تیرخلاص به هویت تاریخی «امامزاده عبدالله»!

در سلسله گزارش‌های گذشته به اهمیت حفظ و صیانت از میراث فرهنگی و همچنین آثار و بناهای تاریخی که مورد بی‌مهری متولیان قرار گرفته‌اند، تا جایی‌که برخی از آن‌ها به ورطه نابودی کشیده شدند، اشاره کردیم. همانطور که گفته شد ایران با پیشینه تاریخی و فرهنگی غنی از موارث فرهنگی غنی نیز بهره‌مند است و یکی از دغدغه‌های امروز نگهداری درست از این آثار است که مانند شناسنامه یک ملت و بیانگر فرهنگ و خاطرات گذشته ایران هستند.

این روزها اخبار بی‌مهری و مخدوش شدن هویت تاریخی امامزاده عبدالله شهر ری به گوش می‌رسد، البته که این اخبار فقط مختص این روزها نیست بلکه سالیان زیادی است که این بنای تاریخی مورد بی‌مهری متولیان قرار گرفته است. بنای امامزاده عبدالله واقع در منطقه شهر ری متعلق به دوره صفوی و الحاقات دوره قاجاریه از دیگر جاذبه‌های مذهبی و توریستی استان تهران است و در گورستان این امامزاده تعداد زیادی از مشاهیر مذهبی، علمی، ادبی و سیاسی مدفون هستند و مجموعه گورستان آن درحالی که چهارده اردیبهشت 1378 به شماره 2313 در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده اما هرروز به بهانه‌های مختلف مورد تعرض و از بین رفتن قرار می‌گیرد.

به قبرهای تاریخی مشاهیر هم رحم نمی‌کنند

یکی از این قبور متعلق «میرزا محمد حسین سیفی قزوینی» ملقب به «عمادالکُتاب»، استاد خوشنویس خط نستعلیق در یک قرن قبل است، حدود 40 سالی است که پشت بنای مقدس امامزاده «عبدالله» و در آخرین نقطه‌ی میان امامزاده و کوچه در شهر ری دفن شده است‌، درست جایی که بی‌مهری‌های زیادی به مزار این خوشنویس شده است.

ابتدا ساخت یک مقبره کوچک از سوی کانون خوشنویسان و میراث فرهنگی مطرح بود اما با گذر زمان زباله‌ها و علف‌های هرز میزبان این گور شدند.

اردیبهشت سال 95، امیرمسیب رحیم‌زاده مدیر میراث فرهنگی شهر ری در این زمینه به خبرنگار میراث فرهنگی ایسنا می‌گوید: قرار بود کانون خوشنویسان در این زمینه اقدامی انجام دهد، حتی میراث فرهنگی شهرستان شهر ری نیز به آن‌ها اعلام کرده است که در صورت مناسب بودن طرح برای مقبره «عمادالکُتاب» در امامزاده عبدالله، با این کانون همکاری و تعامل لازم را خواهد داشت. با توجه به این‌که متولیان اصلی برای قبر این شخصیت هنری، اداره اوقاف و آستان امامزاده هستند، باید برای انجام چنین طرحی از آن‌ها نیز در این زمینه کمک و تعامل لازم گرفته شود.

نصرالله افجه‌ای- هنرمند پیشکسوت نقاشی‌خط و خوشنویسی نیز درباره وضعیت نامناسب قبر «عمادالکتاب» در گفت‌وگو با ایسنا می‌گوید: عمادالکتاب از نظر تاریخی برای خوشنویسی ایران اهمیت زیادی دارد و سازمان میراث فرهنگی و شهرداری باید فکری به حال قبر او کنند چراکه وضعیت مزار این هنرمند دل خوشنویسان را به درد می‌آورد. انجمن خوشنویسان آن‌قدر زورش زیاد نیست که بتواند به وضعیت آنجا به‌تنهایی رسیدگی کند. شهرداری هم گویا به‌دلیل مشغله‌هایی که دارد، به آرامگاه این خوشنویس بزرگ بی‌توجه شده و به آن رسیدگی نمی‌کند. رسیدگی به وضعیت آرامگاه عمادالکتاب بیشتر به سازمان میراث فرهنگی و در درجه‌ی بعد، به شهرداری مربوط است. شهرداری که به همه چیز می‌رسد و این همه پارک و اتوبان می‌سازد، عمادالکتاب برایش اهمیتی ندارد و فکر می‌کند، او فقط یک معلم خط بوده است، در حالی که فعالیت‌های او در زمینه‌ی خوشنویسی از ارزش تاریخی زیادی برخوردار است.

