بورس در وضعیت قرمز

بازار سرمایه که در هفته‌های پایانی شهریورماه جان دوباره‌ای گرفته بود و موفق به عبور از سطوح مقاومتی پیش‌رو شده بود، از روز سه‌شنبه ضعف روند از خود نشان داد. با این حال در دو روز گذشته روند نزولی با مخابره اخبار در خصوص فعال‌سازی مکانیسم ماشه قوت گرفت و تابلوی معاملاتی تماما سرخ‌پوش شد. در سایر بازارها نیز وضعیت بلاتکلیفی و بیش واکنشی مشهود بود. دلار بازار آزاد که در روزهای پایانی هفته حوالی 100 هزار تومان مورد معامله قرار می‌گرفت، با آغاز معاملات روز شنبه رشد محسوسی را تجربه کرد و در روز یکشنبه به حدود 105 هزار تومان نیز رسید. این موضوع در کنار بالاگرفتن تنش‌های بین‌المللی و احتمال رویارویی تشدید تنش‌های روسیه با اوکراین و رشد اونس جهانی موجب سبزپوشی پرقدرت صندوق‌های طلا شد.

این صندوق‌ها که روز شنبه میانگین بازدهی حدودی 6.5 درصدی را به ثبت رساندند، روز گذشته نیز حوالی 2.5 درصد افزایش ارتفاع قیمتی گرفتند. در شرایطی که بلاتکلیفی اقتصادی به جان سرمایه‌گذاران رسوخ پیدا کرده بازارهای مالی تنها به وضعیت ریسک‌های سیاسی واکنش نشان می‌دهند. در چنین شرایطی برخی تحلیلگران از سفر رئیس‌جمهور به نیویورک و حضور برای سخنرانی در مجمع سالانه سازمان ملل را به عنوان آخرین شانس برای دیپلماسی و جلوگیری از بازگشت تحریم‌های سازمان ملل یاد می‌کنند. باید منتظر ماند و دید در نهایت کشتی دیپلماسی به ساحل آرامش خواهد رسید یا خیر؟ به نظر می‌رسد مسیر بهبود بازار سرمایه نه از مسیر دیپلماسی بلکه از کاهش محسوس ریسک‌های بین‌المللی خواهد گذشت.

بورس از دریچه آمار

دماسنج اصلی تالار شیشه‌ای روز یکشنبه با عقب‌نشینی 1.50 درصدی روبه‌رو شد و روز معاملاتی را در محدوده 2‌میلیون و 504 هزار واحدی به پایان رساند تا در یک قدمی از دست دادن کانال 2‌میلیون و 500 هزار واحدی قرار بگیرد. در این بین نماگر هموزن نیز با افت ارتفاع 1.02 درصدی مواجه و در نهایت در سطح 773 هزار و 863 واحدی قرار گرفت. از سوی دیگر شاخص کل فرابورس نیز که معیار مناسبی برای بررسی وضعیت سهام مختلف فرابورسی است، همسو با سایر نماگرها حدود 0.66 درصد سرخ‌پوش بود و روز یکشنبه در سطح 23 هزار و 644 واحدی کار خود را به اتمام رساند. نکته حائز اهمیت رشد ارزش معاملات خرد بازار سرمایه شامل سهام، حق‌تقدم و صندوق‌های سهامی بازار است که روز گذشته مقدار 6 هزار و 255 میلیارد تومانی را ثبت کرده که نسبت به روز شنبه 89 درصد رشد داشته است. با این حال مجموع خروج پول 5 روز گذشته بازار به 3 هزار و 839‌میلیارد تومان رسید. این موج خروج سرمایه در دو روز ابتدایی هفته ناشی از چشم‌انداز منفی سرمایه‌گذاران نسبت به وضعیت بازار در روزهای آینده است. حجمی از نقدینگی که به سوی دارایی‌های با ریسک پایین‌تر مانند طلا سرازیر می‌شود.

