تاثیر آلودگی هوا در کاهش ضریب هوشی کودکان ایرانی!
بررسی‌های یک مطالعه در سه منطقه با آلودگی بالا، متوسط و پایین در ایران نشان داد که سطوح بالاتر ذرات معلق در هوا می‌تواند با کاهش ضریب هوشی کودکان مرتبط باشد.
آلودگی هوا عامل اصلی بسیاری از بیماری‌ها، از جمله بیماری‌های قلبی عروقی و تنفسی و بیماری‌های عصبی در سراسر جهان است و به عنوان عامل بالقوه مرگ‌ومیر و بیماری‌های حاد و مزمن شناخته شده است. سازمان جهانی بهداشت در سال 2019 آلودگی هوا را به عنوان تهدید بزرگ زیست‌محیطی جهان اعلام کرد.
در سال‌های اخیر اثرات نامطلوب آلودگی هوا بر سلامت مغز و مشکلات رفتاری کودکان، موضوع داغی در میان محققان بوده است. مطالعات اپیدمیولوژیک نشان داده است که محیط زندگی و آلودگی هوا می‌تواند بر روی وزن هنگام تولد و الگوهای رشد در دوران کودکی تاثیرگذار باشد. کودکان در مراحل اولیه رشد مغز، به دلیل ایمنی پایین‌تر، تکثیر سلولی بالاتر، توانایی سم‌زدایی و ترمیم DNA کم‌تر، بیشتر در معرض آسیب‌ها هستند. پاسخ‌های التهابی در پاسخ به مواجهه با ذرات معلق با وزن کم هنگام تولد، ضریب هوشی (IQ) پایین و پر فشاری خون همراه است.
مطالعه‌ای که اخیراً گروهی از پژوهشگران پژوهشکده محیط زیست دانشگاه علوم پزشکی تهران که با همکاری دانشگاه علوم پزشکی بوشهر و اداره حفاظت از محیط زیست منطقه ویژه اقتصادی عسلویه انجام دادند، حاکی از آن است که قرار گرفتن در معرض ذرات معلق کوچک‌تر 2.5 و 10 میکرون، با کاهش ضریب هوشی در کودکان مرتبط است.
ذرات معلق در میان آلاینده‌های هوا یک نگرانی بزرگ بهداشت جهانی است. ذرات معلق محیطی به‌ویژه ذرات معلق با اندازه 2.5 میکرون و کوچک‌تر (PM2.5) می‌توانند به دستگاه تنفسی نفوذ کنند، وارد جریان خون شوند و باعث سکته مغزی، نارسایی قلبی و مشکلاتی در سلامت روان شوند. همچنین مواجهه با ذرات معلق در طولانی مدت در مناطق شهری، عوارضی همچون واکنش‌های التهابی در بدن ایجاد کنند و می‌توانند به سیستم عصبی مرکز آسیب برسانند.
ضریب هوشی توانایی‌های گسترده شناختی مانند توجه، حل مسئله، استدلال، دانش، برنامه‌ریزی و خلاقیت را نشان می‌دهد و یک مطالعه هم‌گروهی (کوهورت) در ایالات متحده در سال 2000 نشان داده که افزایش یک واحد ضریب هوشی، می‌تواند حدود 55 تا 65 میلیارد برای این کشور به ارمغان بیاورد. در حالی که توانایی‌های شناختی تا حدی وراثتی هستند، عوامل محیطی مانند آلودگی هوا و ذرات معلق می‌توانند بر IQ اثر بگذارند. کودکان کوچک‌تر مستعدترین گروه سنی در برابر ضریب هوشی هستند. بنابراین بسیاری از تحقیقات بر روی ارتباط بین IQ و ذرات معلق در کشورهای توسعه یافته از جمله کشورهای اروپایی، آمریکا و چین متمرکز شده است.
مطالعات در مورد ارتباط بین ذرات معلق محیطی در محیط‌های شهری کشورهای در حال توسعه و مناطق کم‌برخوردار، محدود است. به همین دلیل پژوهشگران کشور سه منطقه با سطوح مختلف آلودگی هوا در مناطق کم برخوردار ایران را انتخاب کردند و اثرات آلودگی هوا بر بهره هوشی کودکان شش تا هشت ساله این مناطق را مورد بررسی قرار دادند.
این مطالعه مقطعی از فروردین تا دی ماه سال 1398 انجام شد و در آن 369 کودک 6 تا 8 ساله ساکن در سه منطقه کم‌برخوردار استان بوشهر مورد بررسی قرار گرفتند. کودکانی وارد این مطالعه شدند که بومی آن مناطق بودند، والدین سیگاری و والدین دارای سابقه پزشکی خاص نداشتند. همچنین کودکانی بودند که سابقه بیماری، ضربه، بستری در بیمارستان نداشتند. کودکان دارای اوتیسم، عقب‌ماندگی ذهنی، نقص‌های مادرزادی، سکونت غیر دائمی و کودکانی که در مجاورت دکل‌های مخابراتی زندگی می‌کردند، از این مطالعه حذف شدند.
در این مطالعه میزان غلظت ذرات معلق کوچک‌تر از 2.5 و 10 میکرون در فضای داخلی ساختمان مسکونی و محیط خارجی اندازه‌گیری شد. همچنین ضریب هوشی یا IQ این کودکان نیز بر اساس مقیاس Raymond B. Cattell scale I مورد ارزیابی قرار گرفت و کودکان از نظر ضریب هوشی در هفت دسته پایین، کم‌تر از متوسط، متوسط کم، متوسط، متوسط بالا، خوب و عالی دسته‌بندی شدند.
