی می کنیم اطلاعات مرکز را به طور مداوم افزایش دهیم، تاکید کرد: یکی از ملزومات توسعه مرکز داده ها، افزایش همکاری بین ما و موسسات دیگری است که در کشور در زمینه علوم دریایی کار می کنند و تولید داده دارند؛ باید فرا داده های آنها را در این مرکز متمرکز کنیم تا در صورت مراجعه محققین، مشخص شود کدام داده در اختیار کدام موسسه است تا به آن مرکز مراجعه کنند.

ابطحی گفت: توسعه این مرکز موجب می شود که بدانیم در چه زمینه هایی داده داریم و در چه زمینه هایی داده کم داریم، در واقع حجم داده ها و اطلاعات روند مطالعات را نشان می دهد و می تواند برای مدیریت مطالعات دریایی وسیله و ابزار بسیار خوبی باشد.

وی درباره ارتباط پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی با مراکز علمی جهانی توضیح داد: ارتباط ما در موضوعات دریایی با مراکز علمی جهانی خوب است؛ بخشی از این ارتباطات سازمانی و اداری است و با توجه به اینکه پژوهشگاه ما نماینده ایران در فعالیت های دریایی مرتبط با یونسکو است، به طور مداوم با یکی از بخش های بزرگ یونسکو که همان کمیسیون بین دولتی اقیانوسی (ioc) است، در ارتباط هستیم، علاوه بر آن با 14 مرجع منطقه ای و بین المللی هم در ارتباط هستیم که بخشی از آنها به حوزه اقیانوس هند مرتبط هستند، تعدادی هم به کارهای ترویجی و گسترش فرهنگ اقیانوسی مرتبط است که ما در چارچوب آن فعالیت ها موظف هستیم دوره های منطقه ای و بین المللی برگزار کنیم.

ابطحی در ادامه به اسیدی شدن اقیانوس‌ها اشاره کرد و گفت: در 100 سال اخیر و با توسعه فعالیت‌های صنعتی با پدیده افزایش غلظت گازهای گلخانه‌ای و به ویژه دی‌اکسید کربن در جو زمین مواجه هستیم و این افزایش، اثرات انکارناپذیری را بر ترکیب شیمیایی اقیانوس‌ها و دریاها داشته که در نتیجه آن تنوع زیستی دریایی تحت تأثیر قرار گرفته است، شواهدی مانند سفید شدن آبسنگ‌های مرجانی برای آن مطرح شده، بنابراین موضوع اسیدی شدن اقیانوس‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و آشنایی با تجربیات سایر کشورها در این زمینه برای کشورهای منطقه غرب آسیا، بسیار حائز اهمیت است.

وی اظهار داشت: پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی در قالب یکی از برنامه های خود شبکه پایش اسیدی شدن دریاهای ایران را راه اندازی کرده است که بر اساس آن نمونه های آب دریاهای ایران از نظر پارامترهای مرتبط با بحث اسیدی شدن مورد ارزیابی قرار می گیرد تا بانک اطلاعاتی خوبی از روندهای حاکم بر آن ایجاد شود.

• پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی