بقا در جهان «ووکا»
جهان به طور دائم در حال تغییر است. این واقعیتی است که بسیاری از کسبوکارها پذیرفته اند و بسیاری از کارآفرینان نیز آماده بهره بردن از فرصت های این تغییرات دائمی هستند. متلاطم، غیرقابل پیش‌بینی و پرابهام از دیگر واژه هایی است که بیش از «تغییر» می‌توانند جهان پیرامون کسبوکارها را تشریح کنند. اما چه گام های عملی و واقع گرایانه ای می‌توان برای عملکرد موثر و کارآ در چنین محیطی برداشت؟...
اغلب گفته می‌شود که ما در جهانی به شدت نامطمئن زندگی می کنیم که پیش‌بینی و تعیین مسیر، توسعه کسبوکارها را دشوار می سازد.
در چنین جهان متلاطمی، شرکت‌ها و کسبوکارها با محیطی نامطمئن، پرنوسان و دائما در حال تغییر مواجه هستند که مدیریت استراتژیک را امری چالش برانگیز می‌کند.
در حالی که این موضوع توجه و رواج زیادی می یابد، در حقیقت از دهه 1980 میلادی بود که ارتش آمریکا کلیدواژه ای با نام ووکا (VUCA) برای توصیف جهان پس از جنگ سرد استفاده کرد. ووکا ساخته شده از حروف آغازین چهار واژه است: متلاطم، غیرمطمئن، پیچیده و مبهم. این اصطلاح بعدها به حوزه کسبوکار رخنه کرد تا از آن برای توصیف ابهام های محیط عملیاتی استفاده شود.
اکنون آن را به عنوان یک استعاره و توصیف حیاتی برای دشواری روزافزون مدیریت کسبوکارها در محیط های مبهم و پرمخاطره استفاده می‌کنند.
جهان امروز تفاوت های بی شماری با دهه 1980 میلادی دارد که برای نخستین بار چنین اصطلاحات و واژگانی استفاده شد. در آن زمان، ادبیات جدید برای نشان دادن شروع تغییرات بود. انگار در دنیای سیاست متوجه شده بودند که رویکردهای کلاسیک و استراتژیک دیگر به کارآیی گذشته نیست. اما امروز نه در سیاست و نه در مدیریت نیازی به این تاکید نیست.
بسیاری از حوزه های اقتصادی و صنایع گوناگون، تغییر و تلاطم و ابهام را بخشی جدایی ناپذیر از فعالیت های خود می دانند. آنها متوجه هستند که در دریایی توفانی کشتیرانی می‌کنند که امواج متلاطم و غیرقابل پیش‌بینی، ناوبری آنها را به شدت دشوار ساخته است. به وضوح به همین علت است که در بسیاری از صنایع، دیگر تاکید اصلی بر مفاهیمی مانند بهره وری و رشد نیست و اهمیت یافتن نسبی کارآیی و اثربخشی حاکی از آن است که هر کسب‌و‌کاری ابتدا باید چابک، توانمند و انعطاف پذیر شود تا بقا یابد.
جهان ووکا اغلب به این دلیل تهدیدی برای کسبوکارها و مدیریت آنها به شمار می‌رود که درک و پیش‌بینی آن دشوار است.
مواجهه با این ابهام و فقدان قطعیت اغلب از طریق مدیریت ریسک و کنترل تهدیدها صورت می پذیرد. اما این شیوه تفکر باید تغییر کند. ابهام ها را باید همچنین به چشم فرصت هایی برای رسیدن به ماورای هویدا، منبع رشد و نوآوری نگریست. درست است که بسیاری از مفاهیم و ایده های سنتی مدیریت، قابلیت استفاده در صنایع بسیاری (البته نه در همه صنایع) را از دست داده اند و ساختارهای کنونی در حال ضعیف شدن هستند. با این حال، ابهام می‌تواند مسیر ساختن بنایی جدید و تحول آفرین را هموار سازد.
یکی از مهم‌ترین پرسش ها این است: به چه توانمندی ها و رویه هایی برای فعالیت و مدیریت در ابهام استراتژیک نیاز داریم؟ این مقاله می کوشد که درکی عمیق تر از شیوه بقا در جهان ووکا را فراهم آورد.
آیا جهان ووکا آینده دارد؟
اغلب جهان ووکا چون پدیده ای واحد و منسجم مورد بحث قرار می‌گیرد. با این حال، چیزی به اسم جهان ووکا وجود ندارد.
