تفسیر جامعه‌شناسی نسل «Z» در بیانات رهبر انقلاب
نسل زد ازنظر ساخت اجتماعی جامعه‌پذیری پایین داشته و تغییر هویت فرهنگی داده‌اند ازاین‌رو به‌مانند شبکه‌ای بدون ساختار و ژله‌ای عمل کرده و به‌شدت غیر ایدئولوژیک رفتار می‌کنند.
سرویس دیدگاه مشرق - مرتضی سیمیاری دریادداشتی پیرامون دیدار رهبر انقلاب با کارگران نوشت:
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبرمعظم انقلاب اسلامی در آغاز هفته کار و کارگر در دیدار نمایندگان جامعه کارگری علاوه بر تشریح شاخص‌های کار، ارزش‌افزوده نیروی انسانی و تحول نظام کارآمدی در کشور، نکاتی را نیز مطرح کردند که در ارزیابی جامعه‌شناسی اغتشاشات پاییزی در برخی محلات قابل تفسیر و توجه ویژه است.
ایشان در فرازی از بیاناتشان با اشاره به تلاش بیشتر مسئولین کشور برای کارآفرینی فرمودند که یک دسته جوان‌هایی هستند که نه دنبال تحصیلند، نه دنبال کارند؛ واقعاً باید صاحب‌نظران سیاسی و اجتماعی و اقتصادی بنشینند برای این‌یک فکری بکنند، به دولت کمک کنند؛ به دولت کمک کنند، بشود یک فکری کرد برای اینها. از این قبیل هم متأسفانِه در داخل کشور داریم؛ جوان‌هایی که کار ندارند، دنبال کار هم نیستند؛ تحصیل نمی‌کنند، دنبال تحصیل هم نیستند. ما تعداد قابل توجهی جوانِ این‌جوری داریم؛ این هم جوان است، این هم سرمایه است، نبایستی از دست برود...
این نکته ویژه درکلام امام خامنه‌ای اشاره‌ای جامعه‌شناسی ظریف در خود دارد، بررسی عناصر مؤثر در آشوب‌های اخیر نشان داده است که نیروی مولد این اغتشاشات تنها «تهاجم فرهنگی» دشمن نبوده و در این جنگ هیبریدی پرپیچ‌وخم برخی مؤلفه‌های ادراکی، اجتماعی و اقتصادی نیز مؤثر بوده است.
اما سؤال مهم آن است که در نگاه مردم شناسانه رهبر معظم انقلاب اسلامی کدام بخش از عناصر اجتماعی تن به کار نداده و علاوه بر کاهش اثربخشی می‌توانند در یک جنگ رهیافتی به‌جای سرمایه اجتماعی مؤثر به‌عنوان عنصر بحران‌ساز نیز تلقی شوند؟ نسل زد یا همان نسل نت به افرادی تلقی می‌شود که تقریباً بین سال‌های 1995 تا 2010 متولدشده‌اند. این نسل از همان ابتدای کودکی وقتی چشمان خود را به روی دنیا گشودند، توانستند پیشرفت سایبری و سایر ابزارهای هوشمند دنیا را ببینند و اصلاً به همین خاطر به آن‌ها نسل نت (اینترنت) یا بومی‌های دیجیتال نیز گفته می‌شود.
دامنه بحران بالقوه این طیف اجتماعی گسترده در کشورهای غربی به‌شدت قابل‌توجه است، کسری نیروی کار، کاهش سرمایه فرهنگی و عمیق شدن فاصله فرهنگی میان نسلی از مهم‌ترین بحران‌هایی است که این روزها دامن‌گیر کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی شده است. گزارش مرکز جامعه اطلاعاتی بریتانیا در سال 2019 اشاره به این موضوع دارد که نسل زد در بحران‌های عمیق امنیتی و اجتماعی در انگلستان نقش اساسی داشته و حتی روی مسئله برگزیت نیز مؤثر بوده است. در این گزارش از سیاست‌گذاران خواسته‌شده است تا با تغییر در ماهیت قانون‌گذاری از هدر رفت این سرمایه عظیم اجتماعی جلوگیری شود.
رد پای اثرات اجتماعی نسل زد در غرب آسیا نیز قابل‌مشاهده است، سال 2018 با وقوع برخی اعتراضات در لبنان و عراق برای اولین بار حضور نسل زد در جامعه شرقی نیز مشاهده شد؛ البته در آن اغتشاشات فصلی سفارت آمریکا با سوءاستفاده از مطالبات اجتماعی جوامع عربی تلاش کرد تا بار دیگر یک دگرگونی سیاسی در منطقه فراهم آورده و مقاومت اسلامی را به سمت انزوا ببرد. این توطئه شبکه‌ای و پیچیده به برکت خون شهدای مقاومت اسلامی ازجمله شهید بزرگوار حاج قاسم سلیمانی به اهداف از پیش طراحی‌شده خود نرسید.