مزار «عمادالکتاب» در اردیبهشت 95

این بی‌احترامی‌ها همچنان به قبر این خوشنویس ادامه داشته تا زمانی که امیرعباس نصیری یزدی در تیرماه سال 1400 تصاویری از تخلیه نخاله‌هایی بر مزار «عمادالکتاب» در صفحه شخصی خود منتشر می‌کند.

عکس‌ها قبل از بهسازی، از صفحه اینستاگرام امیرعباس نصیری یزدی، خوشنویس

پس از انتشار خبر بی‌احترامی به مزار عمادالکتاب برای چندمین‌بار، نوروز تقی‌پور رییس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ری در این‌باره توضیح می‌دهد: کارگران محوطه امامزاده عبدالله (ع) حین بازسازی برخی از قبور، مقدار کمی خاک را به شکل اتفاقی و موقتی روی مقبره عمادالکتاب ریخته بودند که با حضور و نظارت کارشناسان میراث فرهنگی، مقبره این استاد بزرگ خوشنویسی کشور و محیط اطراف آن به طور کامل بهسازی و تابلو معرفی مشاهیر در کنار مقبره نصب شد. اداره اوقاف شهرستان در حین بازسازی قبور و محوطه‌های قبرستان‌های قدیمی باید دقت بیشتری نسبت به قبور و مقبره افراد معروف داشته باشد. پرسنل یگان حفاظت میراث فرهنگی روزانه به صورت دقیق بر قبور افراد معروف و آثار تاریخی نظارت می‌کنند.

عکسی که اداره میراث فرهنگی شهرستای ری بعد از پاکسازی و بهسازی فرستاده

اما این فقط «عمادالکتاب» نیست که مورد بی‌مهری قرار گرفته و قبرهای زیادی در این گورستان اوضاع خوبی ندارند و هرروزی که می‌گذرد صدای زنگ خطری که قرار است هویت تاریخی آن‌ها را بگیرد، بلندتر به گوش می‌رسد.

طغرل افشار اولین منتقد سینمای ایران نیز در جنوبی‌ترین بخش از قطعه 35 در ورودی درب شماره پنج امامزاده عبدالله شهرری و زیر سایه درختی آرمیده است. بخشی از نوشته‌های سنگ قبر او به دلیل فرسودگی و تخریب‌هایی که به واسطه گذر زمان روی آن به وجود آمده، از بین رفته است.

اما قبرستانِ تاریخی «امامزاده عبدالله» شهرری که فقط همین یکی دو قبر را ندارد. این امامزاده را یکی از گورستان‌های معروف تهران می‌دانند که مدفون شدگان در آن کم نیستند؛ «عبدالحسین تیمورتاش، دولت‌مرد قاجار و پهلوی»، «وحید دستگردی، شاعر و ادیب»، «صولت‌الدوله قشقایی، سردار عشایر در دوره قاجارو پهلوی»، «یدالله سحابی، پیشگام علم زمین‌شناسی»، «شیخ خزعل، فرمانروای خرمشهر در دوره قاجار» یا «مهدی شریعت رضوی، دانشجویی که در حمله نیروهای امنیتی به دانشگاه تهران در سال32 شهید شد» و حتی «توران میرهادی، نویسنده و استاد ادبیات کودک».

سنگ قبر طغرل افشار در سال 96 که برخی از نوشته‌های آن در گذر زمان از بین رفته است

طرح‌هایی هویت تاریخی قبرستان امامزاده را می‌دزدند

در طول این سال‌ها متولیان امامزاده عبدالله بدون اطلاعِ میراث فرهنگی، به بهانه همسطح کردن قبور طرح تهیه می‌کنند، نقشه می‌کشند و سنگ‌قبرهای قدیمی را می‌کَنند. سطح قبرها را بالا و پایین‌تر می‌کنند تا به گمان خود قبرستان را ساماندهی کنند. اما کسی نمی‌فهمد در این میان چه قبرها و سنگ قبرهایی که تخریب می‌شوند، جابه‌جا می‌شوند و بعضا می‌شکنند، چه مدفنِ "عمادالکتاب" باشد و چه خانواده‌های قدیمی ساکن شده در این قبرستان....

