حمایت ایران از سیاست «چین واحد»

گفتنی است در پی ورود نانسی پلوسی به تایوان، ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه در واکنش به این سفر، بار دیگر بر حمایت از سیاست چین واحد تاکید و رفتار تنش زای مقامات آمریکا و مداخله در امور داخلی چین و نقض تمامیت ارضی آن کشور را محکوم کرد. کنعانی افزود: احترام به حاکمیت ملی کشورها، از اصول بنیادین منشور ملل متحد است، به گونه ای که ماده 2 منشور، اعضا را از هرگونه رفتاری که خدشه ای به تمامیت ارضی و استقلال سیاسی دیگر دولت‌ها وارد کند، بر حذر می‌دارد. وی افزود: جمهوری اسلامی ایران احترام به تمامیت ارضی کشورها را از مبانی سیاست خارجی خود می داند و حمایت از سیاست چین واحد در این چارچوب، تردید‌ناپذیر است. پیش‌تر سید ابراهیم رئیسی پنجم مرداد در گفت وگوی تلفنی با «شی جین پینگ» رئیس‌جمهور خلق چین، دخالت آمریکا در امور داخلی کشورها را در ادامه سیاست مخرب یکجانبه گرایی این کشور خواند که اکنون به تهدیدی برای صلح و امنیت جهانی تبدیل شده است. رئیس‌جمهور ایران، احترام به حاکمیت ملی و حفظ تمامیت ارضی کشورها را از اصول بنیادین سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران برشمرد و در این چارچوب حمایت از سیاست چین واحد را سیاست قطعی و اصولی جمهوری اسلامی ایران خواند. ایران از سال 1350 جمهوری خلق چین را به رسمیت شناخته است. پیش از آن ایران و تایوان از 1942 تا 1971 روابط رسمی دیپلماتیک داشتند. در 1971 روابط سیاسی دو کشور پایان یافت و سفارت های دو کشور بسته شد. با این حال روابط تجاری بین دو طرف همچنان برقرار است. ایران در سال 2018، سی و پنجمین شریک تجاری بزرگ تایوان بود. تجارت دو کشور در سال 2018 بیش از 59/ 1‌میلیارد دلار بود. صادرات عمده تایوان به ایران شامل فولاد، ادوات ذخیره ای و پلی وینیل کلراید بود. صادرات اصلی ایران به تایوان شامل نفت، آلومینیوم و فولاد بود.

نقطه عطف در روابط چین و آمریکا

همزمان دستیار وزیر امور خارجه ایران نیز سفر نانسی پلوسی به تایوان را نقطه عطفی در روابط چین و آمریکا خواند و گفت: این سفر با امواجی که ایجاد می‌کند بر روابط بین‌الملل تاثیرگذار خواهد بود. به گزارش خبرگزاری فارس، «رضا زبیب» دستیار وزیر امور خارجه و مدیرکل آسیا و اقیانوسیه وزارت امور خارجه پس از سفر «نانسی پلوسی» رئیس مجلس نمایندگان آمریکا به تایوان در توییتر نوشت: تثبیت جنگ سرد دوم؛ روابط بین‌الملل شوک های بزرگی را تجربه خواهد کرد. بهره‌مندی از فرصت های پیش رو، نیازمند چابکی و هوشمندی بالایی است. از سوی دیگر انجمن دوستی ایران و چین در بیانیه ای سفر نانسی پلوسی رئیس مجلس نمایندگان آمریکا به جزیره تایوان را مصداق آشکار نقض حاکمیت و تمامیت ارضی چین و دخالت در امور داخلی این کشور دانست.

سیاست تهران جدید نیست

محسن شریعتی نیا استادیار روابط بین‌الملل دانشگاه شهید بهشتی و کارشناس ارشد مسائل چین هم درخصوص موضع‌گیری سریع ایران مبنی بر حمایت تهران از سیاست چین واحد به «دنیای‌اقتصاد» گفت: این موضع‌گیری ایران جدید نیست، از زمان به رسمیت شناخته شدن جمهوری خلق چین تاکنون ایران از سیاست سنتی خود یعنی چین واحد پیروی کرده و تغییری در این سیاست به وجود نیامده است. شریعتی نیا افزود: از آنجا که این راهبرد ایران چندان در مطبوعات ما مورد بحث قرار نگرفته است، این زمزمه به وجود آمده که حمایت ایران از چین واحد پس از سفر مقام آمریکایی به تایوان، سیاست جدیدی است، در حالی که تغییری در استراتژی ایران به وجود نیامده است.

