«جوانی» را «نو» کنیم
نوجوانی بهترین و حساس‌ترین دوره عمر هر موجودی به‌ویژه انسان به حساب می‌آید، در همین دوره است که انسان می‌تواند سرنوشت خویش را رقم بزند و افق آینده خود را روشن و درخشان و یا آن‌را تیره و تار کند، قالب وجودی یک انسان در دوره جوانی شکل می‌گیرد و آینده او هم بر همین اساس رقم می‌خورد، در هر عصری جوانان بیشتر مورد توجه‌اند و در شکل‌گیری موضوعات مختلف در جوامع نقش مؤثری ایفا می‌کنند.
درباره نقش جوانان و نوجوانان در جامعه از نگاه قرآن؛ به طور کلی باید گفت: یک انسان مؤمن باید از ابتدای فهم و درکش تا انتهای زندگی نقش مثبتی در جامعه داشته باشد و نیازی نیست که قرآن افراد را در تأثیرگذاری در جامعه با مبنای سن جداسازی کند؛ چنان‌که حضرت عیسی (ع)، از ابتدای کودکی با تکلم در گهواره؛ هم نبوت خود و هم عفت و عصمت مادرش را ثابت کرد و هم این تأثیرگذاری را تا پایان حضور خود در جامعه حفظ کرد.
قرآن کریم با طرح الگوهایی از جوانان شایسته همانند جوانان اصحاب کهف و برخی از پیامبران جوان الهی و یادآوری برخی از داستان‌ها و نکات اخلاقی و تربیتی، سیمای جوان شایسته و نقش آنان را در جامعه ترسیم می‌کند.
نقش نوجوانان در جامعه از نگاه قرآن
در این رابطه حجت‌الاسلام والمسلمین اصغر عالی‌پور، مدرس حوزه و دانشگاه در گفت وگو با ایسنا، با اشاره به این‌که قرآن کریم همه مردم را به تقوای الهی امر می‌کند: «و از خدا پروا نمایید و بدانید خدا با پرهیزکاران است»، اظهار کرد: یک جوان به‌عنوان یکی‌از اقشار جامعه، کسی است که تقوا و پرهیزکاری را پیشه می‌کند، جوانی که می‌خواهد کار و کوشش او چه در مرحله عبادت و چه در زمینه خدمت به خلق خدا و چه در اعمال خیر اجتماعی مورد قبول خدای تعالی قرار گیرد و به بهشت ابد راه یابد، واجب است تقوا پیشه کند.
وی ادامه داد: افزایش روزافزون گناه و انحرافات اخلاقی در جامعه و اثرات منفی آن بر اخلاق و بهداشت روانی، تا حد زیادی به این بر می‌گردد که غرایز، هوای نفس و وسوسه‌های شیطانی همواره انسان را به طغیان، خیانت، خودخواهی و انواع مفاسد دیگر وا می‌دارد، طبیعتا اگر این غرایز و امیال نفسانی مطلق و آزاد گذاشته شوند و جوانان هیچ‌گونه کنترلی بر آن‌ها نداشته باشند پیامدهای بسیار نامطلوبی در بهداشت روانی فرد و جامعه به همراه دارد، به همین دلیل در آموزه‌های قرآنی، «تقوا» یک مفهوم محوری و بهترین ره توشه انسان در سیر الی‌الله است و در قرآن، از تقوا به شرط قبولی اعمال، ملاک کرامت و ارزش انسان و نیرویی که به وسیله آن می‌توان حق را از باطل تشخیص داد، یاد شده است.
عالی‌پور عنوان کرد: قرآن تحصیل علم و دانش را پایه و مقدمه تربیت و تزکیه، و تعلیم را یکی‌از اهداف پیامبران بر می‌شمارد و هیچ‌وقت عالمان و دانشمندان را با جاهلان مساوی نمی‌داند و می‌فرماید: «آیا کسانی که می‌دانند با کسانی که نمی‌دانند برابرند؟».
این مدرس حوزه و دانشگاه با اشاره به این‌که از آن‌جا که جوان هنوز در نابرابری‌های محیط غرق نشده و به آن خو نگرفته و آلوده نشده است، صفت عدالت‌طلبی و حمایت از مظلومان در او بیشتر تجلی دارد، تصرح کرد: قرآن کریم به نمونه‌هایی در این‌باره اشاره می‌کند؛ از جمله این جوانان عدالت‌طلب و حامی مظلوم، حضرت موسی (ع) است که در سوره قصص، آیات 15 و 23 28، آمده است که حضرت موسی (ع) جوانی عدالت‌طلب و حامی مظلومان بود، به همین جهت در سرزمین مصر به حمایت از شخص مظلومی برخاست و در مدین نیز جوان‌مردانه به کمک دختران حضرت شعیب رفت و برای گوسفندان آن‌ها از چاه آب کشید.
