جهاد تبیین؛ تازه‌ترین راهبرد فرهنگی ترسیمی از سوی رهبر انقلاب / مثلث شروط لازم قدرتمند شدن یک ملت
رهبر حکیم انقلاب پیش‌تر از کلیدواژه‌هایی مانند «جنبش نرم‌افزاری»، «نهضت تولید محتوا»، «کار تمیز فرهنگی»، «فعالیت آتش به اختیار»، «افسران جنگ نرم» و... استفاه کرده بودند و عبارت «جهاد تبیین» را می‌توان ادامه‌ای بر سیاست کلی فرهنگی ایشان برای مدیریت کشور قلمداد کرد.
خبرگزاری میزان - «جهاد تبیین» عبارتی است که در حال حاضر بیش از هر کلیدواژه دیگری بین اهالی فرهنگ، رسانه و اقشار مختلف جامعه شنیده می‌شود، رهبر معظم انقلاب در سخنان اربعینی به لزوم شکل‌گیری نهضت روشنگری و تبیین‌گری اشاره کردند، پس از آن بود که تفاسیر مختلف از صحبت‌های ایشان شروع شد و فعالان فرهنگی و رسانه‌ای هریک تلاش کردند تا سهمی در اجرای فرمان رهبر انقلاب داشته باشند.
البته این نخستین بار نیست که رهبر معظم انقلاب (مدظله‌العالی) به ظرفیت رسانه‌ای واقعه اربعین اشاره کرده و البته از لزوم قدرتمند شدن کشور در عرصه هم‌آوردی رسانه‌ای و تبلیغی اشاره می‌کنند، پیش‌تر رهبر انقلاب با استفاده از کلیدواژه‌هایی مانند «جنبش نرم‌افزاری»، «نهضت تولید محتوا»، «کار تمیز فرهنگی»، «فعالیت آتش به اختیار»، «افسران جنگ نرم» و... بار‌ها ضرورت این موضوع را متذکر شده بودند و عبارت «جهاد تبیین» را می‌توان ادامه‌ای بر سیاست کلی فرهنگی ایشان برای مدیریت کشور قلمداد کرد.
رهبر معظم انقلاب به ندرت در فضای عمومی از کاستی‌های کشور صحبت می‌کنند، اما طی سال‌های اخیر وضعیت کشور در عرصه جنگ تبلیغی تا حدی دچار مشکل شد که ایشان چند بار به ضعف دستگاه تبلیغی ایران اشاره می‌کنند و بر اساس خط مشی همیشگی خود و امام راحل (ره) از آحاد جامعه می‌خواهند تا ضمن مردمی کردن این هم‌آوردی رسانه‌ای به تقویت کشور بپردازند.
ایشان پیش‌تر نیز مثلث شروط لازم برای قدرتمند شدن یک ملت را ماحصل اجتماع سه ضلعی، فرهنگ، اقتصاد و امنیت دانستند که قطعا یکی از مهم‌ترین وجوه رشد فرهنگی کشور برای نیل به این هدف تقویت جبهه رسانه‌ای است، اما باید دانست که مشارکت در این جهاد مانند هر نبرد دیگری نیاز به تحقق پیش شرط‌های بسیار مهمی دارد که بدون آن‌ها علاوه بر این که ورود ما به عرصه تبیین‌گری فایده‌ای نخواهد داشت، این امکان وجود دارد که آسیب جدی ببینیم.
یکی از اصلی‌ترین پیش‌شرط‌های مشارکت در این جهاد، داشتن آگاهی کافی از مسائل و مبانی انقلاب اسلامی است به نظر می‌رسد که رهبر انقلاب دقیقا بر اساس همین شرط لازم سال‌ها پیش از واژه افسران جنگ نرم استفاده کردند همانطور که می‌دانید در ادبیات نظامی به فردی «افسر» گفته می‌شود که دست کم 4 سال آموزش تخصصی نظامی را گذرانده باشد بنابراین فردی که می‌خواهد عنوان «افسر جنگ نرم» را یدک بکشد نیز به طور قطع باید از آگاهی و آموزش لازم برخوردار باشد تا کشته میدان جنگ نرم نشود.
