تصویب FATF مشکل تحریم را حل می‌کند یا لاینحل؟
تصویب لوایح FATF در ایران این روزها با چالش‌هایی همراه است. برخی کارشناسان معتقدند این اقدام نه تنها تحریم را کاهش نمی دهد، بلکه ممکن است فشارهای اقتصادی را افزایش دهد، چرا که FATF تحت تأثیر سیاست‌های آمریکا، به هیچ عنوان معافیت ایران را نخواهد پذیرفت.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، بحث برسر تصویب لوایح مرتبط با گروه ویژه اقدام مالی (FATF) بار دیگر در فضای سیاسی و رسانه‌ای ایران داغ شده است. این لوایح که با هدف مبارزه با پول‌شویی و تأمین مالی تروریسم تدوین شده‌اند، همواره محل اختلاف میان موافقان و مخالفان بوده‌اند. در ادامه، به بررسی استدلال‌های هر دو گروه می‌پردازیم.
لازم به ذکر است گروه ویژه اقدام مالی (FATF) نهادی بین‌المللی است که برای مقابله با پول‌شویی و تأمین مالی تروریسم استانداردهایی تعیین می‌کند. ایران در حال حاضر در لیست سیاه این نهاد قرار دارد که برخی معتقدند باعث محدودیت‌های گسترده در تعاملات بانکی و مالی کشور شده است.
موافقان درباره FATF چه می گویند؟
موافقان تصویب این لوایح معتقدند که پذیرش استانداردهای FATF می‌تواند به بهبود وضعیت اقتصادی و کاهش فشارهای خارجی کمک کند. برخی از مهم‌ترین استدلال‌های این گروه عبارتند از:
1- تسهیل تعاملات بانکی و مالی: آنها معتقدند تصویب FATF راه را برای بازگشت به شبکه بانکی جهانی و رفع موانع مالی باز می‌کند.
2- جلوگیری از انزوای مالی: پذیرش این استانداردها می‌تواند مانع انزوای بیشتر ایران در نظام مالی بین‌المللی شود.
3- افزایش شفافیت مالی: شفافیت مالی حاصل از اجرای این لوایح می‌تواند اعتماد جامعه جهانی به سیستم بانکی ایران را افزایش دهد و کشور را از اتهامات پول‌شویی مبرا کند.
4- بهبود شرایط اقتصادی: خروج از لیست سیاه FATF به کاهش هزینه‌های مبادلات تجاری و افزایش سرمایه‌گذاری خارجی منجر خواهد شد.
معاون وزیر اقتصاد: FATF مورد حمایت 200 کشور است
به عنوان مثال خانی، معاون وزیر اقتصاد به عنوان یکی از حامیان تصویب FATF در توضیح این مسأله گفت: تحریم‌های آمریکا علیه تعدادی شخص حقیقی و حقوقی هدفمند و یک‌جانبه بوده و عملاً مورد تأیید و حمایت سازمان ملل متحد قرار ندارد درحالی‌که محدودیت‌های FATF علیه کشورمان جهان‌شمول و مورد حمایت بیش از 200 کشور دنیا و قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد و تعداد قابل‌توجهی سازمان‌های بین‌المللی است.
استدلال‌های مخالفان درباره FATF چیست؟
در مقابل، مخالفان تصویب این لوایح به تهدیدهای احتمالی آن برای استقلال ملی و امنیت اقتصادی ایران اشاره دارند. مهم‌ترین دلایل آنها عبارتند از:
1- نقض استقلال اقتصادی: مخالفان بر این باورند که اجرای الزامات FATF ممکن است اطلاعات حساس مالی و اقتصادی کشور را در اختیار کشورهای خارجی قرار دهد.
2- بی‌اثر بودن در مقابل تحریم‌ها: برخی بر این باورند حتی با تصویب FATF، تحریم‌های آمریکا همچنان پابرجا خواهد ماند و تأثیری در بهبود روابط بانکی نخواهد داشت.