تابلوی سرخ بورس

سپیده منصوری، کارشناس بازار سرمایه وضعیت بازار روز یکشنبه را این گونه مورد تحلیل و ارزیابی قرار داد: بازار روز یکشنبه همچنان تحت‌تاثیر خبر فعال شدن مکانیسم ماشه و تعلیق همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، توسط شورای امنیت ملی و افزایش ریسک سیاسی، فضای کلی سرخ و پرنوسانی را تجربه کرد و چهارمین کندل قرمز شاخص کل تشکیل شد و در دامنه اصلاحی باقی ماند و فشار فروش در بسیاری از نمادها مشهود بود. با این حال در ساعت پایانی، صف فروش بسیاری از نمادها جمع شدند. به نظر می‌رسد تا زمانی که فضای سیاسی و خبری شفاف نشود، بازار در وضعیت ناپایدار خواهد ماند.

وضعیت بازار آپشن‌ها 

در بازار اختیار معامله از یک‌سو فعالان محافظه‌کار از آپشن‌ها برای پوشش ریسک استفاده می‌کنند و از سوی دیگر هجینگ و سفته‌بازی موجب افزایش نوسان ضمنی و پرمیوم قراردادها شده است. این ترکیب به طور معمول پیش‌بینی‌پذیری کوتاه‌مدت بازار را کاهش می‌دهد و نشان می‌دهد بازیگران حرفه‌ای ضمن مدیریت ریسک، برای سناریوهای تهاجمی‌تر قیمت آماده می‌شوند. باید عنوان کرد نتیجه رای‌گیری شورای امنیت و مسیر بازگشت خودکار تحریم‌ها (اسنپ بک) ریسک سیاست خارجی را در کانون توجه سرمایه‌گذاران قرار داده است. تا زمانی که تاریخ فعال‌سازی رسمی و دامنه تحریم‌ها قطعی نشده، بازار واکنش‌های هیجانی و احتیاط را پیش خواهد گرفت؛ بازگشت تحریم‌ها می‌تواند دسترسی به ارز و صادرات نفت را محدود کند و اثرات آن به طور مستقیم به صورت فشار بر سودآوری شرکت‌های صادرکننده و افزایش ریسک کلی اقتصادی منعکس خواهد شد. از سوی دیگر صنایع صادرات‌محور (نفت، پتروشیمی، فلزی) بیشترین حساسیت را نسبت به تحولات بین‌المللی نشان می‌دهند و تحت منفی قرار خواهند گرفت؛ صنایع وابسته به مصرف داخلی (خودرو، خرده‌فروش) بسته به شوک‌های ارزی و قدرت خرید، متفاوت عمل می‌کنند و هزینه تامین مواد اولیه برای این صنایع افزایش خواهد داشت.

همچنین شرکت‌های با بدهی ارزی یا زنجیره واردات حساسیت بیشتری به محدودیت‌های ارزی خواهند داشت. با توجه به کاهش احتمالی درآمدهای ارزی در صورت بازگشت تحریم‌ها و فشار بر صادرکنندگان، ارزش دلاری بازار سرمایه افت خواهد کرد. از منظر بنیادی، عرضه سنگین اوراق دولتی و نیاز بودجه‌ای دولت، فشار بر نرخ بهره و رقابت برای جذب منابع را افزایش داده که می‌تواند هزینه تامین مالی شرکت‌ها را بالا ببرد و حاشیه سود را فشرده‌تر سازد. گزارش‌ها حاکی از فروش گسترده اوراق توسط دولت و نرخ‌های بازدهی بالا در بازار اوراق بوده که به معنای فشار بر بازار سرمایه و افزایش هزینه سرمایه است.

