تصویر رزمندگان ایرانی در سه رمان عراقی
یک پژوهشگر گفت: بررسی رمان‌های عراقی عامل کشف چرایی و چگونگی شکل‌گیری تصویری از رزمندگان ایرانی است.
نشست «تصویر رزمندگان ایرانی در رمان‌های عراقی» به همت اندیشکده ادبیات پایداری و با حضور هادی نظری منظم در سالن صفارزاده حوزه هنری برگزار شد. هادی نظری منظم در این نشست سه رمان منتخب عراقی که در دوره‌های مختلف به نگارش درآمده‌اند را بررسی کرد.
وی در بررسی تصویر رزمندگان ایرانی در رمان‌های عراقی، به بررسی کتاب «السبیلیات» نوشته اسماعیل فهد اسماعیل پرداخت و ضمن اشاره به کارنامه ادبی این نویسنده کویتی بخش‌هایی از این رمان را برای حاضران در نشست خواند.
بررسی رمانی که نویسنده‌اش در جنگ با صدام بوده
نظری منظم با بیان اینکه «السبیلیات» 27 سال بعد از جنگ ایران و عراق نوشته شده اظهار کرد: این رمان، اثری جنگ‌ستیز است و یکی از ویژگی‌های جالب آن این است که نویسنده در جنگ با صدام بوده و در این رمان کمتر از کلمه «دشمن» برای ایرانی‌ها استفاده کرده است.
وی دیگر تصویر‌های این کتاب از رزمندگان ایرانی را شامل 1- وحشت از قدرت «ایران» و تخلیه روستا‌ها 2- اعتقاد به توانایی نیرو‌های ایرانی و خشکاندن رودخانه از ترس نفوذ غواصان ایرانی به آن سوی خطوط دشمن 3- برد توپخانه‌های ایران و دقت نیرو‌های ایرانی 4- احترام به نیرو‌های ایرانی و دشمن نخواندن آن‌ها 5- توجه نیرو‌های ایران به مناسبت‌هایی، چون نوروز و توقف تبادل آتش دانست.
این پژوهشگر درباره نگاه اسماعیل فهد اسماعیل به شهید خواندن بعضی از سربازان عراقی و مقصر دانستن رژیم عراق در آغاز جنگ اشاره کرد.
بررسی رمان نویسنده‌ای که در جنگ با ایران حضور داشته
این پژوهشگر در ادامه به بررسی رمان «ما بعد الجحیم» نوشته حسین سرمک که روانپزشک بوده و خودش در جنگ با ایران شرکت داشته است، پرداخت.
وی با بیان اینکه این رمان در سال 2008 نوشته شده، درباره تصویری که حسین سرمک از رزمندگان ایرانی در «ما بعد الجحیم» داشته به 1- توصیف قدرت جنگی ایران و پاتک‌های طراحی شده آنان 2- کشته‌های بی‌شمار طرفین جنگ در جزیره مجنون و 3- اعتقاد عراقی‌ها به ناحق بودن رزمندگان ایران و جهاد مقدس علیه آن‌ها اشاره کرد.
تحلیل انسان‌های روان‌پریش از جنگ
نظری منظم کتاب «ما بعد الجحیم» را پسادوزخ معنا کرد که بدین مفهوم است که دوزخ جنگ است و پیامد‌ها و ویرانی‌های بعد از آن پسادوزخ است.
وی اظهار کرد: نویسنده، این رمان را به سربازان کشته شده در جنگ ام‌القصر تقدیم کرده و معتقد است در جنگ بازنده و برنده وجود ندارد. حسین سرمک در «ما بعد الجحی» به تحلیل دقیق انسان‌های روان‌پریش و بجا مانده از جنگ پرداخته است.
وی رمان «57» را به عنوان سومین رمان مورد پژوهش خود معرفی کرد و با یادآوری اینکه این اثر در سال 2019 توسط زید عمران نوشته شده گفت: نویسنده رمان «57» می‌خواهد خود را پشت شعار صلح دوستی پنهان کند. او قبل از جنگ ایران و عراق از عراق می‌رود و مهمترین ویژگی آثار او غربت است. او بصره را مادر خود خطاب می‌کند و نمادین می‌نویسد.
تصویر رزمندگان ایرانی در رمان «57»
وی درباره تصویر رزمندگان ایرانی در رمان «57» گفت: ناخوشایند بودن استفاده از عنوان «دشمن» برای رزمندگان ایرانی، ناقض حقوق اسیران خواندن ایرانی‌ها، حضور نیرو‌های ایرانی در جبهه و آرزوی شهادت و ارائه تصویر مثبت از خانواده ایرانی از تصاویری است که در رمان «57» نسبت به رزمندگان ایرانی ارائه شده است.
این پژوهشگر انتخاب عنوان «57» برای این رمان را به دو موقعیت جنگی در این اثر مربوط دانست و در پایان اظهار کرد: نویسنده در انتهای رمان «57» به ستایش زنان ایرانی پرداخته تا آن‌ها را با خود همراه کند و سرپوشی بر تحریف‌های خود بگذارد.