در یکی از این طرح‌ها که از بهمن سال 96 آغاز می‌شود، اداره اوقاف و امور خیریه شهرری در طرحی با نام «ساماندهی و هم‌سطح کردن قبرهای امامزاده عبدالله» در چند قطعه ابتدایی امامزاده، کار خود را آغازمی‌کند و با برداشتن سنگ قبرهای ابتدای صحنِ امامزاده و کندن کانالی با هدف ایجاد تاسیسات در این مکان تاریخی کار خود را پیش می‌بَرد، اما در شرایطی این کار انجام می‌شود که اداره میراث‌فرهنگی شهرری هیچ طرح یا نقشه‌ای قبل از آغاز این کار از اداره اوقاف شهرری دریافت نکرده است.

امامزاده عبدالله شهرری بعد از آغاز طرح همسطح سازی قبور در سال 96 ورودی امامزاده عبدالله و حفر کانال برای احداث تاسیسات - عکس متعلق به جمعه 13 بهمن 96 است

سیداحمد محیط طباطبایی، پژوهشگر تهران قدیم و عضو شورای فنی اداره کل میراث فرهنگی استان تهران که این وضعیت را از نزدیک دیده است، به ایسنا می‌گوید: یکی از سنت‌های قدیم جامعه ایرانی مربوط به مکانِ دفن افراد است که به عنوان یک مکان مهم و مورد تقدس محسوب می‌شده. در گذشته‌های بسیار دور نخست خانه‌ی هر کس مکان دفن او بوده، اما به مرور این رسم عوض شده و یکی از مکان‌های دفن در جوار زیارتگاه‌های مانند مقبره «حافظ» یا «امامزادگان» بود.

او ادامه می‌دهد: امامزاده عبدالله در شهر ری یکی از قبرستان‌های دارای قدمت و با اصالت قدیمی از قرون اولیه اسلام در ایران است که در شهر ری به وجود آمد، از گذشته‌های دور این قبرستان یکی از مکان‌های بسیار مورد احترام مسلمانان شیعه بوده. آن بعد از دولت صفویه از اهمیت بالایی برخوردار می‌شود و از زمانی که تهران در دوره‌ی قاجار پایتخت می‌شود به عنوان مکانِ دفنِ افراد در اولویت بالاتری قرار می‌گیرد. این ویژگی از زمان مشروطه به بعد تا ساخت قبرستان بهشت زهرا از اولویت درجه اولی برخوردار است و افراد، خانواده‌ها و شخصیت‌های مهمی در این قبرستان دفن می‌شوند، که تدفین این افراد خاص حتی تا امروز و به دفن شخصیت‌های مهمی مانند «توران میرهادی» نیز رسیده است. این مکان هنوز آن‌قدر اهمیت و جذابیت دارد که برای لوکیشن گورستانِ سریالی مانند «شهرزاد» به این نقطه می‌آیند.

محیط طباطبایی همسطح کردن قبرهای این قبرستان تاریخی را به حدود سال‌های 89 تا 92 مربوط می‌داند و قبرهایی که تدفین‌ِ آن‌ها در حدود 1315 - 1316 انجام شده است و بیان می‌کند: بار دیگر پروژه‌ی ساماندهی قبرها را از سر گرفته‌اند و می‌خواهند قبور را همسطح کنند.

این عضو شورای فنی اداره کل میراث فرهنگی استان تهران می‌گوید: مطلع هستم که اعضای شورای فنی میراث فرهنگی استان تهران در جریان این پروژه‌ی متولیان گورستان امامزاده عبدالله نبوده‌اند. در واقع طرح، ایده و اجرای این پروژه توسط اداره‌ی اوقاف در حال انجام است. در حالیکه قطعا این موضوع به میراث فرهنگی نیز مرتبط است چون تولیتِ تاریخی و فرهنگی دارند و باید درباره‌ی این کار اعمال نظر کنند.

زیرو رو کردن سنگ قبرهای امامزاده عبدالله با آغاز طرح همسطح سازی قبور

امیر مصیب رحیم‌زاده، رییس اداره میراث فرهنگی شهرری اما در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا از این اتفاق خبر ندارد و می‌گوید: متولیان امامزاده قبل از انجام هر کاری موظف به اطللاع‌رسانی به میراث فرهنگی بوده‌اند، این قضیه را بررسی می‌کنیم.

سپس رحیم‌زاده در گفت‌وگویی دیگر در 14 بهمن 96 به ایسنا می‌گوید: نامه درخواستِ توقفِ کار توسط پیمانکارِ امامزاده را 10 بهمن به اداره اوقاف شهرری فرستادم، اما اکنون 14 بهمن به نظر می‌رسد، نسبت به این درخواست توجهی صورت نگرفته است. با توجه به این وضعیت باید با دادستانی شهرستان نامه‌نگاری کنیم، هیچ هماهنگی‌ای در این زمینه با ما انجام نشده است و حتی به نامه روز سه‌شنبه 10 بهمن نیز توجهی نشد، البته روز گذشته -13 بهمن - این اقدام عمرانی انجام نمی‌شد، اما امروز بار دیگر در حال ادامه کار هستند. باید برای توقف کامل کار دستور دادستان را بگیریم.