برای این‌که عوامل مداخله‌گر دیگری که می‌توانند بر ضریب هوشی موثر باشند، کنترل شوند، پرسش‌نامه در مورد عوامل اجتماعی جمعیت شناختی شامل جنسیت، سن، زایمان طبیعی یا سزارین، تحصیلات مادر، وضعیت اقتصادی طراحی شد. سطح تحصیلات مادران کودکان به سه گروه زیر دیپلم، دیپلم و دانشگاه تقسیم شد. وضعیت اقتصادی نیز با در نظر گرفتن خانواده با دوام، وضعیت مسکن، وضعیت سلامت و زیرساخت به سه گروه بالا، متوسط و پایین تقسیم شدند.
افزایش ذرات معلق در هوا و کاهش ضریب هوشی کودکان
بررسی‌های این مطالعه نشان داد که بین افزایش ذرات معلق کوچک‌تر از 2.5 میکرون و کوچک‌تر از 10 میکرون (PM2.5 و PM10) در هوا و کاهش ضریب هوشی در کودکان رابطه وجود دارد.
در این مطالعه میانگین غلظت ذرات معلق 10 میکرون و کوچک‌تر در مناطق با آلودگی بالا، حدود 62 گرم بر متر مکعب بیشتر از مناطق با آلودگی کم و حدود 33 گرم بر متر مکعب بیشتر مناطق با آلودگی متوسط بود. همچنین میانگین غلظت ذرات معلق 2.5 میکرون و کوچک‌تر در مناطق با آلودگی بالا، حدود 45 گرم بر مترمکعب بیشتر از مناطق با آلودگی کم و حدود 26 گرم بر مترمکعب بیشتر از مناطق با آلودگی متوسط بود.
ضریب هوشی کودکان در مناطق با آلودگی کم، 16.62 امتیاز بیشتر از کودکانی بود که در مناطق آلوده زندگی می‌کردند. همچنین کودکانی که در مناطق با آلودگی متوسط زندگی می‌کردند، ضریب هوشی 7.48 امتیاز بالاتر از کودکان منطقه آلوده داشتند.
یکی دیگر از نتایج این مطالعه این بود که کودکانی که در معرض آلاینده‌های هوای داخل خانه قرار داشتند، به طور قابل توجهی نمرات IQ پایین‌تری داشتند. کودکانی که در ساختمان‌هایی با مصرف سوخت گاز مایع (LPG) زندگی می‌کردند، نسبت به کودکانی که در ساختمان‌های با سوخت هیزم و... (سوخت زیست توده) زندگی می‌کردند، ضریب هوشی بالاتری داشتند.
ارتباط وضعیت اقتصادی اجتماعی و ضریب هوشی
یافته دیگر این مطالعه نشان داد که شاخص فلاکت و مواجهه با ذرات معلق بر ضریب هوشی کودکان اثرگذار است. مواجهه با ذرات معلق می‌تواند به بخش‌هایی از مغز از جمله هیپوکامپ، قشر پیشانی و ماده سفید آسیب برساند.
به علاوه کودکانی که در خانواده‌های پردرآمد زندگی می‌کنند نیز ممکن است بیشتر در معرض تجربیات و موقعیت‌هایی قرار بگیرند که به افزایش ضریب هوشی کمک می‌کند. همچنین بزرگ شدن در خانواده‌های کم‌درآمد از طریق احتمال قرار گرفتن همزمان در معرض سایر عوامل استرس‌زای محیطی مانند خشونت و شروع زودهنگام مصرف الکل، می‌تواند بر ضریب هوشی تأثیر منفی بگذارد.
البته این مطالعه نیز همچون تحقیقات دیگر محدودیت‌هایی نیز داشته است. از جمله این‌که نیاز به تحقیقات بیشتری در مورد تاثیر متغیرهای دیگری مانند ژنتیک، نژاد، اندازه دور سر، وزن کودکان و سبک زندگی بر ضریب هوشی وجود دارد. از سوی دیگر یکی از نقاط قوت این تحقیق آن است که سه منطقه مختلف از نظر آلودگی که در این مطالعه بررسی شده، در محدوده جنوب ایران قرار دارد و این نزدیک بودن این مناطق می‌تواند به قوی‌تر شدن نتایج این مطالعه کمک کند.
در نهایت می‌توان گفت که بر اساس یافته‌های این مطالعه بین سطوح بالاتر ذرات معلق در هوا و بهره‌هوشی پایین کودکان ارتباط وجود دارد.
به گفته پژوهشگران این تحقیق؛ یافته‌های این پژوهش می‌تواند به مسئولان کمک کند تا تصمیمات مناسبی برای تقویت ضریب هوشی کودکان ساکن در مناطق آلوده، اتخاذ کنند.
یافته‌های این مطالعه به صورت مقاله علمی با عنوان «Exposure to ambient air pollution and socio-economic status on intelligence quotient among schoolchildren in a developing country» در ژورنال Environmental Science and Pollution Research منتشر شده است.
در انجام این تحقیق مرتضی سیفی، مسعود یونسیان، کاظم ندافی، رامین نبی‌زاده و امیرحسین محوی؛ محققان پژوهشکده محیط زیست دانشگاه علوم پزشکی تهران، سینا دوبرادران از گروه مهندسی بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی بوشهر، مهدی تنها زیارتی از اداره حفاظت محیط زیست سازمان منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس عسلویه، شاهرخ نظم‌آرا و میرسعید یکانی‌نژاد از دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران با یکدیگر مشارکت داشتند.