مناقشه تایوان و منافع تهران

محمد جواد قهرمانی، پژوهشگر ارشد مسائل چین هم در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» درخصوص راهبرد چین واحد از سوی جمهوری اسلامی ایران گفت: تایوان را می‌توان حوزه جغرافیایی مهمی محسوب کرد که ایالات متحده آمریکا از طریق آن تلاش می‌کند فشارها را بر جمهوری خلق چین حفظ کند. اگرچه آمریکا برای چند دهه همواره تاکید کرده که به سیاست چین واحد متعهد است اما در دوره‌هایی دست به اقداماتی زده که سبب خشم طرف چینی شده است. با وجود ثبات نسبی از اواسط دهه 1990، از زمان به قدرت رسیدن دونالد ترامپ در آمریکا، واشنگتن روندهای جدیدی را در روابط با تایوان آغاز کرد که در دولت جو بایدن نیز استمرار یافته است؛ به گونه‌ای که بایدن به کرات به این موضوع اشاره کرده که در صورت اقدام نظامی چین، آمریکا به دفاع از تایوان خواهد پرداخت.

قهرمانی افزود: سفر نانسی پلوسی، رئیس مجلس نمایندگان آمریکا به تایوان، آخرین نمونه از اقداماتی است که آمریکا از طریق آن به اعمال فشار علیه پکن می‌پردازد. این در حالی است که برای نخستین بار مقامات چینی به طور خصوصی پیام‌های هشدارآمیزی به طرف آمریکایی ارسال کرده و در تماس روسای جمهور دو کشور نیز شی جین پینگ، ادعا کرده بود، آمریکا دست از بازی با آتش بردارد.

این کارشناس مسائل چین در ادامه اظهار کرد: این موضوع سبب شد وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز به انتقاد از سیاست آمریکا پرداخته و آن را نقض تمامیت سرزمینی چین بداند. این اظهارات همسو با سیاست شرق‌گرایی تهران و تلاش کشور برای همسویی با چین در شرایط تشدید تنش با ایالات متحده است. البته بسیاری از کشورهای جهان حتی متحدان و شرکای آمریکا نیز بر اصل سیاست چین واحد تاکید دارند. به طور طبیعی هر گونه افزایش تنش میان این دو قدرت بزرگ حاوی منافعی برای جمهوری اسلامی ایران خواهد بود. این تشدید تنش‌ها می‌تواند اهمیت جایگاه راهبردی ایران را بیش از پیش نمایان سازد. با نگاه به سیاست آمریکا در سال‌های اخیر نیز روشن است که هرگونه تمرکز آمریکا بر آسیاپاسیفیک که اساسا از افزایش قدرت چین نشأت می‌گیرد می‌تواند به کاهش تمرکز آن بر منطقه خاورمیانه منتهی شود (اگرچه به معنای خروج کامل نیست). البته بهره‌برداری از این وضعیت به نوع کنشگری تهران نیز بستگی دارد. محمد جواد قهرمانی در پایان تاکید کرد: با این حال، توجه به یک نکته مهم ضروری می‌نماید؛ اینکه در تنگه تایوان به لحاظ تاریخی بحران‌هایی وجود داشته اما هیچ‌گاه به جنگ منتهی نشده است و همان‌طور که مقامات آمریکا نیز اذعان دارند این تحولات را نمی‌توان به معنای عدول آمریکا از سیاست چین واحد تلقی کرد. در کنار این، وجود این برداشت که در حال حاضر امکان مواجهه نظامی میان چین و آمریکا در تنگه تایوان وجود دارد می‌تواند ناشی از مقایسه ادراک رهبران چین با روسیه باشد. در حالی که رهبران چین به دلیل الزام به حفظ وضعیت اقتصادی به عنوان عامل مشروعیت بخش داخلی و همچنین به دلیل آنکه توانسته‌اند از طریق توسعه توانایی‌ها و ظرفیت‌ها در سطح بین‌المللی برای خود علاوه بر نفوذ سخت، منزلت و احترام بین‌المللی نیز تحصیل کنند در حال حاضر به نظر نمی‌رسد الزامی به استفاده از گزینه نظامی داشته باشند. هرچند این به معنای انفعال چین نیست. با این حال، در پیش گرفتن سیاستی متوازن در حال حاضر به یقین بیش از گذشته می‌تواند منافع کشور را تامین کند.