سپس در تاریخ 18 بهمن 96، حجت الاسلام والمسلمین حسن خانی کارشناس اوقاف و امورخیریه شهرری در پاسخ به اعتراض‌ها به ساماندهی قبرهای امامزاده عبدالله به ایسنا می‌گوید: ما به هیچ قبر و مقبره‌ای در امامزاده عبدالله جسارت نکرده‌ایم و این تعمیرات و مرمت‌ها برای راحتی حال مردم و عبور و مرور آن‌ها صورت گرفته است. امامزاده عبدالله 14 هکتار است که قبرستان‌ها و محوطه‌هایی در کنار این امامزاده قرار دارد و بعد از بهشت زهرا بزرگترین قبرستان استان تهران است. این مجموعه در حدود 800 مقبره دارد که این مقبره‌ها در حیاط‌های کناری امامزاده عبدالله است و در تعمیراتی که از سوی سازمان اوقاف و امور خیریه انجام شده است، هیچ‌گونه تخریبی نسبت به این مقبره‌ها نداشته‌ایم و ما در محوطه اصلی و ورودی امامزاده عبدالله مشغول فعالیت و ساماندهی هستیم و حیاط بزرگی که در حدود یک هکتار است و مقبره‌ای در آن نیست که به ثبت میراث فرهنگی رسیده باشد و ما با قسمت‌هایی که به ثبت میراث فرهنگی رسیده باشد کاری نداریم.

او ادامه می‌دهد: ما در صدد هستیم که این آرامستان یک شکل و هم سطح شود و پستی‌ها و بلندی‌های آن از بین برود. ما به هیچ قبر یا مقبره‌ای جسارت نکرده‌ایم و همواره در صدد همکاری با سایر سازمان‌ها، نهادها و ارگان‌ها نیز هستیم. این مرمت و تعمیر جزو دستورات و برنامه‌های سازمان اوقاف و امور خیریه است و به آثار تاریخی آسیبی وارد نشده است.

تا این‌که 24 بهمن 96، معاون میراث فرهنگی استان تهران به ایسنا اعلام کرد: «طرح پروژه ساماندهی و همسطح کردن قبور تاریخی امامزاده عبدالله با دستور قضایی متوقف شد و بالاخره نقشه این طرح به اداره میراث‌فرهنگی رسید.»

حتی حسن خلیل‌آبادی، رییس کمیته میراث فرهنگی شورای شهر تهران در تذکر روز یکشنبه -29 بهمن - خود در صحن شورای اسلامی گفت‌: آرامستان امامزاده عبدالله یکی از مهم‌ترین اماکن تاریخی دارای ارزش میراثی کشور است که قدمت آن به دوره صفویه برمی‌گردد، اما شاهد آن بودیم که اداره اوقاف شهرری به بهانه ساماندهی بدون هماهنگی با اداره میراث فرهنگی شهرری و بدون انجام بررسی‌های تخصصی و همچنین به بهانه بازپیرایی، اقدام به تخریب قسمت بزرگی از قبرستان کرده است که تعداد زیادی از قبور از بین بروند.

در این میان ارژنگ امیرفضلی - بازیگر - که صبح جمعه چهارم اسفندماه برای سرزدن به مزار پدرش به قبرستان امامزاده عبدالله شهرری رفته بود، با محوطه‌ای زیروروشده از قبور در این قبرستان تاریخی مواجه شده و نسبت به این وضعیت گلایه کرده است. در فیلمی که از وی در فضای مجازی منتشر شده است، او اعتراض و حس خود را از دیدن این وضعیت این طور بیان می‌کند: «این‌جا امامزاده عبدالله است، تمام سنگ‌قبرها را کنده‌اند و هیچ چیزی نیست، نمی‌دانم پدرم را کجا چال کرده‌اند. گفتند که گویا از حدود دو ماه قبل این‌جا بنر زده‌اند که می‌خواهند بِکَنند و کف را یک دست کنند. از نظر کسانی که این کار را کرده‌اند، صددرصد طرحِ بازسازی و نوسازی است، اما از نظر من تعرض است. مثل این‌که عید بروی مسافرت و برگردی بیایی، ببینی کل کوچه را خراب کرده‌اند که همه را یک دست کنند، مگر قبرها صاحب نداشته‌اند؟ خیلی ممنونم، تشکر می‌کنم، کار ما خنداندن دیگران و کار دیگران گریاندن ماست. امیدوارم کسی که این طرح را داده و اجرا کرده، برود سر خاک عزیزانش و ببیند همین طرح را آن‌جا اجرا کرده‌اند، بدون این که خبر داشته باشد و او هم مثل ما خوشحال شود، من الان خیلی خوشحالم».

