بودجه‌نویسی با چشمان باز باز / دخل و خرج کشور زیر ذره‌بین محاسباتی دیوان محاسبات

به گزارش خبرنگار حوزه مجلس گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان، گزارش تفریغ بودجه در شهریور ماه رونمایی شد، خبری که شاید برای خیلی‌ها قابل درک نبود، اما برای متولیان و تلاشگران حاضر در گود بودجه که با مشکلات ارائه دیر هنگام و یا به عبارتی ارائه گزارش در وقت اضافه بازی همواره مواجه بوده اند، ارائه 4 ماه زودتر گزارش تفریغ بودجه خبری ای است که امید عبور از گردنه سخت کسری بودجه پیش بینی نشده را به ذهن همگان متبادر کرده است.

رشد نامتناسب فعالیت‌های دولت و نبود شفافیت میزان دخالت در امور اقتصادی و تقسیم ناموزون و غیرمنطقی وظایف بین دستگاه‌های اجرایی، موجب گردیده که انجام عملیات در بودجه با کندی صورت گیرد و همچنین منجر به اتلاف منابع و کاهش کارآیی هزینه‌های بودجه شود. این چالش در نظام بودجه ریزی، همراه با مشکل نبود معیار‌ها و ضوابط مشخص در نظام مالی و اداری دستگاه‌های اجرایی باعث شده که در برقراری انضباط مالی و اقتصادی در نظام بودجه ریزی اخلال ایجاد شود و به جای آن در بودجه ریزی، رقابت شدیدی بین دستگاه‌های مختلف برای افزایش سهم بودجه خود حاکم شود.

*س_چیستی و چرایی گزارش تفریغ بودجه _س*

تفریغ از نظر لغوی یعنی فارغ ساختن، و تفریغ بودجه در اصطلاح مالی فراغت از بودجه یا نتیجه‌ی اجرای بودجه است. دیوان محاسبات کشور سالانه با بررسی حساب‌ها و اسناد مربوط به دستگاه‌های دولتی، گزارش تفریغ بودجه را تهیه می‌کند که در آن نحوه و میزان هزینه سازمان‌ها، پروژه‌ها و پیشرفت آن‌ها بر اساس لایحه بودجه مشخص است. در لغت‌نامه دهخدا تفریغ حساب، واریز کردن حساب و فارغ شدن از آن معنی شده است.

تفریغ بودجه در قانون تعریف نشده، اما بر اساس تعریف دیوان محاسبات کشور تفریغ بودجه به معنای تعاریفی شامل تفریغ بودجه نتیجه نهایی نظارت بعد از خرج است، تفریغ بودجه نظارت قوه مقننه نسبت به دخل و خرج کشور است، تفریغ بودجه بررسی سرنوشت هر ریال درآمد کشور در مجرایی که برای خرج آن پیش بینی شده می‌باشد، تفریغ بودجه آئینه تمام نمای تحقق بودجه است.

تعریف تفریغ بودجه به صورت عملیاتی به معنی «تفریغ بودجه به فرایند تسویه بودجه از طریق تطبیق اطلاعات صورت‌حساب عملکرد تهیه شده توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی با اطلاعات تهیه شده توسط دیوان محاسبات کشور و تجزیه و تحلیل نتایج حاصل از آن اطلاق می‌گردد» است؛ بنابراین تعریف گزارش تفریغ بودجه به صورت عملیاتی عبارت از گزارش یافته‌های ناشی از فرایند تسویه بودجه و نظرات دیوان محاسبات کشور در خصوص اجرای بودجه است.

*س_مبانی قانونی تفریغ بودجه _س*

در اصل 55 قانون اساسی آمده است که دیوان محاسبات، حساب‌ها و اسناد و مدارک مربوط را برابر قانون جمع آوری و گزارش تفریغ بودجه هر سال را به انضمام نظرات خود به مجلس شورای اسلامی تحویل می‌نماید و این گزارش باید در دسترس عموم گذاشته شود؛ لذا به موجب این اصل تهیه گزارش تفریغ بودجه به عهده دیوان محاسبات کشور می‌باشد. در حالی که قبل از انقلاب و تصویب قانون اساسی در 1357 تفریغ بودجه در قانون اساسی جایگاهی نداشت و به موجب مواد 78 و 79 قانون م. ع. مصوب 1349 وزارت دارایی مکلف بود که لایحه تغریغ بودجه هر سال مالی را تا پایان آذر ماه سال بعد تهیه و به دیوان ارسال کند و دیوان نیز مکلف بود ظرف سه ماه لایحه مزبور را رسیدگی کرده و عین لایحه را همراه نظرات خود به دارایی برگرداند تا وزارت مزبور ظرف 1 ماه لایحه تفریغ بودجه را به مجلس شورای ملی تقدیم داشته و محاسبات یک دوره مالی تصفیه و تفریغ می‌شد.

