بهره مندی از ظرفیت بازارهای عراق، روسیه و چین در توسعه صادرات قطعات خودرو

خبرگزاری تسنیم، عراق، روسیه و چین به علت روابط تجاری تاریخی دیرینه با ایران و همچنین وجود انتظارات قابل پیش‌بینی در مورد رشد تعاملات اقتصادی طرفین، این کشور ها به احتمال زیاد جزو بازارهای بسیار مهم صادراتی برای قطعات خودروی ساخت ایران خواهند بود. بااین‌حال، موفقیت در این بازارها نیازمند آن است که صادرکنندگان با الزامات و انتظارات این بازارها سازگار شوند. برای نفوذ در این بازارها به رویکردی تدریجی نیاز بوده و باید از کار با نمایندگی‌های صادراتی شروع کرد و در مرحله بعد به سمت حضور شرکت‌های در آن بازارها حرکت کرد.

عراق، یک شریک پایدار در تجارت قطعات خودرو

عراق، یک شریک تجاری نسبتاً پایدار برای ایران در زمینه قطعات خودرو بوده و از سال 2011 بزرگ‌ترین بازار وارداتی برای قطعات ایرانی است. بازار عراق برای صادرات ایران از اهمیت بالایی برخوردار است به‌طوری‌که 3/26 میلیون دلار صادرات قطعات خودرو ایران به کشور عراق در سال 2018، یک‌سوم از کل صادرات قطعات خودرو ایران را تشکیل داده است، اما این رقم تنها 1/6 درصد از کل واردات عراق در زمینه قطعات خودرو می باشد. پس از امارات متحده عربی، چین، کره و ترکیه، ایران پنجمین صادرکننده به عراق و از مهم‌ترین تأمین‌کنندگان لوله اگزوز و چرخ (به ترتیب با 4/93 و 6/87 درصد از حجم واردات عراق) است.

در بخش خودرو نیز ایرانیان حضور فعالی در بازار عراق داشته‌اند؛ شرکت خودروسازی ایران‌خودرو در سال 2016 یک خط تولید در اسکندریه عراق ایجاد کرد که از قطعات نیمه منفصل وارداتی از ایران استفاده می‌کرد. ولی تجارت دوجانبه بین این دو کشور بر اثر اعمال مجدد تحریم‌ها آسیب‌دیده و صادرات وسایل نقلیه ایران با کاهش همراه بود و خودروسازان عمده در عراق خواستار معافیت‌هایی برای قطعات خودرو موردنیاز برای مونتاژ شده‌اند. صادرات خودرو و قطعات به این کشور قبلاً مشمول معافیت گمرکی بود، اما این وضع اخیراً با اعمال تعرفه‌های 15درصد برای قطعات خودرو و 8 الی 10 درصد برای وسایل نقلیه موتوری تغییریافته است.

مصرف‌کنندگان عراقی ارزش زیادی برای کیفیت قائل می‌شوند؛ بازار خدمات پس از فروش در عراق به‌شدت با رقابت قطعات وارداتی ارزان دست‌دوم روبه‌رو است و مصرف‌کنندگان بر این باورند که این قطعات دست‌دوم وارداتی از کیفیت بالاتری نسبت به محصولات وارداتی از چین و سایر تولیدکنندگان ارزان‌قیمت برخوردار است. ارزش این بازار حداقل 4 میلیارد دلار در سال2018 تخمین زده شده است.

بخش خودرو عراق از ظرفیت رشد بالایی برخوردار است؛ به طوری که در سال 2018 با فروش 53528 دستگاه خودرو در عراق، این کشور به شصت و سومین بازار بزرگ جهانی تبدیل شده است؛ اگرچه این میزان در مقایسه با فروش 24800 دستگاه وسایل نقلیه در سال 2016 رشد داشته، اما در مقایسه با 165000 دستگاه خودرو فروخته‌شده در عراق در سال 2010 افت محسوسی یافته است. البته دستیابی مجدد به این اندازه از بازار به زمان نیاز دارد.