وضعیت وخیم آرامگاه‌های خانوادگی

اما شرایط بد فقط برای سنگ قبرهای این گورستان نبود، آرامگاه‌های خانوادگی امامزاده عبدالله نیز در طول این سال‌ها شرایط مساعدی نداشتند و هر سال و بعد از پایان هر برف و بوران می‌توان از وضعیتِ آن‌ها قصه‌ی ناتمامی نوشت که هر بار چند آرامگاه خانوادگیِ چند صد ساله را با خاک هم‌آغوش می‌کند و هیچ چشمی آن‌ها را نمی‌بیند! و این قصه آرامگاه‌هایی است که قدمت برخی از آن‌ها را حتی به پهلوی اول هم نسبت می‌دهند.

یکی از آرامگاه‌های خانوادگی در امامزاده عبدالله شهرری

این قول و قرارها امامزاده عبدالله را سرپا می‌کند؟

بعد از گذشت یک ماه، عصر شنبه 5 اسفند سال 96، برخی از اعضای شورای شهر حجت نظری و حسن خلیل‌آبادی، اعضای شورای شهر تهران، ری و شمیرانات، صفوی شهردار منطقه 20، معاون فرماندار، نماینده میراث فرهنگی شهرری و رئیس سازمان اوقاف و متولی امامزاده عبدالله و برخی از اعضای انجمن خوش‌نویسان و برخی از خانواده‌های صاحبان قبور به امامزاده عبدالله می‌روند.

در این بازدید صحبت‌های زیادی انجام می‌شود و میراث‌فرهنگی و اداره اوقاف همچنان مواضع خود را نگه داشته‌اند و شورای شهر در این میان بلاتکلیف می‌ماند که کدام یک را تائید کند. براساس صحبت‌های انجام شده به نظر می‌رسد هیچ ارتباطی بین دستگاهی بین میراث فرهنگی و اوقاف وجود ندارد و شاید هم در حالت کلی میراث فرهنگی برای اداره اوقاف هیچ اهمیتی ندارد.

گزارش کامل این بازدید و اظهار نظرات مسئولین بازدیدکننده را می‌توانید در این لینک بخوانید.

این صحبت‌ها در حالی مطرح شده‌اند که احمد مسجد جامعی، عضو شورای شهر تهران، نگاهی متفاوت نسبت به این اقدام اوقاف و رفتارهای مشابه در گورستان‌های درون‌شهری دارد و اظهار کرده است: تجارت قبر در امامزاده‌های درون‌شهری تبدیل به تجارت پربازدهی شده که زیر پوشش ساماندهی، بازسازی و نوسازی و نظایر آن اجرا می‌شود و با این عنوان به درآمد می‌رسند.

حالا با گذشت بیش از یک ماه از طرح ساماندهی و همسطح سازی امامزاده عبدالله شهر ری، محوطه‌ای که به قول متولیان اوقاف شهرری، جزو قبرستان محسوب نمی‌شود و صحن ورودی امامزاده عبدالله است، صحنی که در هر قدم باید روی قبرها پا گذاشت و دور تا دور آن را بقعه‌های خانوادگیِ دست‌کم چند ده ساله پر کرده‌اند. اما حالا سنگ‌قبرهای این بخش از قبرستان به جز یکی دو قبری که به خاطر نشست زمین پایین‌تر از سطح اصلی بوده و از حرکت لودرها جان سالم به در برده‌اند و دو سه قبری که در ساماندهی سال‌های گذشته زیر کف فرش باقی مانده بودند، خرد شده‌اند و دیگر هیچ نشانی از آن‌ها نیست!

بار دیگر درتاریخ چهاردهم اسفندماه مجید مهدوی - مدیرکل میراث فرهنگی استان تهران، غلامحسین میثاقیان - مدیر کل دفتر محوطه‌ها وبناهای تاریخی سازمان میراث‌فرهنگی، هدایت‌الله جمالی‌پور - فرماندار ویژه شهرستان ری، حجت الاسلام سعید اوتارخانی - رئیس اداره اوقاف شهرری به امامزاده عبدالله می‌روند تا از وضعیت آن بازدید کنند.