نکته حائز اهمیت دیگر این است که متاسفانه برخی از کنش‌گران به اشتباه تصور می‌کنند که اجابت فرمان رهبر انقلاب فقط از طریق حضور در پلتفرم‌های خارجی ممکن است به همین جهت صرفا در حال تجمیع توان خود برای حضور فعال‌تر در این شبکه‌ها هستند. این در حالی است که مقام معظم رهبری در بیانات اخیر خود علاوه بر تأکید نسبت به لزوم جهاد در فضای مجازی از کنش‌گران هم‌آوردی تبلیغی با غرب خواستند که ظرفیت حوزه عمومی را فراموش نکنند.
تعبیر ساده‌تر بیانات رهبر انقلاب این است که فرد انقلابی از هیچ فرصتی برای روشنگری نخواهد گذشت، این فرصت امکان دارد که در صفوف نمازگزاران، نانوایی‌ها، اتوبوس، مترو، مدرسه، دانشگاه، فضای مجازی و... فراهم شود، مهم مغتنم شمردن فرصت است و نباید آن را محدود به یک عرصه خاص دانست، اما بیش از مشارکت در این نهضت به طور قطع باید خود را مهیای حضور در عرصه نبرد شناختی کنیم.
درباره نبرد فضای مجازی و استفاده از سرویس‌های خارجی نیز تکلیف روشن است. رهبر انقلاب در پیوست احکام اعضای شورای عالی فضای مجازی به صراحت از لزوم توجه جدی‌تر به ظرفیت‌های داخلی صحبت می‌کنند و از مدیران این عرصه می‌خواهند که شبکه ملی اطلاعات را محقق کنند تا وابستگی کشور به اینترنت بین‌الملل کاهش پیدا کند، در عین حال ایشان برای حضور گزینشی و افسر گونه در سرویس‌های خارجی دو شرط اساسی را مطرح می‌کنند، اول اینکه افسر جنگ نرم ما که در این فضا حضور می‌بابد از این اطمینان برخوردار باشد که تأثیر سوء نخواهد پذیرفت و در وهله بعد امید به اثرگذاری داشته باشد که هیچ یک از این دو شرط بدون داشتن تخصص کافی محقق نخواهد بنابراین باید حضوری گزینشی، آگاهانه، نظام‌مند و هدفمند در سرویس‌های خارجی داشته باشیم و هیچ لزومی ندارد که همه کنش‌گران فرهنگی تمام ظرفیت خود را معطوف به این سرویس‌ها کنند، حوزه‌های مجازی و عمومی دیگر نیز نیاز مبرم به جهادگران عرصه روشنگری دارند.
نکته آخر این است ما باید به طور مداوم میزان اثربخشی خود در سرویس‌های خارجی را رصد کنیم؛ چرا که یک واقعیت انکار نشدنی در این سرویس‌ها وجود دارد، اداره کننده زمین بازی ما نیستیم و قواعد این سرویس‌ها بر اساس نظام ارزشی کشور‌های غربی به سرکردگی آمریکا تعیین می‌شود بنابراین طبیعی است که تحقق شرط «اثرگذاری» رهبر انقلاب در این سرویس‌ها بسیار دشوار باشد، این سرویس‌ها با همان منطقی که مانع انتشار تصاویر و متون فاخر در رثای شهید سلیمانی (ره) و ترویج سایر مفاهیم ارزشمند محور مقاومت می‌شوند به طور قطع مقابل بسط گفتمان انقلاب اسلامی همچنین تمدن سازی اسلامی بیانیه گام دوم خواهند ایستاد.
نزدیک‌ترین مصداق برای اثبات این ادعا نیبز مواجهه سخت سرویس اینستاگرام با شبکه انگلیسی زبان پرس‌تی‌وی در روز‌های اخیر بود که نشر مفاهیم انقلابی و اخبار غیرهمسو با مدیران این سرویس سبب شد تا صفحه شبکه در سرویس اینستاگرام از دسترس مدیران آن خارج شود، اتفاقی که پیش‌تر پرس‌تی‌وی درباره حساب فیسبوکی خود نیز تجربه کرده بود.
