تغییر ساختار مرزبانی کشور؛ مسئولیت مرزبانی از فراجا به ارتش واگذار می‌شود؟
آیا ساختار مدیریت مرزهای کشور در آستانه تحولی اساسی قرار دارد؟ اخباری مبنی بر احتمال انتقال مسئولیت مرزبانی از فرماندهی مرزبانی جمهوری اسلامی به ارتش جمهوری اسلامی مطرح شده است. این انتقال، که هنوز در دست بررسی و تصمیم‌گیری قرار دارد، می‌تواند پیامدهای مهمی در حوزه‌های امنیتی، نظامی و حتی اقتصادی برای کشور به همراه داشته باشد.
تابناک نوشت: اخیراً و در تاریخ 20 اسفند 1403 امیر کیومرث حیدری، فرمانده نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران، در گفت‌و‌گو با خبرنگار SNNTV از مطالعه و برنامه‌ریزی برای انتقال احتمالی واحد مرزبانی فراجا (فرماندهی انتظامی جمهوری اسلامی ایران) به ارتش خبر داده است. این موضوع می‌تواند تغییر قابل توجهی در ساختار امنیتی مرزهای کشور ایجاد کند و نیازمند بررسی دقیق ابعاد مختلف آن است. در این گزارش، به بررسی وضعیت فعلی مدیریت مرزی در ایران و تحلیل مزایا و چالش‌های احتمالی این انتقال می‌پردازیم.
ساختار فعلی مدیریت مرزی در ایران در حال حاضر، مسئولیت اصلی حفاظت و کنترل مرزهای ایران بر عهده فرماندهی مرزبانی فراجا است. این نیرو که زیرمجموعه‌ای از نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران محسوب می‌شود، وظیفه مقابله با تهدیدات مرزی، مبارزه با قاچاق کالا و مواد مخدر، جلوگیری از ورود غیرقانونی به کشور و تأمین امنیت مناطق مرزی را بر عهده دارد. سردار احمد علی گودرزی، فرمانده مرزبانی فراجا، در مصاحبه‌ای با ایسنا در مردادماه سال 1403 به اجرای پروژه انسداد مرزها اشاره کرده و گفته است: از دو سال گذشته ما پیشنهاد کردیم مبلغ سه میلیارد یورو برای انسداد مرزها در نظر گرفته شود که این مبلغ در وزارت کشور و دولت به تصویب رسید. شورایعالی امنیت ملی نیز انجام این امر را بر عهده ستاد کل نیرو‌های مسلح گذاشت. او اضافه کرد: در ستاد کل نیرو‌های مسلح، قرارگاهی تشکیل شد که این قرارگاه به صورت هفتگی جلساتی را تشکیل می‌دهد. بودجه لازم نیز به ارتش، سپاه و مرزبانی انتظامی تخصیص داده شد. درحال حاضر اقدامات اولیه شامل عقد قرارداد‌ها انجام شده و درحال انجام تدارکات ساخت برجک‌ها و پاسگاه‌ها، خرید حس‌گرها، دوربین‌ها و اسلحه‌های پیشرفته مورد نیاز هستیم. فرمانده مرزهای فراجا با تاکید بر اینکه مرزهای جنوب شرقی کشور برای ما اهمیت ویژه‌ای دارند، گفت: به نظر می‌رسد در نیمه دوم امسال، اجرای طرح‌های جدید انسداد‌های مرزی آغاز شده و تا پایان سال آینده به شرایط مطلوب خود برسیم و بتوانیم اعلام کنیم که مرزهای ما در این محدوده مسدود شده‌اند. در آخرین خبر‌ها طبق گزارش خبرگزاری خبرآنلاین در تاریخ 18 اسفند 1403، امیر سرتیپ نوذر نعمتی جانشین نیروی زمینی درباره انسداد مرزهای کشور گفت: در بحث انسداد مرز در برابر ماموریتی که داریم کار از یکسال پیش شروع شده و به شدت ادامه دارد. ما لایه‌های مختلفی از کار را پیش برده‌ایم که در واقع مجموعه‌ای به هم پیوسته است. سرتیپ نعمتی افزود: چهار گروه مهندسی نیروی زمینی ارتش، قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء (ص)، 8 شرکت تولید قطعات و 20 کارگاه در شرایط سخت آب و هوایی مشغول به فعالیت در پروژه انسداد دیوار مرزی هستند. وی ادامه داد: مردم تنها بخش فیزیکی و ظاهری دیوار را می‌بینند درحالی که انسداد مرز یک مجموعه کاملی است که چند مؤلفه را با هم در نظر دارد بنابراین در این مسیر در حال کار هستیم و براساس برنامه‌ای که وجود دارد کار را پیش می‌بریم. نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران (نزاجا) یکی از