فرماندار ویژه شهرری در این بازدید به مجوز نگرفتن اداره اوقاف شهرری از میراث فرهنگی معترض می‌شود، اما می‌گوید: خودمان اعتقاد داشتیم این محوطه باید ساماندهی شود و قرار بود این محدوده گورستان پارک شود.

جمال‌پور در ادامه صحبت‌هایش با وجود بیان نکاتی مهمی مانند این که «اعلام شده بود باید با صاحبان قبرها و میراث فرهنگی هماهنگی می‌شد و سنگ قبرهای ارزشمند حفظ می‌شدند، در صورتی که بیش از 90 درصد آن‌ها خرد شده‌اند» سعی می‌کند، تقصیر را از گردن اوقاف نیز بردارد و با چند بار تاکید بر این‌که اشتباهی سهوی در این کاررخ داده است.

از طرفی او می‌گوید: اتفاق امامزاده عبدالله یک تجربه برای اوقاف بود، شکستن سنگ قبرها یک ایراد از سوی اوقاف بود. بر همین اساس فعلا قرار نیست به حیاط‌های پشتی امامزاده وارد شوند. برای انجام آن کار نخست باید طرح در کمیسیون‌ها تصویب و بررسی شده و نظرات تخصصی گرفته شوند و در چارچوب استانداردها و الگوهایی که میراث فرهنگی تعیین می‌کند، کارها انجام شوند. همه دستگاه‌ها مانند میراث فرهنگی، فرمانداری، اوقاف، شهرداری، مکلف به حفظ این آثار هستیم چون آن‌ها متعلق به مردم است نه دولت. در حال حاضر هیچ طرحی برای سنگ قبرهای حیاط‌های قدیمی امامزاده تهیه نشده است و بعد از این‌که میراث فرهنگی نظر می‌دهد سنگ‌ها شماره‌ذاری و پلاک‌گذاری می‌شوند و براساس نظر میراث فرهنگی اقدامات بعدی انجام می‌شود.

مجید مهدوی نیز در این باره می‌گوید: براساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده قرار است یک اتاق فکر راه‌اندازی کنیم. میراث فرهنگی اولویت ماست، به همین دلیل و به دستور مستقیم آقای مونسان معاون رئیس جمهور وضعیت امامزاده را بررسی می‌کنیم. باید از این دوره برنامه‌ریزی‌ها انجام شود و با حضور خبرنگاران وسمن‌های این حوزه اتاقِ فکری تشکیل شود، تا نظرات استفاده شده و تعامل‌ها بهتر شوند.

حجت الاسلام سعید اوتارخانی نیز در صحبت‌هایی با بیان این که شهرری قبله تهران است و سال گذشته 1200 متر مربع به شبستان قدیمی امامزاده عبدالله اضافه شده است، اظهار می‌کند: تا پیش از این اتفاق رویکرد اوقاف نسبت به تعویض سنگ‌فرش‌ها عادی بود و نیازی به نامه‌نگاری نداشت، اما ناگهان با پیش آمدن فیلم آقای امیرفضلی و اتفاقاتِ دیگری که در حاشیه رخ دادند، ما توجیه شدیم که برای تغییر سنگ‌فرش‌ها نیز باید مکاتبه انجام می‌شد.

بررسی روند همسطح سازی قبور در امامزاده عبدالله شهرری در اسفند 96

بحث‌های حقوقی امامزاده عبدالله پابرجاست

حالا سنگ‌های مُد روز و به صف شده در صحن صاف شده‌ی ورودی امامزاده عبدالله شهرری یکی یکی کنار همدیگر قرار می‌گیرند تا پایی لنگ نماند و جا برای بازی کودکان و فضای سبز باز شود. سنگ‌هایی با یک نام و دو عدد از سال تولد و سال درگذشت!

امیر مصیب‌رحیم‌زاده، مدیر اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرری، 23 فروردین 97 با اشاره به اتفاقات رخ داده در ورودی امامزاده، به ایسنا می‌گوید: به دلیل اتفاقات رخ داده، در هر صورت باید کار ساماندهی آن بخش توسط اوقاف انجام شود، اما از یک سو بحث شکایت میراث فرهنگی به دلیل این کار همچنان محفوظ است و از سوی دیگر، دیگر اجازه انجام هیچ کاری در بخش‌های دیگر امامزاده به اوقاف داده نمی‌شود.