همین استاندارد‌های ظالمانه که البته برای رژیم‌های دیکتاتوری و جعلی رعایت نمی‌شود، بیش از گذشته لزوم راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات را برای ما مشخص می‌کند به طور قطع پیشرفت فرهنگی کشور و جهاد بصیرت‌مدرانه در فضای مجازی زمانی محقق خواهد شد که هویت مستقل مجازی ایران اسلامی را تعریف و اجرا کرده باشیم. بر اساس همین مقدمه با سیدعلیرضا آل‌داوود کارشناس فضای مجازی، رضا واعظی عضو هیئت علمی دانشگاه صدا و سیما و مدیرعامل اسبق خبرگزاری ایسکانیوز و ابوذر یاسری دبیر بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی به گفت‌وگو نشستیم تا ابعاد مختلف و مؤلفه‌های لازم جهت تحقق «جهاد تبیین» را مورد بحث و بررسی قرار دهیم.
تبیین‌گری به معنای شفاف‌سازی و تشریح ابعاد مختلف مسائل برای مردم است
آل‌داوود اظهار داشت: جهاد تبیین در عصری که فضای سایبر رکن نخست آن است، اهمیت دو چندانی دارد. تبیین در لغت به معنای بست، شفاف سازی و توضیح یک موضوع برای انسان‌ها به نحوی است که تغییری جدی در نگرش مخاطب اتفاق بیافتد. امروز در فرآیند جنگ شناختی با پیام‌های چند وجهی و حاوی مفاهیم فرا متنی رو به رو هستیم که اگر توسط دشمن با تکنیک‌های رسانه‌ای مانند جعل، پاره حقیقت گویی، دروغ بزرگ تحریف شود، شاهد کاهش تاب آوری اجتماعی جامعه در شرایط مختلف و بحران‌ها خواهیم بود که منجر به ناامیدی مردم خواهد شد بنابراین تبیین باید شکل بگیرد تا جامعه امکان تشخیص اخبار منفی و پیام‌های جعلی و مقابله با آن‌ها را پیدا کند و مخاطب با اراده خود پیامی را بپذیرد یا آن را رد کند.
دانشجویان پرچم‌داران جهادگران این عرصه هستند
وی افزود: برای مثال دانشجو‌ها و بسیج دانشجویی یکی از مهم‌ترین نقش‌ها را بر عهده دارند؛ چرا که آن‌ها از اقشار فرهیخته جامعه محسوب می‌شوند، دانشجویان باید فراتر از مسائل درسی در حوزه‌هایی مانند روشنگری، تمدن سازی، ترویج مفاهیم انقلابی و... نیز ورود پیدا کنند. آن‌ها باید توان تبیین آرمان‌ها و گفتمان انقلاب اسلامی برای عموم مردم و قشر خود را داشته باشند. معتقدم این قشر باید پرچم دار این نهضت باشند.
آل داوود ادامه داد: اقشار دیگر مانند دانش آموزان، معلم‌ها، اساتید، فرهنگیان و... نیز نقش بسیار مهمی در شکل گیری جهاد تبیین دارند، اما با توجه به تأکیدات رهبر انقلاب و نگرانی ایشان از اختلال در عملکرد دستگاه‌های فرهنگی که منجر به صدور فرمان فعالیت فرهنگی آتش به اختیار وکار تمیز فرهنگی شد به زعم بنده مهم‌ترین نقش بر عهده گروه‌های آتش به اختیار و مردمی است.
نهضت تبیین‌گری باید در دو ساحت مجازی و حقیقی محقق شود
این کارشناس تصریح کرد: جهاد تبیین را باید در دو ساختار فضای حقیقی و مجازی دید، اما نکته مهم این است که برای تبیین گری در فضای حقیقی ابتدا باید به استراتژی واحد در سطح تمام دستگاه‌های فرهنگی کشور برسیم و بر اساس داده کاوی‌های دقیق برای اقشار مختلف به بهترین صورت ممکن محتوا تولید کنیم.