پس‌ازآن ماجرای کم‌ظرفیت در منطقه، بار دیگر و در طی پروژه آشوب سازی دشمن در پاییز سال 1401 اثر این نسل در جنگ شبکه مادر اغتشاشات در داخل کشور به‌وضوح دیده شد. بررسی جامعه‌شناختی اغتشاشات اخیر نشان می‌دهد که نسل زد ازلحاظ روان‌شناسی اجتماعی دارای شاخص‌هایی هستند که در چارچوب‌های رایج سیاسی دسته‌بندی نشده و به‌صورت رادیکال فعالیت می‌کنند. در این خصوص موارد زیر به‌عنوان ارزیابی‌های روان‌شناختی قابل‌توجه است.
نسل زد اگر در مسیر درستی هدایت نشوند می‌توانند در خط ناهنجاری‌های اجتماعی گرفتار شوند، بررسی موردی و آماری آشوب‌های اخیر نشان می‌دهد که در میان تعدادی قابل‌توجه از عناصر فریب‌خورده به‌طور خاص مصرف مواد مخدر و روان‌گردان‌ها فراوانی بالایی داشته و شایع بوده است، این افراد به‌شدت با هنجارها زاویه داشته و از آن‌ها چه قانونی و چه دینی و شرعی گریزان هستند تا جایی که حدود 11 درصد از اغتشاش‌گران دختران یا زنانی هستند فاقد ایدئولوژی سیاسی و تقید مذهبی.
این افراد فرزندان خانواده‌های متلاشی‌شده بوده که در آن طلاق آمار بالایی دارند و بخشی نیز در فضای جمعی و مختلط زندگی می‌کنند که نان‌آور آن‌ها «بیکار» نیز بوده و پدیده بیکاری امری عرفی برایشان محسوب می‌شده است، این وضعیت باعث شده بود که سرخوردگی اجتماعی؛ ناامیدی از وضعیت و انباشت نارضایتی در میان این گروه‌های غیر مرجع به شکل وسیعی گسترش یابد.
نسل زد ازنظر ساخت اجتماعی جامعه‌پذیری پایین داشته و تغییر هویت فرهنگی داده‌اند ازاین‌رو به‌مانند شبکه‌ای بدون ساختار و ژله‌ای عمل کرده و به‌شدت غیر ایدئولوژیک رفتار می‌کنند، وسعت دید اغتشاش‌گران به‌اندازه میدانی است که شبکه‌های اجتماعی و اینترنتی به آن‌ها می‌دهند!
نکته بسیار مهم آن است که این اگر سرمایه اجتماعی نسل زد به‌درستی شکل پیدا نکند؛ می‌تواند جنبه آنارشیستی نیز پیدا کند، به‌عنوان‌مثال در شهر تهران باوجود عقب ماندن ضدانقلاب، نسل زد در میان ناهنجاری اجتماعی سازمان‌دهی شده و به سمت اغتشاشات هدایت‌شده است؛ درحالی‌که میانگین حضور خیابانی این افراد آشوب ساز کمتر از 100 نفر در هر تجمع است، اما سوژه مناسبی برای شبکه سایبری و میدانی دشمن در تحولات اخیر بوده‌اند.
یکی از معیارهای ارزیابی اجتماعی - اقتصادی یک جامعه، ارزش کل تولیدات صورت گرفته در یک اقتصاد ملی و نرخ رشد سالانه آن تولیدات، هست. معمولاً کشورهایی که نظام اقتصادی آن‌ها از استحکام نسبی بیشتری برخوردار باشد، دارای تولید ناخالص داخلی بیشتری نیز هستند، این تولید ناخالص به‌صورت مستقیم باارزش سرمایه اجتماعی آن ارتباط تناسبی دارد.
کلام الهی و هدایت‌کننده رهبر انقلاب در توجه ویژه به نسل زد به‌عنوان سرمایه اجتماعی برای سیاست‌گذاری کلان کشور از اهمیت بالایی برخوردار است، واقعیت آن است که نهادهای رسمی نیاز به آموزش و آگاهی و آموختن زبان این نسل دارند. برخی از وقایع نشان داد که اگر نسل زد در مسیر تعالی رشد پیدا کند، با همین نسل پویا به سراغ دشمن خواهیم رفت، نسل زد نیروی بالقوه مقاومت در آینده روشن گام دوم انقلاب اسلامی است.