وی با بیان این‌که چند سنگ قدیمی به جامانده در این بخش از قبرستان را در جای خود قرار داده‌اند، اما می‌گوید: متاسفانه سنگ‌فرش‌های باقی مانده از گذشته را پوشانده و آن را حفظ نکرده‌اند. با این وجود در نقاط دیگر سنگ همکف را داریم و گفته‌ایم اگر بخواهند در هر نقطه‌ای کاری انجام دهند باید حتما نظر میراث فرهنگی نیز گرفته شود. نباید بدون نظر میراث فرهنگی هیچ فعالیت دیگری انجام شود، برای بخش‌های دیگر قبرستان، باید وارد بحث حقوقی شد، چون به مالکان قدیمی برمی‌گردد، اما یکی از برنامه‌های ما برای پروژه‌های جدید امسال، بحث مستندنگاری و ساماندهی این قبرستان است تا با پیش‌بینی یک طرح مطالعه، بررسی برای ساماندهی آن‌ها انجام شود و بر اساس آن کارهای همسان‌سازی انجام شود.

اما متولیان امامزاده عبدالله همچنان مصرانه به اجرا ی طرح هم‌سطح سازی امامزاده ادامه می‌دادند.

در این راستا، حجت‌الاسلام مرتضی صادقی، رییس اداره اوقاف شهر در یک مصاحبه تصویری ری، درباره این روند توضیح می‌دهد: بیش از 50 درصد هم‌سطح سازی انجام شده است، تا 100 درصد نیز برنامه‌ریزی و پیش‌بینی انجام شده، با پیمانکار نیز صحبت شده و جلسات را برگزار کرده‌ایم، قرار بوده در دو شیفت کارگر بگذارند و کار کنند، تا بتوانیم در صورتی که هوا مساعد بود، تا روزهای فاطمیه که نزدیک 22 بهمن است، هم‌سطح‌سازی و سنگفرش شدن محوطه رابه پایان برسانیم.

او با بیان این‌که باید برای بخش پشتی امامزاده نیز فکر دیگری کرد، در این مصاحبه تصویری ادامه می‌دهد: فعلا صحن اصلی را سروسامان می‌دهیم، صحن‌های بعدی و حیاط‌ِ مقبره‌ها در جلسات با بزرگان و متولیان هر کدام از مقبره‌های خانوادگی، باید بتوانیم آن‌ها را نیز سروسامان بدهیم.

او حتی تاکید می‌کند: تا پایان سال صحن اصلی به بهره‌برداری می‌رسد.

این در حالیست که مصیب‌رحیم‌زاده، مسئول اداره میراث فرهنگی شهر ری، درگفت‌وگو با ایسنا، می‌گوید: طبق تفاهم میراث فرهنگی و متولیان امامزاده عبدالله، برای ساماندهی مقبره‌های پشت امامزاده، سنگ‌های پشت بقعه باید با سنگ لاشه و با حفظ سنگ‌های واجد ارزش انجام شود. اما صحن‌های دیگر اجازه‌ی هیچ اقدامی را ندارند. با توجه به این‌که قبلا بدون مجوز اقداماتی را در صحن‌های جلوئی و بدون مجوز میراث فرهنگی اجام داده‌اند، بنابراین مجبور شدیم برای رفاه حال زائران مجوز به ادامه‌ی کار در همان دو صحن جلویی بدهیم که خوشبختانه سنگ قبرهای زیادی نداشتند، اما مابقی مکان‌ها حتما باید با مجوز و نظارت میراث فرهنگی باشد.

قطعه مشاهیر به امامزاده عبدالله شهر ری می‌رسد؟

انگار دردسرهای امامزاده عبدالله ادامه ندارد و این بنای تاریخی باید هرروز منتظر اقدامات جدیدی باشد که هویت آن را مخدوش می‌کند. حالا با گذشت یک سال در بهمن 97 خبر رسیدن قطعه مشاهیر به این امامزاده به گوش می‌رسید.

از یک سو متولیان امامزاده عبدالله بعد از اجرابی شدن بخشی از طرح ساماندهی قبور این قبرستان تاریخی، از ایجاد قطعه‌ی جدیدی با نام «قطعه‌ی مشاهیر» خبر می‌دهند و از سوی دیگر سازمان میراث فرهنگی می‌گوید که براساس مصوبه هیات دولت باید برای عملی شدن این کار با این نهاد متولی هماهنگی انجام شود.

به نظر می‌رسد داستانِ امامزاده عبدالله شهرری فقط به ساماندهی قبرهای قدیمی این امامزاده ختم نشده است؛ وقتی قبرهای تاریخی امامزاده را زیر و رو کردند تا نکند پای مردمی که برای زیارت اهل قبور می‌آیند به لبه سنگ قبرها گیر کند، تصمیم گرفتند قبرستان امامزاده را هم ساماندهی کنند، و کارشان را از پشتِ بنای امامزاده آغاز کردند تا به مرور به قبرها و قطعات پایین‌تر برسند.