تولید ناخالص داخلی عراق احتمالاً در کوتاه‌مدت رشد محسوسی خواهد داشت، ولی در میان‌مدت تعدیل خواهد شد. اولویت‌های بهبود چشم‌انداز صادرات قطعات خودرو ایران به عراق به عواملی همچون حفظ دسترسی به این بازار در شرایط تحریم به‌ویژه تأمین قطعات موردنیاز این کشور بستگی دارد. صادرکنندگان قطعات خودرو همچنین برای افزایش سهم خود از بازار خدمات پس از فروش باید از نظر قیمت و کیفیت به رقابت با محصولات وارداتی دیگر بپردازند. در این شرایط، ممکن است صادرکنندگان فرصت‌هایی برای صادرات طیف وسیع‌تری از قطعات خودرو داشته باشند. برای بهره‌برداری از این بخش بازار، بهبود کیفیت، گواهینامه‌ها و برندسازی علاوه بر حفظ رقابت‌پذیری قیمتی حائز اهمیت خواهد بود.

روسیه، بازاری با ظرفیت بالا برای رشد صادرات قطعات خودرو

روسیه از یک بازار خودرو بزرگ برخوردار است و سطح بالای مالکیت خودرو باعث افزایش تقاضا برای قطعات یدکی و خدمات تعمیراتی می‌شود. حجم بازار قطعات یدکی روسیه 24 میلیارد دلار در سال 2017 تخمین زده شده است که عمدتاً شامل لاستیک، قطعات سیستم تعلیق، روغن و سیالات بوده است. با کاهش رشد تولید ناخالص داخلی روسیه، تقاضا برای وسایل نقلیه هم کاهش‌یافته است. فروش 8/1 میلیون دستگاه خودرو در روسیه در سال 2018 در مقایسه با سال‌های قبل از آن رشد مختصری داشته، اما همچنان کمتر از میزان فروش سال 2012 با حجمی معادل 3/1 میلیون دستگاه بوده است. در میان‌مدت انتظار می‌رود که این بخش رشد آهسته اما مستمری داشته باشد.

صادرات قطعات خودرو ایران به روسیه نسبتاً محدود بوده و از کل 5/280 میلیون دلار صادرات محصولات ایرانی به روسیه در سال 2018، تنها 5/2 میلیون دلار به قطعات خودرو اختصاص داشته که سهم بسیار اندکی از کل 9 میلیارد دلار واردات قطعات خودرو در کشور روسیه بوده است. صادرکنندگان عمده قطعات خودرو به روسیه، کشورهای ژاپن با 3/1 میلیارد دلار، آلمان با 3/1 میلیارد دلار و کره جنوبی با 2/1 میلیارد دلار بوده‌اند و در میان قطعات خودرو صادرشده از ایران به روسیه، بیشترین سهم مربوط به رادیاتور و سیستم‌های تعلیق می‌باشد.

واردات قطعات خودرو از ایران برای روسیه در حال حاضر با 5 درصد تعرفه توافقی (کامله الوداد) و الزامات متعددی ازجمله برچسب‌زنی، کیفیت و ایمنی، آزمون‌ها و گواهینامه‌ها مواجه است. قطعات خودرو وارداتی به روسیه در بخش خودروسازی بزرگ این کشور و بازار خدمات پس از فروش آن استفاده می‌شود که در صورت رفع موانع تجاری و تسهیلات لازم، این کشور تبدیل به بازاری بسیار جذاب برای ایران خواهد شد و می‌توان صادرات قطعات خودرویی برای ایران را حداقل تا 7 میلیون دلار افزایش داد.

توسعه صادرات قطعات خودرو به روسیه مستلزم آن است که شرکت‌ها از فرصت‌های موجود برای افزایش سهم بازار خود و از افزایش تقاضا به‌طورکلی بهره‌برداری کنند. مذاکراتی برای تولید مشترک وسایل نقلیه در ایران، ترکیه و روسیه با طراحی و استفاده از یک پلتفرم مشترک برای چند خودرو متفاوت انجام‌گرفته است که البته هنوز در مورد امکان‌پذیری و فرصت‌های ناشی از آن برای تأمین‌کنندگان ایرانی قطعات خودرو ابهاماتی وجود دارد. بااین‌حال، صادرکنندگان باید برای نوسانات تقاضای قطعات خودرو آمادگی داشته باشند، چرا که آینده بازار روسیه به‌شدت به عوامل خارجی وابسته است.