وی با اشاره به این‌که دوره جوانی زمان تلاش، کوشش، تحرک و نشاط است، بیان کرد: قرآن کریم حضرت موسی (ع) را سمبل و الگوی یک جوان فعال، تلاشگر و پرتحرک معرفی می‌کند که بدون سرمایه و ثروت، تن به کار دشواری داده و سال‌ها برای حضرت شعیب (ع) کار کرد و بعد از انتخاب همسر و تشکیل خانواده، با ثروت کافی به شهر خود بازگشت، بنابراین یک جوان باید با اراده و پشت کاری قوی و عزمی راسخ بکوشد و از کار و تلاش نترسد و از بحران‌ها و فراز و فرودهای زندگی به سلامت عبور کند.
عالی‌پور عنوان کرد: جوانان زودتر به حقایق دل می‌بندند و در عمل نیز بی‌باک و جسورند و اگر چیزی را حق ببینند در تثبیت آن مقاومت می‌کنند، قرآن کریم برخی از جوانان اصحاب کهف را چنین می‌داند و می‌فرماید: «ما داستان آنان را به حق برای تو بازگو می‌کنیم، آن‌ها جوانانی بودند که به پروردگارشان ایمان آوردند و ما بر هدایتشان افزودیم.»
این مدرس حوزه و دانشگاه ادامه داد: یک جوان شایسته باید مردم را از منکرات و زشتی‌ها نهی و به خوبی‌ها دعوت کند و در برابر سختی‌ها و مشکلات صبور باشد، حضرت لقمان این نقش آفرینی را به فرزند جوانش سفارش می‌کند: «پسرم نماز را به پا دار و امر به معروف و نهی از منکر کن و در برابر مصایبی که به تو می‌رسد شکیبا باش که این از کارهای مهم است.»
خصوصیات جوانان را بشناسیم
در ادامه علی درخشان، روانشناس در این رابطه، اظهار کرد: دلیل بیشتر مشکلات خانواده‌ها در رفتار با فرزندان نوجوانشان، این است که با خصوصیات و ویژگی‌های دوره نوجوانی آشنا نیستند که همین موضوع باعث می‌شود تا باور نکنند که فرزندشان با ورود به دوره نوجوانی احساس می‌کند بزرگ شده و می‌تواند برای خودش تصمیم بگیرد.
وی ادامه داد: اگر والدین بپذیرند که یک سری از رفتارهای جدید نوجوانشان اقتضای سن آن‌هاست، واکنش‌هایشان به این رفتارهای جدید، واکنش منطقی و صمیمانه خواهد بود.
درخشان با اشاره به این‌که اگر والدین می‌خواهند نوجوانشان را هدایت کنند، اولین قدم این است که بدانند به هیچ وجه نباید ارتباط آن‌ها با فرزندشان قطع شود، عنوان کرد: اگر والدین بتوانند یک رابطه همدلانه و صمیمانه با فرزندان‌شان برقرار کنند نه تنها به شخصیت آن‌ها برنمی‌خورد بلکه احساس ارزشمندی نیز می‌کنند.
این روانشناس افزود: اگر نوجوان احساس کند شما به او اهمیت می‌دهید در همه مشکلاتش با شما مشورت می‌کند و شما به راحتی می‌توانید بر رفتارهای او کنترل بیشتری داشته باشید.
وی با اشاره به این‌که در دوره نوجوانی نظارت مستقیم جواب نمی‌دهد، ادامه داد: نظارت مستقیم برای دو دوره شش ساله اول زندگی کودک، نه تنها بسیار خوب است بلکه لازم هم هست، در این دوره‌ها فرزندان هم به نظارت مستقیم والدین هیچ واکنشی نشان نمی‌دهند اما زمانی که فرزندان وارد دوره نوجوانی می‌شوند اگر نظارت والدین مستقیم باشد، معمولا فرزند آن را تحمل نمی‌کند و ممکن است در برابر آن واکنش‌های بسیار تندی هم داشته باشد.