جهان ووکا در بهترین حالت اشاره به یک شیوه نگاه دارد. در حقیقت حاکی از آن است که با نگرش متفاوتی به بررسی مفاهیم و پدیده ها خواهیم پرداخت.
برای درک بهتر جهان ووکا، بهتر است به جای تصور آن به عنوان یک پدیده واحد و مشخص، به شناسایی اجزا و ویژگی های مختلف آن و درک و شناسایی تفاوت ها و همبستگی های اجزا برویم.
در عمل، جهان ووکا شامل چهار پدیده متمایز و متفاوت می‌شود که هرکدام از آنها واکنش سازمانی خاصی می طلبند.
نخستین پدیده یا ویژگی، تلاطم است. تلاطم به تغییرات سریع، ناگهانی و غیرقابل پیش‌بینی محیط اشاره دارد. اغلب مشکلات غیرمنتظره هستند و مشخص نیست تا چه زمانی ادامه یابند. البته با آنکه ناگهانی و غافلگیرکننده ظهور می‌کنند، درکشان همواره دشوار نیست.
دومین بُعد و جنبه از جهان ووکا، فقدان قطعیت است. در بسیاری از مواقع، اطلاعات کافی نسبت به شرایط موجود نیست. البته ممکن است تا حدی علل و پیامدهای رویدادها قابل درک باشد. برای مواجهه با فقدان قطعیت، لازم است که گام هایی در جهت گردآوری و تفسیر اطلاعات برداریم. به عنوان مثال، اطلاعاتی راجع به پیشران های تغییر مانند توسعه فناوری، تغییرات صنعت و بازار، دگردیسی رفتار مصرف‌کنندگان و تغییرات سیاسی و ارزش ها لازم است.
پیچیدگی، سومین ویژگی است که اشاره به وجود وابستگی ها و ارتباطات متقابل متغیرهای مختلف محیط دارد. همواره مقدار موجهی از اطلاعات درباره شرایط پیچیده وجود دارد و به موجب آنها می‌توان احتمال داد که شرایط به چه نحوی پیش خواهد رفت. با این حال، به دلیل درک ناکافی از روابط درونی و متقابل متغیرها، نمی‌توان اطلاعات را با عمق و سازگاری کافی به دست آورد. در محیطی که پیچیده به نظر می رسد، باید اطلاعات جدید و بیشتری به دست آورد تا درک کامل تری حاصل کنیم.
در نهایت، ویژگی چهارم ابهام است که می‌توان آن را گنگ بودن و دوپهلو بودن شرایط هم نامید. به عبارت دیگر، کسبوکارها در بسیاری از مواقع با شرایطی مواجه هستند که هر فرد تحلیل و تفسیر متفاوتی از آن دارد. در چنین محیطی، درک الگوهای تعاملی شرایط نیز دشوار است. جمع آوری اطلاعات جدید نیز نمی‌تواند چندان از ابهام بکاهد. دلیلش آن است که اغلب حتی نمی دانیم چه اطلاعات مرتبط و چه اطلاعاتی غیرمرتبط است. در نتیجه نمی دانیم نیاز به جمع آوری چه اطلاعاتی است.
برای درک عمیق تر جهان ووکا، سراغ مقالات و ادبیات پژوهشی رفتیم. با این حال، متوجه شدیم که این مفهوم به شکل سطحی و عمومی بررسی شده است. اصطلاح ووکا به طور سرسری و اندکی سخاوتمندانه برای هر شرایطی استفاده شده است که تغییراتی فراوان در محیط عملیاتی شرکت‌ها وجود دارد و آن تغییرات هم اهمیت زیادی دارند. همچنین در مقالات این‌گونه فرض شده است که به سادگی می‌توان جهان (یا محیط) ووکا را تشخیص داد و مرزی روشن بین آن با جهان قابل پیش‌بینی ترسیم کرد.
جهان ووکا کم و بیش یک مونتاژ تصادفی از مفاهیم توصیف کننده فقدان قطعیت در محیط عملیاتی شرکت‌هاست و همه آنها زیر یک دسته بندی واحد قرار گرفته اند.
ما در مطالعه خود متوجه شدیم که برای شناخت و ارائه راهکارهای جهان ووکا می‌توان دو رویکرد متمایز در پیش گرفت. نخستین رویکرد آن است که اصطلاح ووکا را مفهومی تاریخ گذشته و کم اهمیت بدانیم. در پیش گرفتن چنین روشی، به معنای فروگذاشتن هرگونه تلاشی برای توسعه این مفهوم و نظریه پردازی درباره آن است. در این صورت، مفهوم ووکا به تدریج کمرنگ خواهد شد و به فراموشی سپرده می‌شود.
