بمبِ آبی چین فعال می‌شود؟ | پروژه‌ای که در خفا ساخته شد
اقتصادنیوز: هیچ‌کس نمی‌داند تأثیر بزرگ‌ترین پروژه برق آبی جهان از سوی چین چه خواهد بود اما ساخت آن نگرانی‌هایی را در میان کشورهای پایین‌دست، به ویژه هند و بنگلادش، برانگیخته است.
به گزارش اقتصادنیوز، وقتی ون، بوم‌شناس مستقل چینی، در بهار 2025 از گرند کنیون یارلونگ تسانگپو بازدید کرد، کامیون‌های سنگین متعددی را دید که پر از مصالح ساختمانی در امتداد شهرستان مدوگ در بخش جنوب شرقی منطقه خودمختار تبت بودند.
تنها یک جاده باریک، مرکز شهرستان و شهرک‌ها را به هم متصل می‌کرد و مردم محلی معتقد بودند که جاده‌ها درست زمانی که دولت مرکزی در حال افزایش برنامه‌های ساخت یک نیروگاه برق آبی بود، در حال آسفالت شدن بودند.
پروژه قرن
بنا بر گزارش فارین پالیسی، با این حال، این فقط یک پروژه برق آبی نبود. زمانی که لی کیانگ، نخست‌وزیر چین، در ماه ژوئیه در کنار مقامات عالی‌رتبه ایستاده بود تا ساخت پروژه زیرساختی 1.2 تریلیون یوانی (حدود 168 میلیارد دلار) در امتداد بخش‌های پایینی رودخانه یارلونگ تسانگپو را اعلام کند، آن را «پروژه قرن» نامید. خبرگزاری دولتی شینهوا، بزرگ‌ترین سد برق‌آبی در حال ساخت جهان را به عنوان «توسعه کم‌کربن... پروژه‌ای ایمن که حفاظت از محیط زیست را در اولویت قرار می‌دهد» مورد ستایش قرار داد.
خبر مرتبط روزهای آشفته زیر نگاه متناقض ترامپ به چین | نوسان میان تلافی و آشتیاقتصادنیوز: وعده‌های ستیزه‌جویانه ترامپ مبنی بر اعمال تعرفه‌های جدید و شدید، که به سرعت با پیامی آشتی‌جویانه‌تر همراه شد، دلالت بر کشمکش داخلی بر سر رویکرد او دارد.
اما مقیاس عظیم این سد، پیامدهای فوری و بلندمدتی حتی برای سیاره زمین دارد. متخصصان محیط زیست می‌گویند یارلونگ تسانگپو هنگام برخورد با شرق هیمالیا، شرایط هیدروترمال منحصر به فردی ایجاد می‌کند و در نتیجه شمالی‌ترین جنگل بارانی گرمسیری جهان - زیستگاه گربه‌سانان و خزندگان متنوع و همچنین برخی از بزرگ‌ترین و باستانی‌ترین درختان آسیا - را به وجود می‌آورد. هنوز بسیاری از گونه‌های جدید در این منطقه کشف می‌شوند، از جمله میمون گونه سفید که حدود سال 2014 پیدا شد.
ون که به دلیل ماهیت حساس پروژه از نام مستعار استفاده کرد، گفت: «تأثیر اکولوژیکی و زیست‌محیطی این پروژه نگرانی اصلی من است «تمام برنامه‌های خاص این پروژه محرمانه هستند. ما نمی‌توانیم تأثیرات دقیق پروژه - اینکه کدام زیست‌گاه‌ها ممکن است زیر آب بروند یا تکه‌تکه شوند و... تغییرات در سرعت جریان رودخانه، دمای آب چگونه خواهد بود - را ارزیابی کنیم [و] نمی‌دانیم چگونه این تأثیرات را کاهش دهیم.»
آخرین دروازه؛ برج آب آسیا
پروژه سد بزرگ مدوگ، با ظرفیت تولید برنامه‌ریزی‌شده 300 میلیارد کیلووات ساعت برق سالانه - حدود سه برابر تولید سالانه سد سه دره - در منطقه‌ای از نظر زیست‌محیطی شکننده و از نظر سیاسی حساس قرار دارد. این پروژه در نزدیکی گریت بند واقع شده است، جایی که رودخانه یارلونگ تسانگپو یک چرخش 180 درجه‌ای انجام می‌دهد، از میان هیمالیا عبور می‌کند و به سمت جنوب به دشت‌های هند می‌ریزد تا به برهماپوترا تبدیل شود و سپس قبل از ورود به خلیج بنگال، به با عنوان جامونا به بنگلادش می‌رود. محل ساخت و ساز کمی بیش از 30 مایل از منطقه مورد مناقشه بین چین و هند فاصله دارد.
