تایید مهاجرت اجباری از پایتخت | سه کلیدواژه شهردار پایتخت در جلسه «شرح کارنامه 20 ماهه» رمزگشایی شد

شهردار پایتخت، «مهاجرت تهرانی‌ها تحت تاثیر فشار هزینه تامین مسکن» را تایید کرد. علیرضا زاکانی در پاسخ به «دنیای‌اقتصاد» درباره آنچه «یک گزارش رسمی، عملکرد سال‌های اخیر شهرداری را باعث سقوط کیفیت زندگی تهرانی‌ها معرفی کرد»، موضع قابل تامل گرفت. او همچنین از پروژه‌های مختص تردد خودروهای شخصی خبر داد که معادل تامین حداقل 1000دستگاه اتوبوس نو هزینه دارد.

شهردار تهران پس از 20 ماه حضور در ساختمان بهشت، دیروز در یک نشست خبری عملکرد خود در مدت سپری شده از تصدی مسوولیت سکان داری پایتخت را تشریح کرد. او در مقدمه این نشست به بیان دیدگاه خود درباره برخی مسائل مبتلابه شهر و راه حل های مدیریت شهری برای آن پرداخت و تاکید کرد که مدیریت شهری بنا دارد مسوولانه پاسخگوی عملکرد خود باشد. با وجود اینکه علیرضا زاکانی در سخنان مقدماتی خود تاکید کرد که ما حق اشتباه کردن نداریم و به همین خاطر خود به استقبال نقد رفته و هر هفته با نخبگان دانشگاهی دیدار و تبادل ایده داریم، اما در واکنش به یک گزارش کارشناسی که حاصل کار پژوهشگران مرکز پژوهش های مجلس بوده و با استفاده از مطالعه علمی و کارشناسی اخیری که از سوی مرکز مطالعات شهر تهران انجام شده تدوین شده است، این پژوهشگران را به دقت بیشتر دعوت کرد.

با وجود اینکه در این گزارش رسمی عامل اصلی افت کیفیت زندگی «بارگذاری» عنوان شده است اما زاکانی در واکنش به آن از ساخت‌وساز شهرک های جدید در زمین های ذخیره، البته با لحاظ سرانه های خدماتی کامل به عنوان راه‌حل بهبود کیفیت زندگی در پایتخت یاد کرد. کلیدواژه دیگری که شهردار تهران در نشست خبری دیروز به آن پرداخت «بزرگراه سازی» بود. او در حالی از اختصاص سرجمع 10‌هزار میلیارد تومان به ساخت سه پروژه بزرگراهی خبر داد که با این پول امکان تامین 70‌درصد از نیاز فوری تهران به اتوبوس وجود دارد.

شهردار تهران می‌توانست به جای اینکه برای گشایش ترافیکی مسیر ساخت بزرگراه و تونل را دنبال کند، کمیت و کیفیت خدمات اتوبوسرانی و مترو را ارتقا دهد. صرف نظر از بودجه هنگفتی که قرار است برای ساخت یک تونل جدید در تهران صرف شود، تنها برای سه پروژه بزرگراهی دیگر 10‌هزار میلیارد تومان اعتبار باید هزینه شود که این مبلغ می‌تواند به تامین 1400 دستگاه اتوبوس تازه نفس اختصاص پیدا کند. او همچنین در این نشست «مهاجرت» اجباری از تهران را که پیش‌تر «دنیای اقتصاد» آن را گوشزد کرده بود، تایید کرد و این سومین کلید واژه شهردار در توصیف وضعیت امروز تهران بود.

طی چند روز گذشته مرکز پژوهش های مجلس با انتشار گزارشی از ظرفیت برد شهری و فشار زیست محیطی وارد بر شهر تهران به تفکیک مناطق بیست ودوگانه به این موضوع پرداخت که 18 منطقه پایتخت که میزبان 82‌درصد از جمعیت پایتخت نشین است، تحت فشار زیست محیطی زیادی قرار دارد و وضعیت در این پهنه ها بحرانی است. شاخص های مختلفی در این سنجش مورد توجه قرار گرفته که از وضعیت آب و آلودگی هوا تا تراکم جمعیت و دسترسی به خدمات شهری را پوشش داده است. مرکز پژوهش ها به صراحت یکی از عوامل اصلی ایجاد فشار زیست محیطی بالا و افت کیفیت زندگی شهروندان در اغلب مناطق پایتخت را «بارگذاری» عنوان کرده است. این آلارم رسمی درباره عواقب بارگذاری در حالی مطرح شد که جمعیت امروز پایتخت فاصله چندانی با سقف پیش‌بینی شده در اسناد بالادستی همچون طرح جامع ندارد و «اشباع تهران از جمعیت» بر کسی پوشیده نیست.