چین، ظرفیتی بکر در یک بازار روبه‌رشد

چین علاوه بر اینکه یکی از صادرکنندگان عمده در جهان میباشد، 3/29 میلیارد دلار قطعات خودرو در سال 2018 وارد کرده است. بیشترین سهم از ارزش واردات قطعات خودرو طبقه‌بندی‌شده چین به جعبه‌دنده، فرمان و سیستم ترمز اختصاص تعلق داشته و کشورهای آلمان، ژاپن و کره بزرگ‌ترین صادرکنندگان قطعات خودرو به چین هستند؛ ایران سهم بسیار کمی از صادرات قطعات خودرو به چین را در اختیار دارد. واردات چین از ایران مشمول تعرفه توافقی 6 درصد و الزامات وارداتی عام و خاص متعددی ازجمله بازرسی و گواهینامه‌ها، مراحل فرآوری و توزیع مواجه است. بخش خدمات پس از فروش در چین جذابیت فزاینده‌ای برای تأمین‌کنندگان قطعات خودرو دارد که در صورت رفع موانع تجاری، این کشور ظرفیت بکری به میزان حدود 8 میلیون دلار برای صادرات قطعات خودرو ایران به چین فراهم می‌آورد که از این مقدار، 9/4 میلیون دلار با حذف محدودیت‌های تجاری و 2/3 میلیون دلار باقیمانده در صورت رشد بازار چین تحقق خواهد یافت.

تحقق فرصت‌های موجود در بازار چین برای شرکت‌های ایرانی باتجربه و آگاهی اندک در این کشور یک چالش محسوب می‌شود؛ همچنین ایجاد روابط جدید با تولیدکنندگان تجهیزات اصلی و عمده‌فروشان برای موفقیت در تأمین نیازهای خودروسازان و همچنین بخش روبه‌رشد خدمات پس از فروش اهمیت اساسی دارد؛ بنابراین می‌توان با تلاش‌های جمعی برای جذب سرمایه‌گذاری از شرکت‌های چینی در قالب سرمایه‌گذاری‌های مشترک و پیگیری فرایند پیوستن این شرکت‌ها به زنجیره‌های تأمین و اخذ طرح‌ها، استانداردها و فناوری‌های مورد انتظار و همچنین با ایجاد کنسرسیوم‌های تولیدی کمک کرد تا تولیدکنندگان هزینه‌های خود را مدیریت نمایند.

در اقتصادی که به‌سرعت در حال دیجیتالی شدن است، تجارت الکترونیکی دائماً نقش مهم‌تری در توزیع در بازار چین ایفا می‌کند و بر زنجیره تأمین سنتی قطعات خودرو تأثیر می‌گذارد؛ بنابراین، لازم است تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان، محصولات و روش‌های کسب‌وکار خود (در مورد تبلیغات، پشتیبانی، ضمانت‌نامه، شرایط اعتبارات و...) را با این تحولات منطبق سازند و از هر دو نوع شیوه کسب‌وکارB2B و B2C بیشتر بهره ببرند.

برای دستیابی به چشم‌انداز و اهداف راهبردی موردبحث، یک برنامه هدفمند قوی، عملی و واقع‌بینانه لازم بوده و اجرای موفقیت‌آمیز این فعالیت‌ها به توانایی ذی‌نفعان در برنامه‌ریزی و هماهنگی اقدامات به شیوه حرفه ای بستگی خواهد داشت. برای دست‌یافتن به نتایج پایدار، فعالیت‌های گوناگون نهادهای دولتی و خصوصی باید هماهنگ بوده تا درنتیجه آن، یک محیط و چارچوب مناسب برای اجرای موفقیت‌آمیز راهبردی ایجاد نمایند.

* علی جودتوند؛ پژوهشگر اقتصادی