با توجه به اینکه بیشتر انرژی برق‌آبی در استان‌های سیچوان و یوننان قبلاً بهره‌برداری شده، تحلیلگران اکنون رودخانه‌های بالادست فلات تبت را به عنوان آخرین دروازه بزرگ با پتانسیل بالای انرژی برق‌آبی می‌بینند.
به گفتع سابرینا هابیچ - سوبیگالا، استاد چین مدرن در دانشگاه آزاد برلین آلمان، دولت چین اکنون تبت را نه تنها به عنوان برج آب آسیا، بلکه به عنوان قطب انرژی پاک چین نیز می‌بیند و رودخانه‌های آن را به پایگاه‌های انرژی تجدیدپذیر تبدیل می‌کند. به اعتقاد هابیچ - سوبیگالا، «تناقض اساسی در سیاست چین» وجود دارد: «مناطق حفاظت‌شده اغلب با مناطق توسعه انرژی همپوشانی دارند و شکنندگی زیست‌محیطی معمولاً بر اولویت‌های توسعه دولت غلبه نمی‌کند. آن‌ها حاضرند محیط زیست را برای این اهداف دیگر فدا کنند.»
بزرگ‌ترین تولیدکننده کربن دنیا
چین بزرگ‌ترین تولیدکننده کربن در جهان است، اما قصد دارد تا سال 2030 به اوج انتشار گازهای گلخانهای و تا سال 2060 به خنثی‌سازی کربن دست یابد. این کشور برای تحقق این اهداف، سرمایه‌گذاری‌های سنگینی در انرژی‌های تجدیدپذیر انجام می‌دهد و قصد دارد در پنج سال آینده، سوخت‌های غیرفسیلی 25 درصد از مصرف انرژی خود را تشکیل دهند.
چین سال گذشته 6.8 تریلیون یوان (940 میلیارد دلار) در انرژی پاک سرمایه‌گذاری کرد که کمی بیشتر از 6.3 تریلیون یوان (890 میلیارد دلار) هزینه شده در سال 2023 است. طبق گزارش انجمن بین‌المللی انرژی آبی، این کشور هم‌چنان در توسعه جهانی انرژی آبی پیشرو است و تقریباً 60 درصد از ظرفیت جدید انرژی آبی جهان که سال گذشته اضافه شده را به خود اختصاص داده است.
شمشیر دولبه
اما پروژه‌های انرژی پاک همیشه برای محیط زیست محلی خوب نیستند. در اوایل سال 2010، سازمان غیرانتفاعی زیست‌محیطی CWR مستقر در هنگ کنگ، انرژی آبی را «شمشیری دولبه» نامید - در حالی که این نیروگاه‌ها انتشار گازهای گلخانهای را کاهش می‌دهند، به دلیل ساخت و ساز و همچنین جابه‌جایی مردم محلی، تهدیدهای جدی برای حیوانات، ماهی‌ها و پرندگان ایجاد می‌کنند. گزارش سال 2024 فدراسیون بین‌المللی حقوق بشر خاطرنشان می‌کند که رونق نیروگاه‌های برق‌آبی در تبت «خسارت جبران‌ناپذیری» به تمدن تبت، محیط زیست و کشورهای پایین‌دست وارد می‌کند و دستور کار چین «تأثیر انسانی، علم و بدتر شدن تغییرات اقلیمی ناشی از نیروگاه‌های برق‌آبی را نادیده می‌گیرد».
تمپا گیالتسن زاملا، متخصص محیط زیست و معاون مدیر موسسه سیاست تبت مستقر در هند، به فارین پالیسی گفته که امروزه پروژه‌های برق‌آبی عظیم به عنوان منبعی برای انرژی سبز «منسوخ» شده است و آن‌ها به دلیل طول عمر کوتاه و هزینه‌های سنگین زیست‌محیطی و اجتماعی، دیگر انرژی سبز محسوب نمی‌شوند. او گفت: «این مکان خاص، منطقه‌ای مقدس در فرهنگ تبت و پناهگاهی برای جنگل‌های باستانی و گونه‌های نادر است. این سد، بخش‌های وسیعی از این جنگل‌ها را زیر آب می‌برد، زیستگاه‌های حیات وحش را نابود می‌کند و اکوسیستم شکننده کوهستان را بی‌ثبات می‌کند و منجر به افزایش رانش زمین و سیل هم در سطح محلی و هم در پایین‌دست می‌شود.»