وی در ادامه عنوان کرد: درباره فضای مجازی متأسفانه به دلیل رها شدگی و بی قاعدگی این فضا شرایط متفاوت است. روشنگری در شبکه‌های داخلی با قدرت در حال انجام است، اما به هر صورت نباید از فعالان سرویس‌های خارجی غافل شد به همین جهت و بر اساس دستور رهبر انقلاب اسلامی که فرمودند: حضور در شبکه‌های اجتماعی خارجی خوب است، اما به شرط این که حکایت قرآن و آب جوی نشود همچنین افرادی در این شبکه‌ها حاضر شوند که تأثیر گذار باشند و تحت تأثیر قرار نگیرند بنابراین در شرایط فعلی که جغرافیای سایبری کشور توسط سرویس‌های خارجی اشغال شده است، مانیز باید با تربیت افرادی که تأثیر گذارند و خود نیز تحت تأثیر قرار نمی‌گیرند در این فضا حضور پیدا کنیم، البته باید تأکید کنم که دشمن مقابل اجازه نخواهد داد که این نهضت به راحتی شکل بگیرد همانطور که اینستاگرام بعد از شهادت حاج قاسم امکان نشر معارف ایشان را ندارد یا توئیتر با فیلترینگ حبابی و مسدود کردن، حساب‌های انقلابی در مسیر نشر معارف انقلاب اسلامی ایجاد می‌کند بنابراین باید اذعان کرد که نمی‌توان توقع داشت این حضور اثر شناختی لازم برای هدایت افکار عمومی را داشته باشد یا مانع از تحرکات جریان تحریف شود.
صداوسیما باید در قلب مردم ایران خانه کند
این پژوهشگر فضای مجازی افزود: نظرسنجی‌ها حاکی از این واقعیت است که سازمان صدا و سیما همچنان یکی از مهم‌ترین نقش‌ها را بر عهده دارد و مردم همچنان مرجع دریافت اخبار رسمی را صدا و سیما قلمداد می‌کنند بنابراین صدا و سیما با شناخت ابعاد جنگ شناختی، اصلاح رویه گذشته و اتخاذ تدابیر نوع آوران در دوران مدیریت جدید با قوت بیشتری در این میدان حاضر شود.
وی در ادامه گفت: نکته مهم بعدی لزوم هدف گذاری ما باید برای اثرگذاری بر روی قلب، بدن و تفکر یک فرد باشد تا این که صرفا افزایش تاب آوری را دنبال کنیم، اثر گذاری بر روی موارد گفته شده به طور ناخودآگاه سبب افزایش تاب آوری جامعه می‌شود.
آل‌داوود در خاتمه عنوان کرد: نکته آخر این است که ما برای موفقیت در جهاد تبیین باید زیرساخت‌های خود را نیز بومی سازی کنیم همانطورکه امروز 30 کشور دنیا از شبکه ملی اطلاعات بهره‌مند هستند، ایران نیز باید توجه‌ای ویژه به استقلال حاکمیت سایبری خود در کنار افزایش سواد رسانه‌ی مردم داشته باشد و در نهایت تاب آوری مردم با شکل گیری نهضت تولید محتوا در کشور افزایش پیدا کند و به نوعی مقابل جریان تحریف واکسینه شوند.
برای شرکت در جهاد تبیین ابتدا خود باید نسبت به حقایق آگاه شویم
واعظی نیز در گفت‌وگو با میزان تاکید کرد: ضرورت جهاد تبیین به این دلیل است که جامعه هر روز با حجم انبوهی از اطلاعات به خصوص در فضای مجازی رو به رو می‌شود، پیام‌هایی که امکان دارد بسیاری از آن‌ها غیر واقعی باشد و همین حجم انبوه داده‌ها باعث پنهان ماندن بسیاری از حقایق شود که در نهایت منجر به تحریف واقعیت خواهد شد بنابراین ما در مسئله تبیین بیش از این که نیاز به تعریف واژه‌ها داشته باشیم، باید به بیان و چرایی و راهکار‌ها بپردازیم که مستلزم فراهم شدن زیرساخت‌ها و مقدمات خاص خود است.
