حمایت‌ها زبانی است
بی‌شک صنایع نوپا در سال‌های اولیه فعالیت‌شان نیازمند حمایت دولت هستند و این حمایت‌ها باید تا زمان رشد کافی صنعت موردنظر ادامه داشته باشد.
حال وقتی صنعتی از اهمیت استراتژیک برخوردار و دارای ارزش‌افزوده بالایی هم باشد، پروسه زمانی دستیابی به بلوغ اهمیت زیادی پیدا می‌کند. اکنون بیش از نیم قرن از تاسیس صنایع خودروسازی در ایران می‌گذرد و این صنعت هنوز به بلوغ نرسیده است. صنعتی که روزبه‌روز با چالش‌های عدیده‌ای چون افزایش چندبرابری نرخ، مافیا و انحصارگرایی مواجه بوده و همچنان وابسته به حمایت‌های دولتی است.
از سوی دیگر ضعف تکنولوژی به کاهش کیفیت در برخی از تولیدات منجر شده و تصادفات جاده‌ای همه‌ساله هزینه‌های سنگینی را به اقتصاد و مردم تحمیل می‌کند. براساس اعلام سازمان بهداشت جهانی، در سال 2017 با بیش از 22هزار نفر قربانی در حوادث رانندگی، ایران در رتبه 38 جهانی قرار داشته است. باتوجه به آمار بالای تصادفات و هزینه‌های ناشی از آن می‌توان بکارگیری تکنولوژی خودران و هوشمندسازی را برای کاهش این آمار فرصت خوبی تصور کرد. صمت در این گزارش به چالش‌های هوشمندسازی خودروها و تولید خودروهای خودران پرداخته است.
صنعت خودرو، بیمار رو به زوال
در بررسی جایگاه اقتصادی کشورهای جهان، صنعت خودروسازی به‌دلیل ارزش و جایگاه ویژه آن در شبکه تولید صنعتی و خدمات پس از فروش، یکی از شاخص‌های توسعه‌یافتگی محسوب می‌شود. این صنعت به‌لحاظ ارتباط گسترده با زنجیرهای بالادستی و پایین‌دستی خود، صنعتی کلیدی محسوب می‌شود و جایگاه مهمی در توسعه صنعتی و رونق تولید دارد، به‌طوری که نقش موثری در رشد و توسعه اقتصادی و حتی فرهنگی ایفا می‌کند. چندی پیش، روح‌الله دهقانی‌فیروزآبادی، معاون علمی و فناوری اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری در جمع خبرنگاران اذعان کرد که امروزه بیش از هزار شرکت دانش‌بنیان فعال هستند که می‌توانند صنعت خودرو را به‌لحاظ فنی همسو با جهان کنند. بنابراین، معضلی در دسترسی به فناوری در این صنعت احساس نمی‌شود. به‌اعتقاد من، مشکل صنعت خودرو دانش و فناوری نیست. از نظر فناوری به هر آنچه نیاز داریم، می‌توانیم به آن برسیم. به‌عبارت دیگر، دسترسی به فناوری خودروهای روز دنیا برای دانش‌بنیان‌ها باوجود همین زیرساخت‌ها قابل‌دسترسی است، در اصل مشکل آن اقتصاد است. در واقع، مدل‌های اقتصادی درستی برای خودروسازی نداریم. اگر اقتصاد خودروسازی کشور اصلاح شود، خود به خود بازیگران دانش‌بنیان هم می‌توانند فعالیت گسترده‌تری داشته باشند.
خودرانها، هنوز در فاز تحقیقاتی
امیرحسین علیزاده، یکی از مدیران خودرویی کشور در گفت‌وگو با صمت درباره تولید خودروی خودران ایرانی، باتوجه به شرایط فعلی گفت: خودرانها خلاف تمام موانعی که بر سر راه بود، در دنیا به واقعیت تبدیل شده و در حال اتمام مراحل تحقیقاتی‌اش است که انقلابی در حوزه فناوری به‌وجود خواهد آورد. باتوجه به فناوری خاص و تحقیقاتی، ساخت خودروهای خودران، مستلزم زیرساخت‌های خاص خود است که سیاست‌گذاران باید آنها را مدنظر قرار دهند، به‌علاوه اینکه در کل دنیا هم، چنین موضوعی به تولید انبوه نرسیده است و فازهای تحقیقاتی نهایی را سپری می‌کند. وی افزود: بزرگ‌ترین مانع یا چالش این خودرانها، دستیابی به روشی برای ایجاد عملکرد ایمن و بدون نقص در محیط‌های شلوغ و غیرقابل‌پیش‌بینی از خودروهای دارای راننده است. هم‌اکنون تاکسی‌های خودران در برخی نقاط امریکا به‌صورت آزمایشی در محیط‌های کوچک و به‌صورت محدود در حال آزمایش هستند. علیزاده گفت: مسئله مهم دیگر، مسئله قانون و قانون‌گذاری است به‌طورقطع، باید ساختارهای مکان‌هایی مانند آزادراه‌ها تغییر کند و بعضی زیرساخت‌ها مانند خیابان‌ها و شهرها باید تقویت شوند. همچنین، مسئول اصلی تصادفات مشخص شود، زیرا در خودرانها راننده‌ای وجود ندارد. به‌علاوه مسائل فنی و پیچیدگی فناوری این خودروها در تولید انبوه نیز از چالش‌های پیش‌رو است.