از طرف دیگر، واضح است که این مفهوم به‌رغم سطحی بودن و نقص هایش، توصیف کننده ویژگی های مهمی از جهان امروز ماست و نیازمند تشریح و شناخت بیشتر آن هستیم. بر اساس این نظریه، چارچوب کاملی برای شناخت تغییرات و افزایش درک و اطلاعات محیطی خود نیستیم.
با این حال، ابزاری برای بحث درباره پدیده های مرتبط با ابهام های محیطی و اثر آنها بر توسعه کسب و کارها و مدیریت استراتژیک خواهیم داشت.
با این تفاسیر، به این نتیجه رسیدیم که رویکرد دوم، سازنده تر است. ما باید نگرشی عملی تر برای توسعه و بسط مفهوم ووکا در پیش بگیریم تا این مفهوم بتواند کاربردی واقعی در تفکر استراتژیک داشته باشد؛ همچنین از طریق آن بتوانیم درکی عمیق تر و گسترده تر از شیوه تغییر جهان نامطمئن خویش به دست آوریم. بررسی های ما نشان می‌دهد که ادبیات پژوهشی موجود درباره جهان ووکا، حرف گفتنی چندانی درباره مدیریت استراتژیک یا اقدامات مدیریتی مناسب ندارد.
مشاهدات و نتیجه گیری مقالات فراوانی که در این باره نگاشته شده اند، کاربرد عملی چندانی برای مدیران و سازمان‌ها ندارند و توضیح نمی دهند که آنها (مدیران و سازمان‌ها) در مواجهه با جهان ووکا (یا تغییرات حاوی چهار ویژگی نامبرده) چه باید بکنند. ما در تلاش برای افزایش دانش عملی و ارائه پاسخی به پرسش موجود هستیم.
توانمندی های حیاتی آینده
توانمندی آینده نگری یکی از مهم‌ترین توانمندی هایی است که می‌توان در محیطی مبهم به دست آورد. شاید از طریق این توانمندی بتوان فرصتی ارزشمند برای حل عملی مسائل مرتبط با فقدان قطعیت و ابهام های استراتژیک به دست آورد.
این توانمندی همچنین به کسبوکارها و شرکت‌ها کمک می‌کند تا اقدام به شناسایی و بهره گیری از فرصت های جدید ناشی از ابهام کنند. اما چگونه می‌توان این توانمندی را کسب کرد؟
کسبوکارها و صنایع مختلف، تفاوت های بسیاری با یکدیگر دارند. از این رو به سادگی نمی‌توان یک نسخه واحد و جهان شمول برای آنها نوشت تا بر اساس آن سبک مدیریت استراتژیک خود در جهان پرابهام را تدوین کنند. رویکردها و راهکارهای مناسب برای هر شرکت، بستگی زیادی به ویژگی های خاص محیط عملیاتی (امروز و آینده) آنها دارد.
آینده نگری یکی از توانمندی های ارزشمند کسب‌وکارهاست که با افزایش ابهام ها و تلاطم ها بر اهمیت آن نیز افزوده شده است. شرکت‌هایی که توان آینده نگری داشته باشند، قادر به شناسایی برخی تحولات آینده و تشخیص فرصت های ناشی از آنها خواهند بود. در این صورت، به‌جای آنکه برای بقا تقلا کنند، فرصت رشد و شکوفایی هم به دست خواهند آورد. البته آینده نگری به ویژه با افزایش ابهام ها دشوارتر هم می‌شود. با این حال، حتی اگر شرکتی 3 یا 5 سناریوی محتمل برای آینده تدوین کرده باشد و آمادگی واکنش به تغییرات هر سناریو را هم نهادینه ساخته باشد، تا حد زیادی از غافلگیری مصون خواهد ماند.