3- استفاده ابزاری از FATF: برخی مخالفان نگران‌اند که کشورهای غربی از این نهاد برای فشار بیشتر بر ایران و متهم کردن کشور به حمایت از گروه‌های مقاومت منطقه استفاده کنند.
4- تعارض با سیاست‌های منطقه‌ای: اجرای این لوایح ممکن است حمایت از گروه‌های امنیت ساز منطقه از جمله گروه های مقاومت را با چالش مواجه سازد.
شاکری: تصویب FATF تاثیری بر کاهش فشار تحریم ها ندارد
مجید شاکری، کارشناس اقتصادی در صفحه خود نوشت: این جمله منقول از آقای قائم پناه که " بر این باور هستیم که قطعا بخش زیادی از فشارهای ناشی از تحریم پس از پذیرش FATF برطرف خواهد شد." یک نماد از انقطاع دولت چهاردهم از جهان واقعیت است. صرفا امیدوارم جمله اشتباه نقل شده باشد.
تصویب FATF و تحریم‌های بین‌المللی، دو موضوع جداگانه
یکی از مهم‌ترین نکاتی که باید به آن توجه کرد، این است که تصویب قوانین FATF و لغو تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران دو موضوع جداگانه هستند. تحریم‌های اعمال شده علیه ایران عمدتاً به دلایل سیاسی و امنیتی، از جمله برنامه هسته‌ای، موشکی و فعالیت‌های منطقه‌ای کشور، وضع شده‌اند. این تحریم‌ها توسط کشورهایی مانند ایالات متحده، اتحادیه اروپا است و لغو آنها نیازمند مذاکرات سیاسی و توافقات گسترده‌تر است. لازم به ذکر است هم اکنون ما شامل تحریم های مرتبط با سازمان ملل متحد نیستیم.
به عنوان مثال، تحریم‌های اصلی علیه ایران به بهانه ی برنامه هسته‌ای وضع شده است و تنها در صورت احیای توافق هسته‌ای (برجام) یا رسیدن به یک توافق جدید، امکان لغو آنها وجود دارد. بنابراین تصویب قوانین FATF هیچ ارتباط مستقیمی با این موضوع ندارد و نمی‌تواند به‌طور خودکار منجر به لغو تحریم‌ها شود.
تجربه گذشته، عدم تأثیر FATF بر تحریم‌ها
بررسی تجربه گذشته ایران در رابطه با FATF نشان می‌دهد که حتی در صورت تصویب و اجرای کامل قوانین این سازمان، تحریم‌های بین‌المللی لغو نخواهند شد. به عنوان مثال، در سال‌های اخیر، ایران برخی از قوانین مرتبط با FATF را به تصویب رسانده و از 41 بند آن 39 بند را اجرا کرده است، اما این اقدامات نتوانسته‌اند تأثیر قابل توجهی بر کاهش یا لغو تحریم‌ها داشته باشند. همانطور که گفته شد دلیل این موضوع آن است که تحریم‌های اصلی علیه ایران ریشه در مسائل سیاسی و امنیتی دارند، نه مسائل مالی و بانکی.
جهت گیری دولت در fatf اشتباه است
به نظر میرسد دولت در خصوص مزایای پیوستن به FATF دچار نوعی خطا در جهت گیری شده است. دولت مشاهده می‌کرد که بانک‌های بزرگ بین‌المللی حاضر به همکاری با ایران در دوران پسابرجام نیستند، اما درک صحیح از ریشه آن نداشت. علت اصلی عدم همکاری بانک‌های بزرگ خارجی با ایران باقی ماندن ساختار تحریم‌های ثانویه بانکی نسل دوم بود و نه پایین بودن استانداردهای شفافیت در ایران.
ساختار تحریم‌های ثانویه بانکی نسل دوم در قوانین چهارگانه کنگره علیه ایران شکل گرفته بود که در برجام هیچ کدام تعلیق یا متوقف نشد، حتی مواردی که در متن برجام مورد اشاره قرار گرفت با نامه جان‌کری وزیر وقت خارجه آمریکا به کنگره، عملاً شامل توقف موقت اجرا هم نشد، لذا دولت درک درستی از ریشه اصلی عدم همکاری بانک‌های بزرگ خارجی با ایران در پسابرجام نداشت و مسیر اشتباهی را دنبال کرد.