اولین لایحه تفریغ بودجه در سال 1336 است و قبل از تصویب قانون مالیات عمومی در شهریور ماه سال 1366 به علت اهمیت گزارش تفریغ بودجه قانون تفریغ بودجه سال‌های پس از انقلاب در تیر ماه سال 65 به تصویت مجلس رسید، هدف از تصویب این قانون تعیین تکلیف تهیه تفریغ بودجه بود و خون تازه‌ای در رگ خشکیده تغریغ بودجه تزریق کرد.

*س_ورود زود هنگام گزارش تفریغ بودجه 99 _س*

گزارش دیوان محاسبات معمولا در زمستان هر سال در مجلس قرائت می‌شود، اما در برخی از سال‌ها به دلیل طولانی شدن زمان بررسی به تعویق افتاده است. به عنوان مثال برای قرائت گزارش بودجه سال 97، چند ماه تاخیر ایجاد و این گزارش در فروردین سال 98 قرائت شد، اما امسال این گزارش چهار ماه زودتر از موعد مقرر به مجلس ارائه شد.

محمد باقر قالیباف رئیس مجلس در مراسم رونمایی از گزارش تفریغ بودجه درباره اهمیت ارائه گزارش تفریغ بودجه 4 ماه زودتر از موعد مقرر گفته است که هر ساله بعد از ارائه لایحه بودجه، گزارش تفریغ بودجه آن در دی ماه ارائه می‌شد، اما در حال حاضر که اوایل مهرماه قرار داریم و دولت به تازگی کار تدوین لایحه بودجه 1401 را آغاز کرده، گزارش تفریغ بودجه سال 99 حاضر است.

*س_قالیباف: با کسری بودجه دستمان در جیب مردم است_س*

وی تاکید کرد: زمانی که بودجه می‌نویسیم برای زندگی مردم در شهر‌ها و روستا‌ها و همچنین دولت تصمیم گیری می‌کنیم و همگی تحت تاثیر سیاست‌های پولی و مالی ما قرار می‌گیرند. واقعیت تلخ این است که وقتی کسری بودجه داریم در حقیقت این به‌معنای دست در جیب مردم کردن است و در این شرایط در حالی حقوق‌ها را افزایش می‌دهیم که قدرت خرید مردم پایین آمده است.

مهرداد بذر پاش رئیس دیوان محاسبات نیز درباره گزارش تفریغ بودجه سال 99 گفته است: یکی از اهداف ما در دیوان محاسبات، کاهش زمان ارائه گزارش تفریغ بودجه است که سال پیش یک ماه زودتر از مهلت قانونی گزارش تفریغ بودجه 98 را ارائه کردیم و امسال گزارش تفریغ بودجه 99 را در شهریورماه به مجلس گزارش دادیم. ارائه زودهنگام گزارش تفریغ بودجه یعنی لایحه بودجه سال آینده کشور می‌تواند واقعی‌تر و دقیق‌تر و با نگاه نظارتی دیوان بهتر تدوین شود.

وی ادامه داد: الان تفریغ بودجه در اختیار دولت و همزمان در اختیار مجلس است. قوه مقننه می‌تواند با چشمانی باز و نگاه واقع بینانه‌تر بودجه سال بعد را تدوین کند. موضوع یارانه پنهان در گزارش تفریغ بودجه 1399 مورد بررسی قرار گرفته که اگرچه همیشه به آن اشاره می‌کنند، اما مغفول واقع می‌شود. اطلاع از میزان یارانه پنهان در کشور به برنامه‌ریزی‌های آینده کمک خواهد کرد. بالغ بر یک میلیون و 603 هزار میلیارد تومان یارانه پنهان کشور اعم از گاز، کالا‌های اساسی و سایر موارد در کشور وجود دارد. بخش اعظم آن یعنی بیش از 900 هزار میلیارد تومان به گاز باز می‌گردد که شامل هدر رفت آب در شبکه یا مصرف، سوختن و... است.