نوآوری و رشد کسبوکار بدون چنین شناخت و درکی (هرچند احتمالی) از آینده ممکن نیست. درک خردمندانه از تغییرات آتی محیط عملیاتی، منجر به تسهیل گفت وگو درباره مفروضات استراتژیک شرکت، اهداف آن و راهبردهایش نیز می‌شود. از منظر نوآوری، توانمندی آینده نگری شیوه و مکان های مناسب برای جست‌وجوی فرصت های کسبوکار، نوسازی های سازمانی و چابک سازی استراتژی را فراهم می سازد. البته نوآوری و به ویژه نوآوری بنیادین و تحول آفرین می‌تواند خود تبدیل به روشی برای اتخاذ موضعی فعالانه نسبت به آینده و کسب مزیت رقابتی شود.
به این صورت، شرکتی که نوآوری بیشتری داشته باشد یا بتواند فناوری یا محصول جدیدی به بازار عرضه کند، خود تغییرساز می‌شود و محیط (از جمله شرکت‌های رقیب) را وادار به واکنش می سازد.
به این صورت، توانمندی های آینده نگری و اقدامات متناظر با آن، ابزارهای ارزشمندی برای درک و تحلیل ابهام فراهم می سازند. پژوهش ما نشان می‌دهد که می‌توان دو رویکرد جداگانه اما مرتبط در مورد توانمندی های آینده نگری در پیش گرفت که به ویژه در جهان ووکا ارزش فراوانی خواهند داشت: آینده های متناوب و دانش آینده. آینده های متناوب اشاره به رویکرد نظام مند سازمانی نسبت به آینده نگری دارد و دانش آینده نیز بر مهارت های فکری و شناختی آینده تاکید می‌کند.
آینده های متناوب می گوید که به دلیل تغییرات دائمی، آینده تفاوت فراوانی با گذشته دارد و به همین دلیل نمی‌توان برای مواجهه با آن از دانش و تجربیات پیشین بهره برد. با افزایش ابهام ها و تلاطم ها، نامرتبط بودن دانش و تجربیات پیشین، بیشتر هم می‌شود.
ابهام باعث می‌شود که تدوین استراتژی، برنامه و نقشه راه شرکت نیز دشوار شود. شرکت‌ها اطلاعات روشن کمتری نسبت به محیط عملیاتی خود و نیروهای پیشران آن خواهند داشت. به این دلیل، لازم است که آینده نگری محیط عملیاتی را بیش از قبل بخشی از فرآیند تدوین استراتژی آنها به شمار آوریم. در همین حال، مدیریت باید قادر به ایجاد درکی مشترک از شیوه اثرگذاری مفهوم جهان ووکا بر استراتژی باشد و برای کارکنان و واحدهای مختلف سازمانی توضیح دهد که این ابهام ها پتانسیل چه تهدیدها و فرصت هایی را دارند. در چنین شرایطی، لازم است که شرکت‌ها قادر به تدوین سناریوهای احتمالی آینده برای اجتناب از غافلگیری باشند. با این حال، توقف در این سطح جایز نیست و آنها همچنین باید انعطاف پذیری و آمادگی ذهنی - عملیاتی کافی برای تغییر مسیر خود در کوتاه ترین زمان مواجهه با دگرگونی محیط داشته باشند.
دانش آینده به عنوان دومین رویکرد پیشنهادی ما در مواجهه با جهان ووکا، اشاره به اهمیت مهارت های ذهنی و فکری دارد. افراد و شرکت‌ها (به‌عنوان مجموعه ای از افراد) باید قادر به بازیادگیری و تغییر پیش فرض های خود درباره آینده باشند. با این حال، دانش آینده به تنهایی حائز اهمیت نیست و فقط به عنوان ابزاری برای پیشبرد و حرکت در مسیر ابهام عمل می‌کند.
یکی از ویژگی های خاصی که در دانش آینده توصیه می‌شود، بازنگری های مکرر در تفکرات است. به این صورت که کارکنان و شرکت‌ها پس از تفکر و آینده نگری، بارها به بررسی شیوه تفکر خود می پردازند و معیارهای فکری و مفروضات خود از آینده را زیر سوال می برند. این تردید باعث سست شدن بخش های غیرمستحکم نظریات آنها می‌شود ولی آسیبی به مفروضات محتمل و موجه مدل آنها نخواهد زد.
توصیه دیگر این است که افراد به جز توجه به تفکر کلامی و در قالب جملات، به تفکر بصری و تلاش برای تجسم و مشاهده رویای آینده شرکت بپردازند. چنین اقدامی می‌تواند به نوبه خود جزئیات بیشتری از طرح و آینده های احتمالی برای آنها ترسیم کند یا نقص ها را با اتکا به قابلیت بخش های دیگری از ذهن برملا سازد.
--> اخبار مرتبط