جمیله علم‌الهدی؛ مقدمه: عمر درختان دانشگاه - نتیجه: خنده به تلاش‌های آمریکا

عصر ایران؛ مهرداد خدیر - «سن درختان دانشگاهی که من در آن تدریس می‌کنم از عمر آمریکا بیشتر است. به همین خاطر ایرانیان از این همه تلاش آمریکا [برای تحریم یا براندازی] خنده‌شان می‌گیرد.»

این گفته خانم جمیله علم‌الهدی همسر آقای سید ابراهیم رییسی در گفت‌و‌گو با تلویزیون ونزوئلا در جریان سفر جاری به سه کشور آمریکای لاتین بسیار مورد توجه کاربران فضای مجازی قرار گرفته و از جمله یادآور شده‌اند دانشگاه شهید بهشتی (دانشگاه ملی ایران) در سال 1338 پایه گذاری شده حال آن که ایالات متحده 247 سال قبل به استقلال رسیده است و 64 طبعا از 247 کمتر است.

به این بهانه چند نکته قابل یادآوری است:

اول این که با توجه به این که دانشگاه ملی ایران با فرمان محمدرضا شاه پهلوی به دکتر علی شیخ‌الاسلام در 70 هکتار از اراضی اوین بنا شد چنانچه قبل‌تر باغ بوده باشند احتمال دارد که عمر برخی درختان بالای 150 ساله باشد اما نویسنده این سطور که دهه 60 در این دانشگاه تحصیل کرده درختان تناور بالای 100 سال مانند محوطه دانشگاه تهران را به خاطر نمی‌آورد. (مگر این که بعدتر کاشته باشند!)

با این حال منتفی نیست. با این نگاه مقدمه خانم علم‌الهدی (یا خانم رییسی) وقتی درست است که درخت بالای 250 سال در محوطه باشد که قاعدتا باید چنار باشد چون چنار به تعبیری مرگ ندارد و اگر مشکلی برای آن پیش نیاید هزاران سال عمر می‌کند. عمر چنار امام‌زاده صالح هم بیش از هزار سال حدس زده می‌شد. پس اگر چنار پیری در محوطه دانشگاه باشد با عمر بالای 250 سال گزاره اول یعنی مقدمه خانم رییسی درست است ولو نتیجه درست نباشد.

دوم: این که عمر یک درخت بیش از تاریخ یک کشور باشد الزاما به معنی خندیدن به تلاش های آن کشور نمی‌تواند بود چرا که عمر استقلال عراق هم کمتر از عمر درخت چنار امام زاده صالح بود اما هیچ‌کس به تلاش‌های صدام حسین نمی‌خندید. شاه می‌گفت عراق ساخته و پرداخته سر ویسنستون چرچیل ست اما به هر رو وارث تمدن بین‌النهرین بود و مظاهر فرهنگی دیرسالی چون ایوان مداین در آن سرزمین از قدمت آن حکایت می‌کند.

سوم: این که سرکار خانم متوجه بوده در عوالم کمونیستی کشورهای میزبان مثال‌های ایدیولوژیک جواب‌گو نیست و به مثال درخت کهن‌سال روی آورده نشان از واقع‌بینی دارد.

چهارم: صحبت از قدمت درخت شد. کاش در دورانی که آقای رییسی تولیت امام‌زاده صالح تجریش را بر عهده داشتند همین نگاه را می‌داشتند و تدبیری برای آن درخت کهن‌سال که بعدتر (احتمالا به خاطر شمع های دخترکان پای آن) کنده شد می‌اندیشیدند.

پنجم: همین که قدمت دانشگاه شهید بهشتی را به دوران دانشگاه ملی می برند و تاریخ را از صفر شروع نمی کنند نقطه مثبت است چون از عادات اصول گرایی ایرانی یکی این است که از نو شروع کنند و منکر گذشته ها شوند. درختان کهن سال دانشگاه شهید بهشتی که اگر هم‌سن آمریکا هم نباشند حالا بالای 50 یا شاید 70 سال قدمت دارند و نماد لزوم احترام به ریشه ها هم هستند.

هویت یک دانشگاه نه به قدمت درختان که به سابقه دانشگاهیان است و امیدواریم سرکار خانم از نفوذ عاطفی خود بر آقای رییسی بهره ببرند و هر گاه اراده سیاسی و حراستی برآن شد تبری به درخت استادی وارد کند مانع شود.

ششم: ارسطو می‌گوید سه نوع استدلال داریم و سه روش را این گونه برمی شمرد: قیاس، استقرا و تمثیل.

در قیاس یا استنتاج، دو مقدمه داریم که باید گزاره های درست و پذیرفته شده باشند. آن وقت از این گزاره ها نتیجه نهایی اخذ می شود. مثلا پستانداران از شیر مادر تغذیه می کنند. فیل یک پستاندار است. پس می توان نتیجه گرفت بچه فیل از شیر مادر تغذیه می کند. در صحت گزاره اول خانم علم الهدی اما تردید وجود دارد (عمر درختان دانشگاه شهید بهشتی از تاریخ آمریکا بیشتر است). در این روش حتما باید هر دو گزاره درست باشد و گرنه مغالطه‌آمیز خواهد بود.

در روش استقرا هم درستی گزاره باید بارها و بارها تجربه کرده باشیم تا به صورت قانون بپذیریم. آنچه سرکار خانم مطرح کرده اما از مصادیق تجربه نیست. اگر هم باشد تازه نتیجه 100حاصله درصد نخواهد بود.

روش سوم تمثیل است و به نظر می‌رسد خانم علم‌الهدی با تمثیل خواسته استدلال کند. منتها تمثیل از دو استدلال قبلی سست‌تر است. در تمثیل وقتی حکمی درباره پدیده ای صادق باشد همان حکم را به پدیده های مشابه تسری می دهیم اما هر چه فکر می‌کنم شباهتی بین عمر درختان و خندیدن به تلاش‌های آمریکا نمی‌یابم. ضمن این که مواجهه جمهوری اسلامی با ایالات متحده نه با یک کشور با تاریخ محدود که با مجموعه ای با عنوان «غرب» است و می دانیم قدمت غرب قطعا از درختان دانشگاه شهید بهشتی بسیار بیشتر است.

به این سه روش استدلال روش چهارمی هم اضافه شده و آن «استنتاج بهترین تبیین» است. روشی که ارسطو شناسایی نکرده بود و بر اساس آنچه از آقای آوای فلسفه آموخته‌ام مکانیسم آن «انتخاب بهترین فرضیه» است و آن را یک فیلسوف آمریکایی در اواخر قرن 19 مطرح کرده است. خانم علم‌الهدی اما به جای آن به تمثیل روی آورده آن هم در حالی که وجوه شباهت بسیار کم است.

با این همه از خانم علم‌الهدی به خاطر توجه به درخت سپاس‌گزاریم. دست کم دانشجویان را وامی‌دارد بیش از پیش به عمر و سن درختان محوطه توجه کنند.

حق با خبرنگار بود، نه شهردار حاضر جواب تهران (فیلم)

قطعی آب در تهران؛ مثل همیشه "شما" مقصر نیستید! ریزش کوه در چالوس و مسدود شدن سد امیرکبیر قابل پیش‌بینی نبود؟ (فیلم)