منصوری پیرامون وضعیت صندوق‌های طلا نیز گفت: در روزهای اخیر صندوق‌های طلا به دلیل افزایش تقاضا برای دارایی‌های امن و هم‌زمان رشد طلای جهانی و افزایش نرخ دلار در داخل، بازدهی مثبت داشتند و یونیت‌های این صندوق‌ها مورد تقاضا قرار گرفتند. طلا به عنوان پناهگاه سنتی در دوره‌های بی‌ثباتی سیاسی و ارزی، همچنان مورد استقبال بوده و صندوق‌های مبتنی بر طلا نسبت به بازار سهام اصلاح‌شده عملکرد بهتری نشان دادند. باید عنوان کرد عرضه گسترده اوراق دولتی و نیاز تامین مالی دولت موجب فشار افزایشی بر نرخ‌های بازار پول شده است.

گزارش‌ها از افزایش جذابیت اوراق با نرخ بالا و احتمال بالاتر رفتن نرخ بهره در بازار حکایت دارد که برای بورس مخرب است. زیرا هزینه تامین مالی و تنزیل سود آتی شرکت‌ها را افزایش می‌دهد. این شرایط نیازمند دقت سیاستگذار پولی برای جلوگیری از تشدید تورم و تضعیف نقدینگی مولد است. منصوری در پایان اظهار کرد: در کوتاه‌مدت بازار تحت سلطه اخبار سیاسی و تصمیمات دولت خواهد بود؛ انتظار می‌رود نوسان و فشارهای نزولی ادامه یابد مگر آنکه نشانه‌های روشن از پایدار شدن دیپلماسی یا ورود نقدینگی پایدار مشاهده شود. به سرمایه‌گذاران پیشنهاد می‌شود رویکرد محتاطانه با تمرکز بر حفظ ارزش دارایی و استفاده از ابزارهایی مانند صندوق‌های طلا و گام بعدی توجه به سهام ارزنده با ترازنامه قوی و استفاده از ابزارهای هج (از جمله آپشن و صندوق‌های کالایی) برای مدیریت ریسک را برگزینند. در صورت بروز اخبار مثبت دیپلماتیک و برگشت نسبی اعتماد می‌تواند موج کوتاه‌مدتی از افزایش سهام را به همراه داشته باشد.

با توجه به جمع شدن صف‌های فروش در پایان روز گذشته و رنج مثبت در برخی نمادها می‌توان شاهد بازاری متعادل‌تر در روز دوشنبه بود. سلمان نصیرزاده، کارشناس بازار سرمایه در خصوص وضعیت بورس روز گذشته افزود: با نزدیک شدن به ششم مهرماه، که زمان بازگشت تحریم‌های ایران است، بازار سهام با نوسانات گسترده‌تری روبه‌رو شده و رویکرد محافظه‌کارانه‌تری اتخاذ کرده است. جلسه‌ای که در 28 شهریورماه برگزار شد، پیشنهاد تمدید معافیت تحریم‌های ایران را به تصویب نرساند و این امر، فشار مضاعفی بر بازار وارد کرده است. در مقایسه با هفته‌های گذشته، حتی در روزهایی که بازار مثبت بود، این فشار بیرونی تشدید شده و در روزهای اخیر، ارزش معاملات همچنان در محدوده 5 تا 6 هزار‌میلیارد تومان باقی مانده است.

فروشندگان، با فرض بازگشت تحریم‌ها، لنگر ذهنی خود را به سمت اتفاقات منفی متمایل کردند. در این میان به نظر می‌رسد سرمایه‌گذاران فعال در بازار سهام، وزن سهام خود را کاهش دادند. در این میان بازار در حال نزدیک شدن به سطوح حمایتی مهم است، هرچند سطوح دقیق را نمی‌توان تعیین کرد. بخش عمده‌ای از اصلاح بازار انجام شده و از این پس، ریزش سنگین بعید به نظر می‌رسد، اما از نظر زمانی، ممکن است بازار با صرف زمان، شرایط را پشت سر بگذارد تا به نقطه‌ای شفاف برسد. محدوده 70 تا 80‌میلیارد دلار برای بازار سهام، ارزان و جذاب است و با وجود همه ریسک‌ها، می‌تواند سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی آشنا با بازار را ترغیب کند تا بخشی از سبد دارایی خود را به تدریج به سهام‌های پرپتانسیل تزریق کنند. با این وجود سطح ریسک همچنان بالا است، اما ماهیت قیمت‌های فعلی بازار، سرمایه‌گذاران را به نگهداری سهام ارزنده یا حتی خرید پلکانی با استراتژی مناسب تشویق می‌کند.