با این حال زاکانی به رغم اینکه خود پیش‌تر در کسوت نمایندگی مجلس، مسوولیت مرکز پژوهش ها را بر عهده داشت، در پاسخ به سوال «دنیای‌اقتصاد» که خواستار اعلام موضع وی درباره گزارش رسمی مذکور شد، کارشناسان این مرکز را به دقت نظر بیشتر دعوت کرد. وی گفت: هنوز بارگذاری در برخی از مناطق تهران به سقف پیش‌بینی شده در طرح تفصیلی تهران نرسیده است و از این رو دوستان خود در این مرکز را به دقت نظر بیشتر دعوت می کنم. از طرفی برخی از مناطقی که وضعیت آنها در گزارش مذکور بهتر از سایر مناطق توصیف شده دچار بحران است و از سرانه های هفتگانه دچار فقر شدید در شش سرانه است؛ از این رو جای تعجب و تامل دارد که چطور وضعیت جایی مثل منطقه 22 بهتر از سایر مناطق توصیف شده است. بنابراین بار دیگر دوستانم را به دقت بیشتر دعوت می کنم؛ چراکه موضوعات تهران تک بعدی نیست که با ارائه یک نسخه و راه‌حل بتوانند آنها را حل و فصل کنند.

وی با بیان اینکه تهران یکسری زمین های ذخیره در اختیار دارد که ظرفیت و امکانات گسترده ای برای شهر به همراه دارد گفت: اگر ما این زمین ها و نیز بافت های فرسوده را به کار بگیریم و در آنها شهرک های الگو با در نظر گرفتن همه سرانه های موردنیاز برای زندگی شهری با کیفیت را پیش‌بینی کنیم، دغدغه کارشناسان نیز برطرف خواهد شد.

شهردار تهران در بخش دیگری از این نشست از نیاز تهران به یک میلیون واحد مسکونی جدید سخن گفت که با توجه به روند کاهشی آمار صدور پروانه ساختمانی از سال 92 به بعد، تبدیل به یک نیاز انباشته شده است. زاکانی همچنین از وقوع مهاجرت معکوس در تهران خبر داد و آن را نشانه ای از کمبود مسکن در پایتخت عنوان کرد. به گفته وی، در سال 1400 بیشترین مهاجرت به استان البرز از شهر تهران صورت گرفته است. هرچند تعداد مهاجران به صراحت عنوان نشد اما زاکانی این وضعیت را اسفناک توصیف کرد. «دنیای‌اقتصاد» پیش از این در گزارشی با عنوان «اجاره نشین ها کجا می روند؟» که در هشتم خرداد 1401 منتشر کرده بود به موضوع مهاجرت معکوس از تهران به استان البرز پرداخته بود و نسبت به آن هشدار داده بود اما تحقیق میدانی «دنیای‌اقتصاد» از مهاجران نشان داد آنها نه به دلیل کمبود مسکن بلکه برای گریز از شرایط بغرنج اجاره نشینی در پایتخت ناگزیر به استان همجوار نقل مکان کردند. جهش اجاره بها در دو سال گذشته سبب شد این سال‌ها به عنوان بدترین سال برای اجاره نشین ها در آمارهای رسمی ثبت و ضبط شود و از آنجا که در سال‌های اخیر رشد درآمدها نسبتی با تورم عمومی نداشت، گزینه ای به جز مهاجرت به حومه برای مستاجرها باقی نماند.