FATF و تحریم‌ها دو موضوع مجزا هستند
در نهایت، می‌توان نتیجه گرفت که تصویب قوانین FATF اگرچه گامی مهم در جهت شفاف‌سازی مالی و بهبود روابط بین‌المللی ایران محسوب می‌شود، اما به‌طور مستقیم منجر به لغو تحریم‌های بین‌المللی نخواهد شد. تحریم‌های اصلی علیه ایران ریشه در مسائل سیاسی و امنیتی دارند و لغو آنها نیازمند مذاکرات سیاسی و دیپلماتیک گسترده‌تر است.
4 استدلال مهم و در رد تصویب FATF
1- به نظر نمی‌رسد که سازمان FATF قدرتی برای معاف کردن برخی کشورها از ارائه اطلاعات خود داشته باشد و هیچ تضمینی وجود ندارد که پس از تصویب لوایح مربوطه از سوی ایران، این سازمان با آن موافقت کند. برخی کارشناسان بر این باورند که با توجه به ترکیب اعضای FATF و ساختار تصمیم‌گیری اجماعی آن، احتمال تصمیم‌گیری به نفع ایران در این نهاد بین‌دولتی بسیار ضعیف است و هیچ تضمینی برای خروج ایران از لیست سیاه وجود ندارد.
2- در پاسخ به استدلال برخی از دولتی ها در حمایت از FATF، باید گفت که دور زدن تحریم‌ها اغلب از طریق مسیرهای غیررسمی و غیردولتی انجام می‌شود. هدف اصلی FATF رصد و نظارت بر تعاملات مالی کشورهای مختلف، به‌ویژه در حوزه‌های غیررسمی است. به عنوان مثال، اگر ایران بخواهد از یکی از هم‌پیمانان خود برای دور زدن تحریم‌ها در حوزه‌های نفتی یا پتروشیمی استفاده کند، این سازمان بدون توجه به شرایط ایران قطعا واکنش نشان خواهد داد. خصوصاً که نظرات این سازمان در مورد گروه‌های تروریستی با دیدگاه‌های ایران کاملاً تفاوت دارد.
3- یکی از اهداف اصلی FATF در مورد ایران، مقابله با دور زدن تحریم‌ها و جلوگیری از ناکامی سیاست‌های تحریمی ایالات‌متحده است. از آنجا که این سازمان تحت تأثیر واشنگتن قرار دارد، بعید به نظر میرسد که اجازه دهد ایران تحریم‌ها را دور بزند و سیاست‌های تحریمی آمریکا را بی‌اثر کند.
4- مشکل FATF با ایران تنها به تصویب این دو لایحه (CFT و پالرمو) محدود نمی‌شود؛ این سازمان علاوه بر این که ایران را به پیوستن به کنوانسیون‌های خاص فرا می‌خواند، خواسته‌های دیگری نیز از کشور دارد که هنوز پاسخ داده نشده است. بنابراین حتی اگر ایران به تمام خواسته‌های FATF پاسخ دهد، مسیر چالش‌ها همچنان ادامه خواهد داشت.
در نهایت به نظر می رسد دلایل کافی برای تصویب لوایح FATF وجود ندارد و هزینه‌های این اقدام برای منافع ملی کشور به مراتب بیشتر از فواید آن خواهد بود. به نظر میرسد دولت در تلاش است تا ناکامی‌های برجام را با عدم تصویب این لوایح توجیه کند. تصویب FATF بر اساس راه‌حل میانه‌ای که دولت پیشنهاد می‌دهد، فقط مشکلات ایران در مقابله با تحریم‌ها را پیچیده‌تر کرده و به‌طور خودکار فشار تحریم‌ها علیه ایران را افزایش خواهد داد.