عراقی‌ها و فرار از جنگ
وی درباره فضای عراق در زمان جنگ اظهار کرد: جنایات صدام بر جهانیان پوشیده نیست و تاریخ خون‌بار عراق طی چهار دهه گذشته باعث شده عراقی‌ها به فکر نجات خود از جنگ با ایران بیفتند.
وی بیان کرد: وقتی سرکوب و خفقان در عراق بیشتر شد (در دوره قبل از جنگ ایران و عراق) عده‌ای از روشنفکران و نویسندگان عراقی شروع به مهاجرت کردند، برخی از افراد از جبهه‌ها فرار کردند و با اینکه مشوق‌های زیادی برای ورود به جبهه و تنبیه‌هایی برای فرار از این حضور در نظر گرفته شده بود و افراد در جنگ با ایران معاف از سربازی می‌شدند، اما خیلی از افراد حاضر بودند با معلول کردن خود تن به رزم ندهند و یا جذب نیرو‌های کرد عراقی علیه صدام شوند.
اولین رمان جنگی
این محقق و پژوهشگر آثار ادبی عراقی‌ها، اولین رمان عراقی درباره جنگ را «النخله و الجیران» نوشته غائب طعمه فرمان معرفی کرد و آغاز رمان‌نویسی عراقی را از سال 1966 دانست.
وی ادامه داد: از سال 1966 تا 1979 کمتر از 30 رمان در عراق نوشته شد و بعد از آن تا سال 2003 میلادی حدود 700 رمان به نگارش در آمد. همچنین از سال 2003 تا 2014 بیش از هزاران رمان نوشته شده است که همین امر نشان می‌دهد بعد از سقوط صدام حوزه رمان‌نویسی ارزشمندترین و باشکوه‌ترین تجربه ملت عراق بوده است.
نظری منظم اظهار کرد: وقتی جنگ آغاز شد دو نوع متن در عراق پدید آمد که اول در شرایط قلع و قمع و سرکوب و دوم در شرایط تبعید و آزادی بود.
«القادسیه صدام»
وی در ادامه به کتاب چهار جلدی «القادسیه صدام» اشاره کرد و افزود: این کتاب اثر بسیاری از مزدوران اجیر شده و طرافدار صدام است که کتابی علیه ایران است و سعی دارد به شکل دروغین به وطن‌پرستی بپردازد و برای همین هم به ستایش جنگ علیه ایران می‌پردازد و در آن کشته شدگان در جنگ را شهید خطاب قرار می‌شود، اما به درد‌های عراقی‌ها اشاره نمی‌کند.
این پژوهشگر از ویژگی‌های این کتاب به ستایش ارزش‌های جنگ علیه ایران و وطن‌پرستی اشاره کرد و در ادامه اظهار کرد که این اثر ادبی از رنج و درد‌های انسان درگیر با این وضعیت ویرانگر و تهدیدکننده روی‌گردان است و سلسله رمان‌ها و داستان‌های این مجموعه چهار جلدی ارزش هنری و فنی ندارند و با اینکه سرشار از تملق، ریا و دروغ هستند، در کشور‌های عربی هنوز به چاپ می‌رسند.
وی با تاکید بر اینکه برخی رمان‌ها صادقانه به جنگ پرداخته‌اند و در برخی متون نویسنده با دست به قلم شدن، جنایت‌ها کرده گفت: رمان عراق از کشور‌های عربی جلوتر است.
نظری منظم همچنین با یادآوری این که در عراق اول شعر و بعد رمان رونق یافته ادامه داد: از سال 1950 به بعد ایدئولوژی و مطالعه بازنمایی‌های بیگانه در ادبیات دیگر ملت‌ها و تصویرشناسی در معنای خاص وارد ادبیات و فرهنگ می‌شود. یعنی تصویرکردن از دیگری در ادبیات می‌آید.
راهکاری برای رفع سوتفاهم‌ها
وی درباره ضرورت پرداختن به تصویر دیگران تشریح کرد: هر تصویر موجب یک آگاهی هرچند مختصر برون فرهنگی و برون‌زبانی می‌شود و ما می‌خواهیم بدانیم دیگران چرا و چگونه درباره ما صحبت می‌کنند. بررسی تصویر‌های دیگران نسبت به ما باعث رفع سوتفاهم ملت‌ها نسبت به هم می‌شود. اگرچه ما در بررسی تصویر دیگران به دنبال این نیستیم که ببینیم دیگران از ما درست گفته‌اند یا غلط، بلکه صرفا می‌خواهیم بدانیم چرا و چگونه از ما می‌گویند.
ادبیات مکمل تاریخ است
این پژوهشگر متون ادبی را ماندگارتر و تاثیرگذارتر از استاد حقوقی و گزارش‌های تاریخی دانست و افزود: ادبیات مکمل تاریخ است. ادبیات یک سند و دنیای مستقل است که از آن میتوان به ایدئولوژی و اندیشه‌ها پی برد.
باشگاه خبرنگاران جوان فرهنگی هنری ادبیات