در این گزارش متوسط اجاره بهای ماهانه در مناطق متوسط شهر تهران 12 تا 5/ 15 میلیون و در مناطق متوسط رو به پایین 9 تا 5/ 11 میلیون تومان عنوان شده بود اما از آنجا که این رقم در کرج در بهار پارسال 6 میلیون تومان بود، همین موضوع موجب شکل گیری جریان مهاجرت معکوس از تهران شد. اظهارات زاکانی اگرچه اصل مهاجرت معکوس از تهران را منعکس کرد اما در عین حال تصویر کاملی از این مهاجرت در نشست دیروز ارائه نشد. آنچه پیش‌تر «دنیای‌اقتصاد» در گزارش های مختلفی به آن پرداخته، شکل گیری سه موج مهاجرت مستاجرها ابتدا از مناطق شمالی به مناطق جنوبی پایتخت، سپس از مناطق جنوبی به شهرهای جدید حومه و در نهایت مهاجرت از تهران به استان البرز بود که نشات‌گرفته از عدم‌دسترسی به مسکن استطاعت پذیر تحت‌تاثیر جهش اجاره بها رخ داد.

شهردار تهران در بخش دیگری از این نشست به کارنامه عملکرد تشکیلات موسوم به قرارگاه مسکن اشاره کرد که با هدف تسهیل گری در امر مسکن سازی در اواخر سال 1400 تشکیل شد. وی با اذعان به اینکه مسوولیت اصلی در این حوزه بر عهده وزارت راه و شهرسازی است، گفت: با مرحوم رستم قاسمی وزیر پیشین در همین راستا تفاهم‌نامه ساخت 470‌هزار واحد مسکونی در شهر تهران منعقد شد و 32‌هزار واحد نیز متعلق به خود شهرداری است. بخشی از این واحدها به کارکنان تعلق دارد و بخشی نیز به فروش متری خواهد رسید. اما بخشی از واحدهای مسکونی متعلق به شهرداری قرار است برای اجاره داری مورد استفاده قرار گیرد. وی با بیان اینکه امسال اولین شهرک الگو در قالب پروژه های قرارگاه در منطقه 19 بارگذاری می‌شود گفت: در منطقه 21 نیز شهرک الگوی دیگری به وسعت 60 هکتار پیش‌بینی شده که کار ساخت آن امسال آغاز خواهد شد.

زاکانی درباره برنامه شهرداری تهران برای ورود به بازار اجاره داری توضیح داد: در دولت بحث اجاره داری به طور جدی مطرح است و مسیری دنبال می‌شود که بر اساس آن نقش ممتازی در این حوزه قرار است به شهرداری ها واگذار شود؛ بنابراین در واقع مقدمه این کار مهیاست.

مولدسازی برای تونل سازی

به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، بخش دیگری از نشست خبری روز گذشته به مسائل پیرامون حمل‌ونقل و ترافیک اختصاص داشت. شهردار تهران در واکنش به اولین پرسش در این رابطه مبنی بر اشباع تهران از معابر و همین‌طور اشباع معابر از خودرو، به جای پرداختن به تغییر ریل غلط دهه گذشته مبنی بر تعجیل در توسعه شبکه معابر بزرگراهی که به منزله فرش قرمز زیر پای خودروهای شخصی است، از برنامه خود برای توسعه معابر در سال‌جاری سخن گفت و عنوان کرد که امسال چهار ابرپروژه بزرگراهی اجرا خواهد شد. شاخه غربی بزرگراه یادگار امام (ره) و بزرگراه شهید بروجردی، آزادراه شهید شوشتری و در نهایت تونل دو طبقه 9 کیلومتری در حدفاصل امتداد بزرگراه شهید صیاد شیرازی تا آزادگان با سه خروجی در هر دو جهت عناوین این پروژه هاست که سه مورد از آنها در حال اجرا بوده و در مورد تونل مذکور، مقدمات اجرای آن فراهم شده است. آن‌طور که زاکانی توضیح داد، ظرف یک ماه آینده مناقصه مربوط به ساخت تونل مذکور با برآورد 30‌هزار میلیارد تومان برگزار خواهد شد و اجرای این پروژه نیز ظرف مدت سه سال پیش رو به سرانجام می رسد.