نیرو‌های اصلی دفاعی کشور است که تجهیزات، آموزش و ساختار آن برای عملیات‌های نظامی گسترده و دفاع از تمامیت ارضی کشور طراحی شده است. این نیرو از امکانات و تجهیزات پیشرفته‌تری نسبت به نیروی انتظامی برخوردار است، هرچند ماهیت وظایف آن متفاوت از نیرو‌های انتظامی و پلیسی است. یکی از مهم‌ترین مزایای احتمالی انتقال مسئولیت مرزبانی به ارتش، افزایش توان نظامی در مناطق مرزی است. نیروی زمینی ارتش از تجهیزات نظامی پیشرفته‌تر، ادوات زرهی، توپخانه و سیستم‌های پدافندی قوی‌تری برخوردار است که می‌تواند در مقابله با تهدیدات نظامی خارجی و گروه‌های تروریستی مؤثرتر عمل کند. با توجه به شرایط خاص برخی مناطق مرزی ایران و تهدیدات امنیتی موجود، حضور یک نیروی نظامی قدرتمند می‌تواند بازدارندگی بیشتری ایجاد کند. انتقال مرزبانی به ارتش می‌تواند به یکپارچگی بیشتر در فرماندهی و مدیریت دفاعی کشور منجر شود. در حال حاضر، مسئولیت‌های مرزی بین چند نیرو تقسیم شده است، اما با انتقال کامل این مسئولیت به ارتش، امکان ایجاد ساختار فرماندهی یکپارچه‌تر و کاهش ناهماهنگی‌های احتمالی وجود دارد. این می‌تواند به تصمیم‌گیری سریع‌تر و اجرای مؤثرتر عملیات‌های مرزی منجر شود. نیروی زمینی ارتش از آموزش‌های تخصصی و تجارب گسترده‌ای در زمینه دفاع از مرزها برخوردار است. امیر کیومرث حیدری خود تجربه حضور در جنگ ایران و عراق را دارد و با چالش‌های دفاع از مرزها در شرایط بحرانی آشناست. این تجارب و آموزش‌ها می‌تواند در ارتقای کیفیت حفاظت از مرزها مؤثر باشد. امیر کیومرث حیدری، متولد سال 1343 در کرمانشاه، هم‌اکنون به‌عنوان فرمانده نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران فعالیت می‌کند. وی فعالیت نظامی خود را از سال 1361 به‌عنوان نیروی داوطلب بسیج در جریان جنگ ایران و عراق آغاز کرد و در سال 1363 به عضویت رسمی ارتش درآمد. حیدری تجربیات گسترده‌ای در مناصب مختلف نظامی دارد، از جمله فرماندهی قرارگاه منطقه‌ای جنوب‌غرب نزاجا (1377 تا 1384)، معاونت هماهنگ‌کننده نیروی زمینی ارتش (1384 تا 1387)، و جانشینی فرماندهی نیروی زمینی ارتش (1387 تا 1395). او از سال 1395 فرماندهی نیروی زمینی ارتش را بر عهده دارد و در 8 اردیبهشت 1400 نشان درجه یک فتح را از طرف فرمانده کل قوا دریافت کرده است. هم‌افزایی با طرح انسداد مرزها با توجه به اینکه طرح فعلی انسداد مرزها با مشارکت ارتش، سپاه و مرزبانی انتظامی در حال اجراست، انتقال کامل مسئولیت مرزبانی به ارتش می‌تواند به تمرکز بیشتر منابع و جلوگیری از موازی‌کاری‌ها منجر شود. ستاد کل نیرو‌های مسلح هم‌اکنون قرارگاهی برای هماهنگی این طرح تشکیل داده و بودجه لازم را بین نیرو‌های مختلف تقسیم کرده است، اما یکپارچه‌سازی مسئولیت‌ها می‌تواند به استفاده بهینه‌تر از منابع و افزایش کارآیی منجر شود. چالش‌ها و ایرادات احتمالی؛ تغییر ماهیت وظایف مرزبانی یکی از مهم‌ترین چالش‌های انتقال مرزبانی به ارتش، تغییر در ماهیت وظایف مرزبانی است. مرزبانی فراجا علاوه بر وظایف امنیتی، مسئولیت‌های قانونی، انتظامی و حقوقی متعددی نیز دارد که ماهیت پلیسی دارند، مانند مبارزه با قاچاق کالا، کنترل تردد اتباع خارجی، و اجرای قوانین گمرکی و مهاجرتی. نیروی زمینی ارتش سازمانی نظامی است که برای عملیات‌های جنگی و دفاعی آموزش دیده، نه اجرای وظایف پلیسی و انتظامی. این تغییر ماهیت می‌تواند چالش‌های جدی در اجرای برخی از وظایف مرزبانی ایجاد کند. نیاز به آموزش‌های جدید و تغییر ساختارها ارتش برای پذیرش مسئولیت کامل مرزبانی نیازمند آموزش‌های جدید و تغییر در برخی ساختار‌های خود است. نیرو‌های ارتش باید با قوانین و