فروش نداشتیم، تعطیل کردیم
تعطیلی شرکت‌های دانش‌بنیان در هر حوزه، جزو اخبار ناخوشایندی است که دلایلی از جمله ضرر و زیان صاحبان آنها و عدم‌حمایت دولت در نوسانات ارزی، می‌تواند موجب انحلال آنها باشد. محمدرضا حسانی‌فر، فعال دانش‌بنیان در زمینه هوشمندسازی خودرو که به‌دلیل معضلاتی در زمینه تجاری‌سازی کسب‌وکار خود را تعطیل کرده است، گفت: در مسیر تولید تاکنون با موانع مختلفی روبه‌رو شدیم و در نهایت توانستیم محصول خود را که مانیتورهای هوشمند خودرو بود، تولید کنیم، اما در بازار شکست خوردیم و باتوجه به شرایط ارزی موجود، تصمیم گرفتیم که به کار خود پایان دهیم. متاسفانه، انحصارگرایی در بازار، موجب شکست دانش‌بنیان‌های زیادی شد که در زمینه فناوری‌های خودرویی فعالیت می‌کنند. در واقع، جایی برای شرکت‌های فناور نوپا که عموما از نخبگان تشکیل شده‌اند، نیست؛ از یک پیچ کوچک گرفته تا بزرگ‌ترین قطعات خودرو در کشور انحصاری است. به‌عبارت روشن‌تر، امکان حیات برای شرکت‌های دانش‌بنیان در صنعت خودرو وجود ندارد.
وی گفت: دانش‌بنیان‌ها، بازیگران کوچک صنعت خودرو به‌حساب می‌آیند، در حالی‌که در بیشتر کشورهای توسعه‌یافته، دانش‌بنیان‌ها، سکاندار اصلی این صنعت هستند. به‌همین‌دلیل، روز به روز شاهد تولیدات فناورانه آنها هستیم. در ایران ساخت خودرو هوشمند، بیشتر شبیه یک رویا است و بسان دیگر خودروها وارد و بعد مونتاژ می‌شود. نبود سرمایه‌گذار از دیگر معضلات توسعه خودرو هوشمند است، چرا که عرصه‌ای است که بازگشت سرمایه در آن در مدت زمان بلند صورت می‌گیرد. وی بااشاره به وعده وعیدهای برخی مسئولان درباره توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در حوزه فناوری‌های خودرو گفت: بیشتر حمایت‌ها زبانی است و در عمل، جای خالی فرآیندی که متشکل از راه‌حل باشد، به‌شدت احساس می‌شود. با نگاهی مختصر می‌توان گفت که در وضعیت فعلی، محصول یا شرکت موفق بومی در این زمینه دیده نمی‌شود. بنابراین، معضلی وجود دارد که ناشی از خلأهای قانونی و ناکافی بودن حمایت‌ها است. به‌گفته این فعال دانش‌بنیان که به تولید مانیتورهای هوشمند خودرو می‌پرداخت، دلیلی که باعث شد کسب‌وکار خود را منحل کند، شکست در بازار و بازگشتن سرمایه بود که حمایت چندانی هم از سازمان‌های مربوطه نشد.
کاهش 20 تا 30 درصدی ترافیک
در ادامه، شهاب خدامرادی، رئیس گروه هوشمندسازی ستاد توسعه فناوری‌های فضای و حمل‌ونقل پیشرفته معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در گفت‌وگو با صمت درباره برنامه‌های حمایتی این نهاد از دانش‌بنیان‌های فعال در زمینه فناوری‌های خودرویی گفت: معاونت علمی توجه ویژه‌ای به توسعه خودروهای هوشمند و فناوری‌های مرتبط با آن دارد، به‌گونه‌ای که قرار است فعالان در زمینه فناوری خودروهای هوشمند هم در حوزه بار و مسافر، چه درون‌شهری و چه برون‌شهری را موردحمایت قرار دهد. همچنین، قصد داریم شرکت‌های توانمند به‌منظور توسعه سامانههای همراه هوشمند را شناسایی و حمایت کنیم.