اما بررسی بودجه مصوب شهرداری تهران در سال‌جاری نشان می‌دهد هیچ منابع مالی ویژه ای برای اجرای این پروژه در مصوبه بودجه سالانه پیش‌بینی نشده است. پیش‌تر این طور عنوان شده بود که این پروژه در صورت مشارکت بخش خصوصی قابلیت اجرا پیدا خواهد کرد و فقط اسمی از آن در تبصره های بودجه آمده بود اما دیروز زاکانی درباره نحوه تامین مالی آن گفت: قرار است منابع این پروژه از محل «مولدسازی» دارایی های شهر تامین شود. هرچند برداشت های متفاوتی از اصل مولدسازی هم در دولت و هم در مدیریت شهری وجود دارد اما بر اساس اظهارات برخی مدیران شهری که پیش‌تر در این رابطه اظهارنظر کرده بودند و آنچه که دیروز زاکانی درباره پرهیز از خام فروشی اموال شهرداری گفت، به نظر می‌رسد تعبیری که مدیریت شهری از مولدسازی دارد ناظر بر تغییر کاربری زمین های متعلق به شهر از کاربری های ارزان به کاربری های گران مثل مسکونی، تجاری و اداری است. اگر مقصود این باشد شعله نگرانی درباره نحوه تامین مالی این پروژه بزرگراهی از همین حالا افروخته می‌شود و باید منتظر رخدادهای غیرمنتظره و البته نامیمونی از مولدسازی با تعریف شهرداری در آینده بود.

دغدغه دیگری که درباره پروژه های بزرگراهی وجود دارد، منابع مالی سنگینی است که قرار است به آنها اختصاص پیدا کند. شهرداری بودجه تونل دو طبقه را به واسطه مولدسازی قرار است تامین کند اما پروژه های سه گانه بزرگراهی دیگر که بخشی از آنها امسال افتتاح می‌شود نیز نیازمند اعتبار قابل‌توجهی است که می‌توانست به جای اینکه صرف ایجاد معبر برای استفاده خودروسواران شود، به بهبود کیفیت و کمیت خدمات به متروسواران اختصاص پیدا کند.

بر اساس اعلام شهردار تهران، برآورد صورت گرفته از هزینه موردنیاز برای احداث آزادراه شهید شوشتری بالغ بر 6000 میلیارد تومان، برای پروژه شاخه غربی بزرگراه یادگار امام (ره) 2500 میلیارد تومان و برای بزرگراه شهید بروجردی بیش از 1000 میلیارد تومان است. مدیریت شهری می‌تواند در همین ایام آغازین سال تغییری در ریل گذاری اجرای پروژه های شهری اعمال و اعتبار اختصاص یافته به این پروژه ها را صرف تامین واگن کند. به گفته زاکانی، متروی تهران برای خدمت رسانی مطلوب در هفت خط اولیه همین حالا با کمبود 1000 واگن روبه‌رو است و از حدود 1500 واگن موجود نیز تقریبا نیمی از آنها نیازمند تعمیرات اساسی است. بر این اساس نیاز در حوزه حمل‌ونقل عمومی بی‌حد و حصر و منابع آن محدود است.

در این شرایط بهترین و موثرترین اقدام مدیریت شهری می‌تواند «اولویت بندی» برای اختصاص بهینه منابع متناسب با نیاز فوری شهر و شهروندان باشد. نیازسنجی از شهروندان که در سال‌های گذشته انجام شده بود نشان داد مساله ترافیک و آلودگی هوا در صدر مشکلات شهروندان تهرانی بوده و درخواست برجسته آنها از مدیریت شهری پرداختن به این موضوعات است. این در حالی است که مدیریت شهری اکنون به موازات پروژه های مترویی، چهار پروژه فوق العاده گران‌قیمت بزرگراهی را تعریف کرده است که نمودی از انحراف در تخصیص منابع محسوب می‌شود. حدود دو دهه از اثبات این گزاره که ساخت معبر جدید به منزله تشویق به استفاده از خودروی شخصی بوده و بر حجم ترافیک خودرویی می افزاید گذشته است اما مدیریت شهری تهران هنوز از نگاهی که در دهه 80 در شهرداری تهران حاکم شد و معبرسازی را در اولویت قرار داد فاصله نگرفته است.