مقررات مرزی، شیوه‌های کنترل تردد، مبارزه با قاچاق، و سایر جنبه‌های حقوقی و قانونی مرزبانی آشنا شوند. این نیازمند زمان، هزینه و ایجاد تغییرات ساختاری است. البته حضور پررنگ نیرو‌های نظامی در مرزها معنای محکمی هم دارد، این حضور علیرغم این خاصیت، می‌تواند به تشدید تنش‌های مرزی با برخی کشور‌های همسایه منجر شود. در حالی که مرزبانی فراجا ماهیتی انتظامی دارد، حضور گسترده ارتش در مرزها ممکن است از سوی برخی کشور‌ها به‌عنوان اقدامی تهاجمی تلقی شود. این مسئله به‌ویژه در مناطق مرزی حساس و مورد مناقشه می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. دوگانگی در مدیریت امور مرزی حتی با انتقال مسئولیت‌های اصلی مرزبانی به ارتش، برخی وظایف مرتبط با کنترل مرزها همچنان باید توسط سازمان‌های دیگر مانند گمرک، وزارت کشور، وزارت امور خارجه و نهاد‌های انتظامی انجام شود. این می‌تواند به ایجاد دوگانگی در مدیریت امور مرزی و پیچیده‌تر شدن هماهنگی‌ها منجر شود. ملاحظات اجرایی در صورت انتقال مسئولیت؛ هماهنگی با طرح انسداد مرزها هر گونه تغییر در ساختار مدیریت مرزی باید با طرح انسداد مرزها که در حال حاضر در مرحله اجرایی قرار دارد، هماهنگ باشد. طبق گفته سردار گودرزی، اجرای طرح‌های جدید انسداد مرزی از نیمه دوم سال جاری آغاز می‌شود و انتظار می‌رود تا پایان سال آینده به شرایط مطلوب برسد. انتقال مسئولیت‌ها در این مقطع زمانی باید به‌گونه‌ای باشد که خللی در اجرای این طرح ایجاد نکند. انتقال تدریجی مسئولیت‌ها برای اجتناب از ایجاد خلأ امنیتی و اختلال در کنترل مرزها، انتقال مسئولیت‌ها باید به صورت تدریجی و با برنامه‌ریزی دقیق انجام شود. این می‌تواند شامل انتقال مرحله‌ای مسئولیت مناطق مختلف مرزی یا انتقال تدریجی وظایف مختلف مرزبانی باشد. ارتش باید از تجارب و دانش تخصصی نیرو‌های مرزبانی فراجا بهره‌مند شود. این می‌تواند از طریق انتقال برخی نیرو‌های متخصص مرزبانی به ارتش، برگزاری دوره‌های آموزشی مشترک، یا ایجاد واحد‌های مشاوره و هماهنگی صورت گیرد. تأمین تجهیزات و زیرساخت‌های لازم علیرغم اینکه ارتش از تجهیزات نظامی پیشرفته‌ای برخوردار است، برای انجام وظایف مرزبانی به تجهیزات و زیرساخت‌های خاصی نیاز دارد که ممکن است در حال حاضر در اختیار مرزبانی فراجا باشد. تأمین این تجهیزات و ایجاد زیرساخت‌های لازم نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و تخصیص بودجه کافی است. بطور خلاصه انتقال مسئولیت مرزبانی از فراجا به ارتش، همان‌طور که امیر کیومرث حیدری اعلام کرده، در حال مطالعه و برنامه‌ریزی است. این تغییر می‌تواند مزایای قابل توجهی از نظر افزایش توان نظامی در مرزها، یکپارچگی در فرماندهی، و بهره‌مندی از تجارب و آموزش‌های تخصصی ارتش داشته باشد. همچنین می‌تواند به هم‌افزایی با طرح انسداد مرزها که در حال اجراست، کمک کند. با این حال، چالش‌ها و ایرادات احتمالی نیز وجود دارد، از جمله تغییر در ماهیت وظایف مرزبانی، نیاز به آموزش‌های جدید و تغییر ساختارها، احتمال افزایش تنش‌های مرزی با کشور‌های همسایه، و ایجاد دوگانگی در مدیریت امور مرزی. برای غلبه بر این چالش‌ها، نیاز به برنامه‌ریزی دقیق، هماهنگی با طرح انسداد مرزها، انتقال تدریجی مسئولیت‌ها، آموزش و انتقال تجارب، و تأمین تجهیزات و زیرساخت‌های لازم است. در نهایت، موفقیت این طرح به چگونگی اجرا و توانایی ارتش در انطباق با ماهیت متفاوت وظایف مرزبانی بستگی دارد. با توجه به اهمیت امنیت مرزها برای کشور، هر گونه تغییر در ساختار مدیریت مرزی باید با دقت و حساسیت بالا انجام شود تا ضمن بهره‌مندی از مزایای آن، آسیبی به امنیت مرزها وارد نشود.