وی افزود: یکی از مهم‌ترین مقدمات ضروری شکل‌گیری جهاد تبیین این است که ابتدا خود ما باید از حقایق آگاه شویم به عبارت ساده‌تر دانستن، مقدمه‌ای برای توانستن است تا زمانی که ما خود از حقایق آگاه نباشیم، امکان روشنگری و حضور در جهاد تبیین را نخواهیم داشت اگر ما بدون آگاهی مسئله‌ای را بیان کنیم نه فقط قدمی در مسیر تبیین برنداشته ایم بلکه مسیر جریان تحریف را هموار کرده ایم، جریان تحریف همان جریانی بود که واقعه عاشورا را رقم زد، تحریف نقطه مقابل تبیین است اگر ما آگاه باشیم از بصیرت برخوردار خواهیم شد بنابراین از جریان تحریف آسیب نخواهیم دید.
برای شرکت در جهاد تبیین باید فیلم، کلیپ، تئاتر و... ساخت، نوشتن کافی نیست
واعظی در خاتمه تصریح کرد: اقشار مختلف مانند دانشجویان، اساتید، دانش آموزان و... نقش‌های مهمی برای تحقق این مطالبه بر عهده دارند، اما به زعم بنده یکی از مهم‌ترین نقش‌ها برعهده اهالی رسانه است، آن‌ها باید نقاط و موضوعاتی را که جامعه در آن‌ها نیاز به روشنگری دارد شناسایی کنند و بعد از آن طراحی مناسب فرهنگی، زبانی و هنری برای پاسخ گویی به این موضوعات را انجام دهند، این روشنگری فقط با نوشتن محقق نخواهد شد، فیلم، سریال، تئاتر و... همه بخشی از این جهاد خواهد بود، این نهضت باید با زبانی عقلانی و مستدل انجام شود تا مشکل رفع شود اگر این تبیین عقلانی در مسائل مختلف جامعه شکل گرفت، تمام توطئه‌هایی که علیه نظام اسلامی ایران وجود دارد، خنثی خواهد شد و جریان تحریف شکست خواهد خورد.
جهاد تبیین به معنای ورود الهی و عقلانی به عرصه دفاع از اندیشه و حاکمیت اسلامی است
یاسری نیز در گفت‌وگو با میزان عنوان کرد: جهاد تبیین به معنای ورود به عرصه دفاع از اندیشه و حاکمیت اسلامی به عنوان نظامی مبتنی بر ارزش‌های الهی و انسانی است، دفاعی که در برابر فریب دهندگان مردم شکل می‌گیرد. فرآیند فریب در کشور ما با توجه به حجم تهدیدات ساده نیست بنابراین ابتدا خود ما باید از منظر آگاهی عمومی رشد پیدا کنیم، کتاب مغالطه و انحطاط (انتشارات سمت) یکی از کتب ارزشمند در این حوزه است که بسیاری از مغالطه‌های جنگ فکری دشمنان علیه ما را شرح می‌دهد و چراغ راهی برای عبور از تحریف حقیقت است.
وی افزود: رهبر معظم انقلاب بار‌ها با ادبیات گوناگون به لزوم شکل گیری این نهضت اشاره کردند، برای مثال در دانشگاه امام حسین (ع) فرمودند: «جهاد تبیین را در اولویت قرار دهید» یا در یکی از فرمایشات خود از لزوم جهاد کبیر صحبت کردند که یکی از ارکان آن است، ایشان صراحتا اشاره دارند که انقلاب اسلامی بر حرکت تبیینی اتکاء دارد و اجبار در گفتمان انقلابی ارزش ندارد، نظام اسلامی با حرکت پلیسی در قلب مردم ریشه نخواهد دوانید بنابراین لازم است که حرکت تبیینی شکل بگیرد.
تسلط علمی مهم‌ترین شرط برای تحقق جهاد تبیین است
این کارشناس در ادامه گفت: ابتدا محور‌هایی که جنگ تبلیغی دشمن برای تخریب آن‌ها شکل می‌گیرد به طور کامل بشناسیم و در این میان ابایی از شاگردی کردن اساتید اهل فن نیز نداشته باشیم بنابراین تسلط علمی مهم‌ترین شرط برای تحقق جریان تبیین است.
یاسری تصریح کرد: وضعیت فعلی ما در نبرد تبلیغی برآمده از ضعف در 3 مؤلفه کلی است، نخست آن که آگاهی کافی از شرایط ایران امروز نداریم، دستاورد‌ها، پیشرفت‌ها و... را نمی‌شناسیم، مؤلفه بعدی عدم آگاهی از گذشته کشور به خصوص در دوره پهلوی و قاجار است، ضعف آخر ما نیز به عدم شناخت کافی از مصائب و معضلات کشور‌های غربی است اگر افکار عمومی شناخت دقیقی از این 3 مؤلفه داشته باشند، محاصره تبلیغی فعلی کشور خواهد شکست.