سد سازی دولتی و سرکوب مردم
در حالی که چین در حال پیگیری یک پروژه عظیم دیگر است، هرگونه فضایی برای مخالفت در دوران ریاست جمهوری شی جین پینگ از بین رفته است. پروژه سد مدوگ در مجلس قانونگذاری به رأی گذاشته نشد، بلکه در عوض در چهاردهمین برنامه پنج ساله چین در سال 2020 ظاهر شد و خبرگزاری شینهوا تصویب آن را در سال 2024 اعلام کرد. به گفت ون: «بحث عمومی که توسط سد سه دره برانگیخته شده، بسیار گسترده‌تر، عمیق‌تر و پایدارتر از این پروژه است. سد سه دره تعداد زیادی از مردم آواره را درگیر کرده است و جزئیات برنامه‌ریزی این پروژه کاملاً محرمانه نگه داشته شده است».
به گزارش بی‌بی‌سی، سال گذشته، ساخت سد کامتوک در شرق تبت منجر به اعتراضات گسترده و سرکوب دولت شد. مخزن سد چندین روستا و صومعه را زیر آب خواهد برد و حدود 4287 نفر را جابجا خواهد کرد. زاملا گفت ادعاهای مربوط به مزایای سد برای مردم محلی «گمراه‌کننده» است و افزود که برخلاف گزارش‌های رسانه‌های چینی مبنی بر اینکه انتظار می‌رود سد مدوگ «معیشت مردم محلی را تقویت کند»، شهرک‌های کمی در نزدیکی آن وجود دارد. او گفت که برق تولید شده انرژی شهرهای چین را تأمین می‌کند و به نفع نخبگان شهری و نه تبتی‌ها خواهد بود.
پروژه سیاسی و نمایشی از مهارت مهندسی
در همین حال، برخی از تحلیلگران می‌گویند از آن‌جا که این سد با اهداف اقلیمی چین مرتبط است و شخصاً توسط شی حمایت می‌شود، دولت از هیچ تلاشی برای تکمیل آن دریغ نخواهد کرد، به خصوص اگر بتواند به ویترینی برای پروژه‌های بزرگ زیرساختی چین تبدیل شود.
به گفته هابیچ - سوبیگالا: «به همین دلیل است که بسیاری از ناظران سد مدوگ را کمتر به عنوان یک ضرورت اقلیمی و بیشتر به عنوان یک پروژه سیاسی و نمادین می‌بینند: نمایشی از مهارت مهندسی و تلاش شی جین پینگ برای زیرساخت‌های «پیشرو در جهان».
بمب آب؛ تهدیدی در فراتر از مرزها
در حالی که این پروژه در چین مورد تجلیل قرار گرفته، ساخت آن نگرانی‌هایی را در میان کشورهای پایین‌دست، به ویژه هند و بنگلادش، برانگیخته است. چین کنوانسیون آبراه‌های سازمان ملل متحد را امضا نکرده است - کنوانسیونی که از درگیری‌ها جلوگیری می‌کند، به اشتراک‌گذاری اطلاعات و حفاظت از محیط زیست را ترویج می‌دهد و استفاده عادلانه از منابع آبی بین کشورها را تضمین می‌کند.
هابیچ - سوبیگالا خاطرنشان کرد که ساخت زیرساخت‌های بزرگ در مناطق مرزی بخشی از استراتژی دیرینه دولت‌سازی چین بوده است، زیرا این امر کنترل بر مناطق مرزی را تحکیم می‌کند، این مناطق را در شبکه‌های اقتصادی ملی عمیق‌تر ادغام می‌کند و ظرفیت حضور دولتی را در محل ایجاد می‌کند. با یارلونگ تسانگپو، مسائل فرامرزی نیز آشکار است.
در ایالت آروناچال پرادش در شمال شرقی هند، که با محل ساخت و ساز هم‌مرز است و چین تقریباً به طور کامل آن را قلمرو خود می‌داند، نگرانی‌هایی وجود دارد که این سد می‌تواند آب را منحرف یا کاهش دهد و اکوسیستم را مختل کند. کارشناسان می‌گویند در حالی که آزادسازی ناگهانی آب می‌تواند منجر به سیل‌های فاجعه‌بار شود - به ویژه در فصل باران‌های موسمی که حوضه براهماپوترا در حال حاضر سیل‌های ویرانگری را تجربه می‌کند - اما اختلال چین در جریان آب می‌تواند منجر به خشکسالی‌های احتمالی شود و بر اقتصاد کشاورزی در شمال شرقی هند و بنگلادش تأثیر بگذارد. پما خاندو، سروزیر آروناچال پرادش، در ماه ژوئیه به رسانه‌های هند گفت: «این سد تهدیدی برای موجودیت قبایل و معیشت ما خواهد بود. این موضوع کاملاً جدی است زیرا چین حتی می‌تواند از آن به عنوان نوعی «بمب آب» استفاده کند».