بذرپاش با بیان اینکه تراز عملیاتی ما در سال 99 منفی بوده است، توضیح داد: تراز عملیاتی ما منفی 183 هزار و 351 میلیارد تومان و تراز سرمایه‌ای ما هم منفی 38 هزار و 904 میلیارد تومان بوده است. تراز مالی ما بخشی از ناترازی‌ها را جبران کرد که مثبت 223 هزار و 250 میلیارد تومان است. این تراز مالی تقریبا همان اوراق فروخته شده است. در بودجه 1401 هم پیشنهاد‌های ارائه دادیم و یکی از پیشنهاد‌ها این بود که با فروش اوراق نمی‌توان هزینه‌های جاری کشور را پوشش داد و در نتیجه باید به ذخائر معدنی توجه کرد.

وی افزود: 101 درصد در سال 99 از سهم مالیات محقق شده و در ارزیابی 6 ماهه 1400 درآمد مالیاتی تقریبا مطابق برنامه محقق شده است. رشد نقدینگی ما از 45 سال قبل به این سمت حدودا به صورت متوسط سالی 25 درصد بوده و ارتباطی به چهار سال گذشته ندارد. دولت‌ها هم معمولا برای کسری تراز از منابع بانک مرکزی یا صندوق توسعه ملی استفاده می‌کنند و یا با ابلاغ تسهیلات تکلیفی به بانک‌ها دست به جبران می‌زنند. درصد تحقق واقعی منابع عمومی دولت پس از اعمال تغییرات در سال 1399 معادل 83 درصد است.

*س_42 درصد احکام بودجه 99 محقق نشده است_س*

عبد الله صفایی نسب مسئول گزارش تفریغ دیوان محاسبات در این باره گفته است که مهم ترین انحراف بودجه این بود که 42 درصد احکام که شامل 114 حکم می‌شود، اجرایی نشده و این یعنی از 272 حکم، تبصره و جز 114 مورد احکام محقق نشده است. خیلی از مواردی که در تفریغ بودجه 99 اعلام کردیم مواردی بوده که اطمینان به وصول آن‌ها نداشتیم و همین اتفاق افتاد و وصولی برخی از آن‌ها بعضا در حد صفر و یا 5 درصد بود که آسیب جدی به دولت می‌رساند و باعث می‌شود که به اوراق اسلامی رجوع شود تا این کسری بودجه جبران شود ولی با ارائه گزارش تفریغ بودجه که چهار ماه زودتر آماده شد باعث می شود که این موارد غیر قابل وصول مشخص شود و در بودجه آورده نشود.

*س_بودجه نویسی باچشم‌های باز در خیابان‌های روشن _س*

قطعا در صورت ارائه و ارسال به موقع گزارش تفریغ بودجه برای مجلس، این گزارش می‌تواند مبنای مناسبی برای ارزیابی عملکرد دولت و شاخصی برای بسیاری ازاظهار نظر‌ها و ارزیابی‌های فنی در مورد عملکرد دستگاه ها، شرکت‌های دولتی و وزارتخانه‌ها باشد که در این صورت صحت عملکرد دولت نیز بهبود خواهد یافت. تفریغ بودجه به عنوان یکی از ابزار‌های بسیار مهم مدیریت عمومی جامعه، نقش فوق العاده در کنترل عملیات گذشته دارد. همچنین یکی از منابع بسیار مهم اطلاعات برای برنامه ریزی‌های آینده می باشد. تفریغ بودجه مسئولین را در برنامه ریزی‌های آتی راهنمایی می‌نماید.

یک گزارش تفریغ بودجه مطلوب، نتایج اجرای سیاست ها و اهداف مورد نظر را در بر دارد و به عنوان ابزاری سودمند جهت شناسایی نقاط قوت وضعف بودجه، نقشی مثمر ثمر در تهیه و تنظیم بودجه سنوات بعد دارد؛ بنابراین گزارش تفریغ بودجه، عملکرد سال گذشته بودجه را با در نظر گرفتن اهداف در مورد پیش بینی نمایان می‌سازد و می تواند به عنوان یکی از ابزار‌های مهم مدیریت کلان اقتصادی جامعه، نقشی فوق العاده در برنامه ریزی‌های آتی کشور ایفاء کند. در این شرایط که امسال گزارش تفریغ بودجه چهار ما زودتر به مجلس رسید دولت و مجلس می توانند با چشمانی باز اقدام به تدوین بودجه سال بعد کنند و از آگاهی کاملی درباره منابع و مصارف برخوردار خواهند بود و کمک شایانی خواهد کرد تا با کسری بودجه مواجه نشویم.

زهرا قاسمی