فعال شدن مکانیسم ماشه، اقتصاد را کوچک‌تر خواهد کرد، حجم تجارت کاهش می‌یابد و شرکت‌ها با دشواری بیشتری فروش خواهند داشت. این شرایط، رکود تورمی را به همراه دارد. مدل سرمایه‌گذاری‌ها نسبت به سال‌های گذشته، به ویژه اوایل دهه 90، تغییر کرده و رفتارهای ریسک‌پذیر در فعالان بازار کاهش یافته است. برخی بازارهای سنتی سرمایه‌گذاری مانند ملک و خودرو، غیرفعال‌تر شدند. با این حال، اثر تورمی شدید خواهد بود. باید بیان کرد بخشی از پول‌های سایر بازارها که در حال بزرگ شدن هستند و سودهای خوبی محقق می‌کنند، ممکن است در ماه‌های آینده به بازار سهام سرریز شود. تفاوت نرخ بهره اسمی و حقیقی نیز در حال افزایش است و نرخ بهره حقیقی منفی افزایشی است که این به نفع بازار سهام خواهد بود. علاوه بر این، ارزش جایگزینی شرکت‌ها کمک‌کننده است.

از نظر وضعیت صنایع، پالایشی‌ها شرایط خوبی دارند؛ با وجود کاهش قیمت نفت، اسپردها در سطوح جذاب هستند و P/E حدود 3 تا 4، جذابیت بالایی ایجاد می‌کند. صنایع دارویی، غذایی و شوینده که مصرفی هستند و به ناترازی وابستگی ندارند، به سطوح قیمتی جذابی رسیدند. از منظر شناسایی سود، توان سودآوری و رشد، صنعت سیمان همچنان خوب معامله می‌شود، هرچند از رکود آسیب می‌بیند. بسیاری از صنایع وارد فاز رکود شدند، اما فضای تورمی می‌تواند بخشی از این رکود را جبران کند.

معاملات آپشن در هفته‌های اخیر، از فاز ریزش ارزش معاملات خارج شد. ارزش معاملات آپشن حدود دو تا سه برابر شده و نسبت به معاملات خرد سهام، رکورد تاریخی حدود 9 درصد را زده است. این نشان‌دهنده عمق‌گیری بازار آپشن بوده و توجه بیشتری به آن جلب شده است. این بازار دوطرفه، استراتژی‌های خرید و فروش را تقویت می‌کند و عمق آن به نفع بازار سهام است، هرچند بیشتر برای سرمایه‌گذاران حرفه‌ای با پشتوانه دارایی پایه مفید بوده و می‌تواند بخشی از بازدهی‌ها را تضمین کند.

نصیر‌زاده در پایان گفت: انتظار می‌رود بازار سهام در آخرین موج‌های ریزش سنگین باشد، اما تغییر روند و رشد هنوز قابل پیش‌بینی نخواهد بود. از دیدگاه بدبینانه، محدوده 2‌میلیون تا 2‌میلیون و 150 هزار واحد شاخص، حمایتی قوی است و بدون وقوع اتفاق خاص پایین‌تر از این عدد دور از انتظار خواهد بود. توصیه می‌شود از این نقطه، با توجه به ریسک بالا، تنوع ابزارها حفظ شود. حدود 10 تا 15 درصد (حتی تا 20 درصد) به صورت پلکانی به سهام اختصاص یابد. باید منتظر ماند و دید شرایط به کدام سو می‌رود.