اهرم استراتژیک، اعمال قدرت و جنگ بر سر آب
نیراج سینگ مانهاس، مشاور ویژه آسیای جنوبی در ابتکار عمل سیاست پارلی مستقر در کره جنوبی، گفت که ساخت سد از منظر ژئوپلیتیکی یک «اعمال قدرت» است. وی افزود که کنترل جریان رودخانه، نفوذ قابل توجهی به چین بر همسایگانش می‌دهد، در حالی که هیچ معاهده اشتراک آب بین چین، هند و بنگلادش وجود ندارد.
چین ادعای مالکیت صریح رودخانه‌های بالادست در تبت را دارد که به عنوان رودخانه‌های اصلی به چندین کشور پایین‌دست می‌ریزد و اهرمی استراتژیک به این کشور می‌بخشد. گفته می‌شود که حدود 718 میلیارد متر مکعب آب سطحی از تبت، سین کیانگ و مغولستان داخلی به کشورهای همسایه جریان دارد که 48 درصد آن به هند سرازیر می‌شود. گزارش سال 2020 موسسه لووی می‌گوید که کنترل بر رودخانه‌ها «عملاً به چین قدرت کنترل اقتصاد هند را می‌دهد».
مانهاس به فارین پالیسی گفت: «این موضوع صرفاً مربوط به انرژی نیست؛ بلکه مربوط به کنترل آب در منطقه‌ای است که از قبل به دلیل اختلافات مرزی چین و هند پرتنش بوده است. هند نگران است که چین بتواند از آب به عنوان سلاح استفاده کند - چه با مسدود کردن جریان‌ها و چه با جاری شدن سیل‌های ناگهانی».
در ماه مارس، وزارت امور خارجه هند اعلام کرد که دولت هند «نگرانی‌های خود را» با مقامات چینی، از جمله در مورد «نیاز به شفافیت و مشورت با کشورهای پایین‌دست» ثبت کرده است. به نوشته ایندیا تودی، چین از سال 2022 داده‌های رودخانه‌ای را با هند به اشتراک نگذاشته است. دو کشور در سال 2002 توافق‌نامه‌ای در مورد داده‌ها امضا کردند که به هند در پیش‌بینی سیل و مسائل مدیریت آب کمک می‌کند.
کارشناسان می‌گویند که با توجه به سیاست آبی چین در مکونگ در جنوب شرقی آسیا، ترس‌های هند بجا است. در گزارش سال 2020 مرکز استیمسون آمده است که سدهای چین تقریباً تمام جریان آب فصل مرطوب مکونگ بالایی را محدود کرده‌اند و روند رو به افزایش خشکسالی فصل مرطوب در حوضه پایینی «به طور نزدیکی با نحوه آزادسازی آب توسط چین در فصل خشک و محدود کردن آب در فصل مرطوب، مطابقت دارد».
به گفته مانهاس، کشورهایی مانند هند و بنگلادش می‌توانند در ایجاد یک نهاد منطقه‌ای، مانند کمیسیون مکونگ برای جنوب آسیا، برای مذاکره در مورد حقوق آب، پیشگام باشند. در حالی که کشورهای مکونگ پایینی - از جمله کامبوج، لائوس، تایلند و ویتنام - کمیسیون رودخانه مکونگ را در سال 1995 تشکیل دادند، این کمیسیون قدرت اجرای تصمیمات را ندارد و چین به عنوان یکی از امضاکنندگان غایب است. مانهاس گفت: «مسئله، سابقه چین است - این کشور اغلب تمایلی به تعامل کامل با مجموعه مکونگ نداشته و تمایل به اولویت دادن به منافع خود داشته است. جلب همکاری چین برای معادلی در جنوب آسیا دشوار اما غیرممکن نخواهد بود. این یک هدف دور از دسترس است، اما یک جبهه متحد می‌تواند چین را متقاعد کند که شیوه‌های مدیریت آب مشارکتی‌تری را اتخاذ کند».
اما در حالی که چین ساخت این سد عظیم را آغاز کرده است، هنوز هیچ نشانه‌ای از همکاری بالقوه با کشورهای پایین‌دست برای به اشتراک گذاشتن داده‌هایی که می‌تواند به ارزیابی اثرات زیست‌محیطی آن کمک کند، وجود ندارد. در حال حاضر، این سد منعکس‌کننده جاه‌طلبی‌های چین در حال ظهور است - که در خفا پنهان شده است.
همچنین بخوانید- بمبِ آبی چین فعال می‌شود؟ | پروژه‌ای که در خفا ساخته شد
- ترامپ به دنبال دیدار با شی جین پینگ / اوضاع با چین خوب خواهد شد
- ترامپ؛ جنگ با طالبان را کلید می زند؟ | چین، افغانستان را به آمریکا واگذار نخواهد کرد
- دوگانه صلح و جنگ در رژه نظامی چین | شی با لباسی به سبک مائو از تجهیزات پیشرفته نظامی بازدید کرد | پیام حضور کیم و پوتین