درخشان تصریح کرد: این‌که فرزندان نتوانند در دوره نوجوانی نظارت مستقیم را تحمل کنند، ایراد از والدین آن‌هاست که او را مورد نظارت مستقیم قرار می‌دهند، نوجوان وقتی خودش را تحت نظارت مستقیم والدین می‌بیند احساس می‌کند به حریم شخصی‌اش تجاوز شده، بنابراین بسیار طبیعی است که واکنش منفی نشان دهد. این روانشناس افزود: در بعضی خانواده‌ها، والدین در تربیت نوجوانشان یک صدا نیستند، یعنی رفتار پدر و مادر با نوجوان شبیه هم نیست، در این خانواده‌ها نوجوان راه خودش را می‌رود و پدر و مادر هم به فکر مشکلات خودشان هستند.
وی ادامه داد: در این حالت والدین و فرزندان فقط «هم خانه بودن» را در کنار یکدیگر تجربه می‌کنند، در این خانواده‌ها به جای این‌که والدین در رفتار با نوجوان وحدت رویه داشته باشند، خود نوجوان موضوع اختلاف می‌شود، مثلا مادر می‌گوید فرزندش اصلا این کار را انجام ندهد و پدر اصرار می‌کند که نوجوان حتما باید این کار را انجام دهد و نوجوان هم کاری را که دوست دارد، انجام می‌دهد که این موارد دست به دست هم می‌دهد تا نوجوان احساس آرامش نکند و به دوستان نامناسب پناه ببرد.
رفتار صحیح با جوانان چگونه است
در ادامه مریم کاووسی، روانشناس در این رابطه اظهار کرد: رفتار صحیح با نوجوانان اهمیت بسیاری دارد چراکه نوجوانی، مرحله‌ای است که همزمان با بلوغ اتفاق می‌افتد، این دوره حساس می‌تواند شخصیت فرد را شکل داده و بر آینده او تأثیر بگذارد، به عبارت دیگر رفتاری که والدین با فرزندان نوجوان خود دارند، پیش‌بینی کننده رفتارهای آینده آن‌هاست.
وی افزود: جوانان به دلیل حساسیت‌های خاصی که دارند، ممکن است به خاطر رفتارهای اشتباه والدین عزت نفس و اعتماد به نفس پایینی داشته باشند که قطعا در سال‌های آینده تأثیر بسزایی روی آن‌ها دارد، با رفتار صحیح، می‌توانید به جوان‌تان بگویید که همیشه و در هر شرایطی او برای شما عزیز و دوست داشتنی است و می‌تواند روی حمایت شما حساب کند که با این کار اعتماد به نفس و نیاز به امنیت را در او تأمین می‌کنید و او را انسان بالغی بار می‌آورید.
کاووسی افزود: بعضی از والدین، خواسته یا ناخواسته در رابطه خود با فرزندشان دچار اشتباهاتی می‌شوند، این اشتباهات در نوجوانی می‌تواند عواقب و پیامدهای جبران ناپذیری در سال‌های بعدی به دنبال داشته باشد، مهم‌ترین اشتباهات والدین شامل مواردی مانند عدم آشنایی با ویژگی‌های دوران نوجوانی، قطع کردن ارتباط با نوجوان، نظارت مستقیم، لجبازی و عدم پذیرش اشتباه به جای رفتار صحیح با نوجوان، جلوگیری از رشد هویت شخصی نوجوان، عدم پذیرش دوستان فرزند نوجوان و عدم آگاهی از چالش‌های رشدی فرزندان است.
رضا وحیدی، جامعه‌شناس نیز در رابطه با اهمیت و نقش جوانان در جامعه، اظهار کرد: یکی‌از عوامل رشد و توسعه شهری، سرمایه انسانی یک جامعه است، حال جوانان به‌عنوان بخش قابل توجهی از این سرمایه می‌توانند با قرار گرفتن در نقش‌های اجتماعی مطلوب مسیر توسعه را هموارتر کنند.
وی ادامه داد: امروزه شاهد مسایل اجتماعی هستیم که در ایفای نقش جوانان تداخل ایجاد می‌کنند به طور مثال بیکاری، اعتیاد به مواد مخدر، کاهش امید به آینده و فقر، مانع از فعالیت مفید جوانان می‌شوند، بنابراین لازم است مسئولان و برنامه‌ریزان جامعه برای کنترل، کاهش و رفع این موانع در سطوح مختلف اقداماتی در نظر بگیرند.
وحیدی با اشاره به این‌که جوانان با توجه به انگیزه و روحیه پویایی می‌توانند محرک جامعه باشند و به تغییر و بهبود شرایط بپردازند، عنوان کرد: بنابراین عملکرد نهاد اجتماعی خانواده به‌عنوان اصلی‌ترین نهادی که بخش عظیمی از جامعه‌پذیری جوانان در آن‌ها شکل می‌گیرد دارای اهمیت بسیاری است.