افراد متخصص و بصیر به مبانی انقلابی برای تبیین در سرویس‌های خارجی حاضر شوند
به زعم بنده جهاد تبیین امروز در کشور ما به این شبکه‌ها محدود نمی‌شود و در تمام پیام رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی این اتفاق وجود دارد، البته معتقدم حضور در شبکه‌های خارجی باید به صورت تخصصی و توسط افراد آگاه به حقایق و آموزش دیده باشد و لزومی ندارد که همه ما در آن‌ها حضور پیدا کنیم بنابراین الزاما جهاد تبیین به معنای حضور در شبکه‌های خارجی نیست و این امکان وجود دارد که در همه فضا‌های حقیقی و مجازی انفاق بیافتد.
وی تأکید کرد: مهم‌تر از این که در چه فضایی این جهاد اتفاق می‌افتد، مشخص کردن راهبرد‌های عملیاتی توسط خود ما است، برای مثال پیش از آن که دشمن به مأیوس کردن جامعه بپردازد، جریان انقلابی باید راهبرد امید آفرینی را در پیش بگیرد، برای مثال ما برای خنثی سازی واژه «ایرانی نمی‌تواند» به مطالعه تاریخ کشور پرداختیم که منجر به مشخص شدن بسیاری از توانمندی‌های جوانان ایرانی در طول تاریخ و پاسخ گویی به این سبهه شد.
در عرصه رسانه نباید منفعل عمل کنیم
دبیر انجمن علمی بیانیه گام دوم در ادامه بیان کرد: متأسفانه گاهی در مواجهه با مسائل منفعل هستیم، انفعالی که همراه با تأخیر در پاسخ گویی است و سبب بحران آفرینی در افکار عمومی می‌شود، برای مثال بار‌ها شاهد بودیم که رسانه‌های معاند شبهه‌ای را طرح کرده اند، افکار عمومی متأثر شده است و رسانه‌های داخلی بعد از ساعت‌ها در مقام پاسخ گویی برآمده اند، اما به زعم بنده ما نباید همواره در حال پاسخ گویی باشیم، رفتار صحیح این است که خود در بیان حقایق کشور و معارف انقلاب اسلامی پیش قدم شویم و زمین بازی را خود طراحی کنیم.
یاسری در خاتمه گفت: گذشتگان ما دین‌دار بودند، حتی پیش از اسلام نیز ایرانیان مردمان دین مدار بودند و بر اساس دین تمدن سازی کرده‌اند، از اقتدار نظامی برخوردار بودیم، این در حالی است که سران غرب خود معترف هستند که امروز جمهوری اسلامی در حال بازسازی مرز‌های حوزه تمدنی ایران است، مثال دیگر در دشمن شناسی اشتباه است، رهبر انقلاب در مقطعی به صراحت حتی فرمودند که رژیم جعلی صهیونیستی نیز در قواره دشمنی با نظام اسلامی نیست بنابراین دلیلی ندارد که انرژی خود را صرف مهره‌های سوخته و به پایان خط رسیده کنیم، دشمن درجه یک انقلاب اسلامی شیطان بزرگ و خانواده‌های ابر سرمایه دار صهیونیست هستند؛ ما اگر قرار است به نقد افراد بپردازیم باید به نقد گفتمان آن‌ها بپردازیم بنابراین به زعم بنده مهم‌ترین نقش صدا و سیما تعریف زمین بازی بر اساس اراده انقلاب اسلامی است و نباید توان خود را به صورت انفعالی صرفا برای پاسخ‌گویی به شبهات دشمن به کار بگیرد، سازمان صدا و سیما باید به صورت اخلاقی، آگاهانه و پیش رو در این نبرد حضور پیدا کند، این مهم محقق نخواهد شد مگر این که سازمان از حصار چهره‌های محدود خارج شود و با استفاده از ظرفیت تمام نیرو‌های انقلابی در این میدان حضور پیدا کند.