وی ادامه داد: از آنجایی که یکی از اصلی‌ترین معضلات اصلی کشور، ترافیک شهری و سیستم حمل‌ونقل است، توسعه فناوری‌هایی که با هوشمندسازی مرتبط است، منجر به کاهش ترافیک می‌شود که نگرش معاونت علمی، توسعه این نوع از فناوری‌ها است. گفتنی است، در این مسیر با سازمان‌های مختلفی در ارتباط هستیم که در حوزه‌های هوشمندسازی فعالیت دارند و لازم می‌دانیم تمامی ارگان‌های حمل‌ونقل به‌عنوان ذی‌نفعان این جریان با معاونت علمی همکاری داشته باشند. به‌گفته خدامرادی، نزدیک به 20 تا 30 درصد پلتفرم‌های اشتراکی می‌تواند به کاهش ترافیک کمک کند.
راهاندازی سامانههای هوشمند
خدامرادی گفت: پردازش تصویر اصلی‌ترین فناوری در توسعه سامانههای هوشمند در حمل‌ونقل باری و مسافری است که خوشبختانه فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان در این عرصه قابل‌قبول است. باتوجه به ظرفیت بودجه‌ای که داریم، قصد کرده‌ایم، از آنها حمایت کنیم. کمابیش با همه ذی‌نفعانی که مرتبط با حمل‌ونقل هستند، رایزنی شده است که پای کار بیایند تا زیرساخت‌های توسعه فناوری را ایجاد کنیم. گفتنی است، در این زمینه تفاهمنامه‌هایی با نهادهایی نظیر وزارت راه و شهرسازی، وزارت صمت، شهرداری و سازمان حمل‌ونقل ترافیک شهرداری تهران امضا کردیم. وی بااشاره به همکاری شهرداری با معاونت علمی در زمینه هوشمندسازی خودروها گفت: طبق مناقصه‌ای که شهرداری برگزار کرد، آن دسته از شرکت‌های دانش‌بنیانی که در حوزه پردازش تصویر، دوربین‌های ثبت تخلف، پلتفرم‌های حمل‌ونقل اشتراکی و پارک حاشیه هوشمند فعالیت می‌کنند، می‌توانند کمک‌های شایانی به شهرداری در خدمت ارائه بدهند.
به‌گفته خدامرادی، باوجود ایجاد برخی زیرساخت‌ها که فقدان آن امروز احساس می‌شود، در آینده حمل‌ونقل کشور به هوشمندی بالا تجهیز می‌شود. وی گفت: بیش از 50 درصد به معیارهایی که در کشور وجود دارد، نزدیک هستیم و شکاف‌هایی را که وجود دارد، باید با توان دانش‌بنیان‌ها پر کرد. چالش اصلی، هماهنگی بین‌سازمانی است که فرآیند سختی دارد. در واقع، ایجاد زیرساخت و پیاده‌سازی فناوری در کشور خیلی سخت اتفاق می‌افتد. وظیفه معاونت علمی و فناوری اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری هم‌صدا کردن این نهادها است.
سخن پایانی
در مجموع می‌توان گفت که تولید خودروی خودران باتوجه به چالش‌ها و ضعف‌های موجود در کشور در سطوح مشخصی شدنی است. در واقع، با نظر به سطوح مختلف خودروی خودران که شامل 5 سطح از سیستم‌های کمک‌راننده تا خودروی تماما خودران است و شرایط فعلی ایران و فرصت‌ها و محدودیت‌های ذکرشده، می‌توان سطح یک یا 2 خودران را برای 5 سال آینده در اولویت توسعه قرار داد. تحقیقات بیانگر آن است که خودروهای خودران، سطح ایمنی بسیار بالاتری از خودروهای معمولی که در آن امور مختلف کنترل و هدایت خودرو به‌صورت فیزیکی توسط انسان اداره می‌شود، دارند. خودروهای خودران، تکنولوژی‌های پیشرفته متعددی را برای ایمنی بیشتر به‌کار می‌گیرند. تکنولوژی هوش‌مصنوعی، اینترنت‌اشیا، بستر ارتباط از طریق اینترنت 5G یا نسل پنجم از جمله تکنولوژی‌هایی است که بکارگیری درست آن، می‌تواند تحولی عظیم در حوزه ایمنی حمل‌ونقل ایجاد کند. آمارها حاکی از آن است که انسان و خطاهای انسانی، عامل اصلی تصادفات است و در حدود 93 درصد تصادفات حضور دارد./ روزنامه صمت