این جامعه‌شناس با اشاره به این‌که در مرحله بعد، نهادهای اجتماعی دیگر باید با هم سویی کارکردی به رشد و بالندگی جوانان بپردازند، بیان کرد: یکی‌از دلایل عدم پیشرفت جوامع می‌تواند، عدم استفاده از نیروی جوانان در مسئولیت‌های اجتماعی متفاوت باشد، زیرا آن‌ها در مرحله‌ای قرار گرفته‌اند که نیاز به اعتماد اجتماعی بیشتر برای تولید سرمایه در زمینه‌های مختلف دارند، بنابراین باید بتوانند در کنار افراد صاحب‌نظر در تعیین سرنوشت جامعه خود نقش داشته و تأثیرگذار باشند.
وی افزود: ما امروزه برای توسعه شهری نیازمند تولید سرمایه در حوزه‌های مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی هستیم تا زمانی‌که نتوانیم از جوانان به‌عنوان یکی‌از مهم‌ترین عامل افزایش و تولید سرمایه استفاده کنیم چه انتظاری باید برای پیشرفت شهر داشت.
وحیدی با اشاره به این‌که جوانان دارای قوت و نیروی جسمی و فکری هستند که می‌توان از آن‌ها متناسب با مدرکی که دارند در حوزه‌های مختلف استفاده کرد، افزود: امروزه در چنین شرایطی که تمام کشورها به‌دنبال پیشی گرفتن از یکدیگر هستند ما نباید به فکر گذران زندگی خانواده‌ها باشیم و این را بدانیم که نیازمند تولید سرمایه هستیم تا بتوانیم در سطح کشور تاثیرگذار باشیم.
این جامعه‌شناس عنوان کرد: عدم توجه و برنامه‌ریزی دقیق برای پرورش و رشد فکری جوانان زنگ خطری است برای مسئولین جامعه چراکه در چنین شرایطی با کاهش روحیه امید به آینده جوانان باید شاهد از دست دادن این نیروی پویا و تازه نفس در مسائل اجتماعی مختلف باشیم.
کمبود امید و اعتماد به نفس یکی‌از مهم‌ترین چالش‌های جوانان برای ایجاد و حفظ کسب و کارهاست، که برای ایجاد امید و اعتماد در جوانان باید در نظام‌های مختلف کشور ازجمله خانواده، آموزشی و اقتصادی اصلاحات اساسی صورت بگیرد و ضمن ارتقای توانمندی‌های حرفه‌ای در جوانان باید موانع موجود بر سر راه تولید و صادرات را برطرف کرد.
باید با درک شرایط و نیازهای جوانان، اقدام به ایجاد زیرساخت‌های لازم برای تزریق نشاط اجتماعی در بین آنان از طریق؛ توسعه پارک‌ها و بوستان‌های محلی، فرهنگسراها، کتابخانه‌ها و دیگر مراکز فرهنگی کرد، بایسته است در امر افزایش سطح امید و رفاه جوانان تلاش کنیم.
صیانت از جوانان در مقابل توطئه‌ها و هجمه‌های مختلف فرهنگی و اعتقادی دشمنان، جلوگیری از به انحراف کشیده شدن نسل طلایی کشور و نیز برنامه‌ریزی برای رشد و بالندگی استعدادها و توانمندی‌های این قشر فعال جامعه از مهم‌ترین وظایف مسئولان کشور است.
بنابراین باید زمینه‌ای فراهم شود تا به‌طور جدی به مسائل نوجوانان پرداخته شود، می‌توان این مسایل را در هشت بخش عمده که شامل؛ تحصیل، فراغت، هویت، اشتغال، ازدواج، آسیب‌های اجتماعی، سلامت و مشارکت است دسته‌بندی کرد که در پرداختن به هرکدام از این مسایل باید نگرش سیستمی داشت.
حل مشکلات مربوط به نوجوانان و جوانان نیازمند همکاری تمامی دستگاه‌هاست، مسایل و مشکلاتی که چندوجهی است و باید با مراقبت و هدف‌گذاری مطلوب علاوه‌بر جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی و فراهم کردن اوقات فراغت مناسب، بتوانیم مشکل اشتغال و ازدواج آن‌ها را برطرف کنیم و انجام این‌کار هم از عهده یک نهاد خارج است و همکاری و مساعدت همه دستگاه‌ها را می‌طلبد.
انتهای پیام