حالا دو سال (تیر 99) بعد از طرح‌هایی بخش زیادی از هویت تاریخی امامزاده عبدالله را پاک کردند، به نظر می‌رسد بخش دوم ساماندهی این قبرستان قدیمی با آتش زدنِ علف‌های هرز روی سنگ قبرهای قدیمی در حال اجرایی شدن است. آتش نه تنها زمین را سیاه و سنگ قبرهای قدیمی را بر اثر حرارت زیاد به شدت دچار آسیب می‌کند، بلکه بخشی از درختانِ قدیمی محوطه را نیز به خاکستر تبدیل می‌کند.

امروز هم ماجراهای امامزاده عبدالله شهرری همچنان ادامه دارد و هنوز هم در پی آن هستند که هویت تاریخی مخدوشه شده این امامزاده را کاملا از بین ببرند.

منوچهر لطفی رییس انجمن مجموعه‌داران ایران ویدیویی از بازدید خود در اسفندماه 1400 در صفحه شخصی‌اش منتشر می‌کند.

لطفی در توضیح این ویدیو وضعیت امامزاده عبدالله را اینگونه بیان می‌کند: «امروز دهم اسفند ماه به اتفاق استاد محیط طباطبایی به امامزاده عبدالله شهرری به قصد زیارت زیارتقبور گذشته رفته بودیم، متاسفانه شاهد تخریب بسیاری از قبور گذشته که خود حکایت از تاریخ دارد و بسیاری مشاهیر، رجال، وادبا و نویسندگان در آن مدفون شده‌اند، شدیم.

ظاهرا متولیان امر که شاید اداره اوقاف باشند و همچنین عدم نظارت وزارت میراث فرهنگی بدون در نظر گرفتن اهمیت این موضوع به قصد باسازی و یکسان سازی بخش زیادی از سنگ‌های قدیمی را که دارای ارزش تاریخی و سندی معتبر و بعضا آثار هنری محسوب می‌شوند، بدون هیچ تخصص و نظارتی دست به تخریب زده است.»

احمد محیط طباطبایی- پژوهشگر تاریخ و رییس کمیته ملی موزه‌ها در ایران (ایکوم) نیز در این بازدید می‌گوید: متاسفانه شاهد سامان‌دهی جدیدی در یکی دیگر از بخش‌های قدیمی این گورستان هستیم، از دُرِ دکتر شهیدی و بخشی که به حیاط "تیوفوسی‌ها" معروف است و به دهه 20 (1320 خورشیدی) مربوط می‌شود. قبرهای متفاوتی از افراد و قشرهای مختلف اجتماعی در جوار امامزاده عبدالله قرار گرفته است. در این‌جا شخصیت‌های سیاسی همچون یدالله سحابی و ادیبان و شاعران و نویسندگانی چون وحید دستگردی و یا خانم توران میرهادی مدفون هستند.

سنگ قبرهای قدیمی که بر اثر عوامل طبیعی فرسوده و شکننده شده‌اند که در جریان کف‌سازی و سنگ‌فرش از جای خود برداشته شده و این‌گونه خراب شده‌اند سنگ قبرهای تاریخی که در جابه‌جایی شکسته شده است / عکس از سیدعلی شهیدی

قبرستان امامزاده عبدالله شهرری را نمی‌توان تنها قبرستانی دانست که قربانی طرح‌های مختلفی مانند ساماندهی، تفضیلی و هادی شهری و روستایی زیر نظر مدیریت‌های شهری یا متولیانِ قبرستان‌ها و امامزاده‌ها که بعضا تاریخی هم هستند، شده است، بلکه نمونه‌های مشابه زیادی را می‌توان نام برد که با این نوع طرح‌ها دست به گریبان شده‌اند؛ قبرستان «تخت‌فولاد اصفهان»، قبرستان «مسگرآباد»، «بهشت زهرا (س)» و امامزاده «صالح تهران» و حتی نزدیک‌ترین نقطه به امامزاده عبدالله شهر ری، یعنی قبرستان «ابن‌بابویه» که در هر کدام یا سنگ‌قبرها را شکستند تا ساماندهی قبور انجام شود، یا با نام نظافت و ساماندهی ریتم قدیمی سنگ قبرها، قبرستان‌ها و نشانی مردگان از بین رفته‌اند.

انتهای پیام