حیثیت و جایگاه مجلس در دور دهم به‌شدت آسیب دید
به گزارش خبرنگار تشکل‌های دانشگاهی خبرگزاری فارس، سینا کلهر مدیرکل مطالعات فرهنگی مرکز پژوهش‌های مجلس در جلسه هفتگی «محفل مجازی خط» که با عنوان «درس‌ها و عبرتهای مجلس دهم» در جمع دانشجویان مجلس دهم را متفاوت از دیگر مجالس پس از انقلاب توصیف کرد و گفت: اتفاق خاصی در مورد مجلس دهم افتاده که این اتفاق مجلس دهم را از سایر مجالس متفاوت کرده است. آن اتفاق این بود که شأن مجلس، قدر و منزلت مجلس، حتی حیثیت مجلس در دوره دهم به شدت آسیب دید.
وی افزود: یعنی مواجه شدیم با وضعیتی که حتی دیگر در وضعیت عادی جامعه هم افراد خیلی احترامی برای این موقعیت و این مجلس قائل نبودند. نمودش هم همان اتفاقی بود که برای نماینده سیستان و بلوچستان اتفاق افتاد که به شکل بسیار تحقیر آمیزی با رفتار یک شهروند، مواجه شد. حالا فارغ از اینکه حق داشت یا نداشت. همچنین تمام شدن مجلس دهم همانا و دستگیری یک نماینده و خبر متواری شدن و جستجو برای دستگیری‌اش، کلیت آن را به یک اتفاق خاص تبدیل کرد.
کلهر ادامه داد: یک اتفاق دیگر هم در ادامه همین ماجرا رخ داد و نه تنها به تخریب حیثیت مجلس کمک کرد، بلکه به کل حیثیت نظام اجتماعی و سرمایه اجتماعی در جامعه آسیب زد و آن در واقع فاجعه سلفی با خانم موگرینی بود که عملا حداقل شئونات و حیثیات موجود در مجلس را به نحوی به باد داد. می خواهم بگویم که این چند اتفاق عملا اتفاق های مثبت را تحت شعاع قرار داد و اجازه نداد که خیلی از آنها دیده شود.
* چند اتفاق خاص در مجلس دهم به حیثیت، جایگاه و شان مجلس ضربه زد
مدیرکل مطالعات فرهنگی مرکز پژوهش‌های مجلس یادآور شد: اگر بخواهیم جزئی به مجلس نگاه کنیم بالاخره این طور نیست که مجلس فاقد هر نوع کارنامه ای بوده باشد و فاقد هر نوع عملکردی، می توانیم از جهات های مختلف از جمله قوانین، نظارت، پرسش از وزرا و حتی پرسش از رئیس جمهور، فعالیت هایی که ریاست مجلس و هیئت رئیسه داشت عملکرد مجلس دهم را بررسی کنیم. منتها آن چند اتفاق خاص در این مجلس به حیثیت، جایگاه و شان مجلس ضربه زد.
کلهر تصریح کرد: حالا چه دیدار با نماینده اتحادیه اروپا، بعضی از اقدامات نماینده های مجلس مخصوصا از جهت رانت هایی که ایجاد کردند یا بازداشت نماینده های مجلس در بعضی از پرونده‌های فساد اقتصادی که در همه ادوار مجلس بی سابقه بوده است، نوع عملکرد آنها در مقابل وزرا مخصوصا عملکردی که در ارتباط با وزیر مسکن داشتند، همین طور در دستور کار قرار دادن برخی از موضوعاتی که عملا اولویت اساسی مردم نبود و داشتن جایگاه به شدت حاشیه‌ای در اتفاقاتی که در کشور رخ داد مخصوصا نوع واکنش مجلس در مورد ماجرای مربوط به بنزین و اتفاقات قبل و بعد از آن در کل، مجلس را مجلسی تبدیل کرد که می‌توان آن را ضعیف‌ترین مجلس بعد از انقلاب اسلامی یا شاید بدترین مجلس از ابتدا تاکنون شمرد که جایگاه و حیثیت آن را خدشه‌دار کرد.
* سه عبرت اساسی که می‌توان از مجلس دهم گرفت
وی در ادامه نشست به سه عبرت اساسی که می‌توان از مجلس دهم گرفت، اشاره کرد و ادامه داد: اولین عبرت این مجلس بیشتر از آنکه برای ما باشد برای نمایندگان مجلس جدید یازدهم است. نکته این است که باید خودشان حرمت جایگاهی که در آن قرار دارند را رعایت کنند. رعایت کردن این حرمت ها در نوع ظاهرشان، تا نحوه ی سخن گفتنشان، و نحوه ی تعاملاتشان با قویه مجریه باید لحاظ شود.
مدیرکل مطالعات فرهنگی مرکز پژوهش‌های مجلس گفت: با توجه به وضعیت پیش آمده دیگر مصونیتی برای عدم پاسخگویی یا رفتار ناشایست برای نماینده مجلس دیده نمی‌شود. مثلا همین اتفاقاتی که برای نماینده سیستان افتاد و حرمتش را رعایت نکردند اگر می‌خواهیم شان و حیثیت مجلس رعایت شود، لازمه اش این هست که خود نمایندگان مجلس در درجه اول این کار را انجام دهند و اگر خودشان شأن خود را رعایت نکنند، شأنشان در جامعه رعایت نمی‌شود.
وی گفت: دومین عبرت این است که مجلس به عنوان مهمترین نهاد مردم‌سالاری و نهادی که نزدیکترین روابط را با مردم دارد و باید از مردم نمایندگی بکند، مسائل جامعه را حل و فصل کند و نماد و ابزار حضور مردم در سیاست گذاری باشد، از چرخه سیاست گذاری خارج شده است و عمدتا سیاست گذاری ها در محیط های بسته دیگری اتفاق می‌افتد؛ مانند ماجرای تصمیمگیری در مورد بنزین و حواشی آن.
کلهر افزود: یک سال تا دو سال قبل از ماجرای بنزین این نحوه سیاست گذاری در حال رخ دادن بود و هیچ واکنشی از نماینده مجلس در اعتراض به این نوع سیاست گذاری ندیده بودیم و ناگهان بعد از اینکه تصمیم بنزین به آن شکل گرفته شد و آسیب ها و صدمات زیادی به حیثیت اجتماعی نظام وارد کرد، مجلس واکنش بی خبری را در مورد این تصمیم گیری نشان داد. سقوط و تنزل حیثیت و جایگاه مجلس عملا موجب به حاشیه رفتن و کنار رفتن مجلس از مسائل اصلی جامعه میشود و اگر بخواهم دقیق تر بگویم، به حاشیه رفتن مردم از چرخهی سیاستگذاری را هم شامل میشود.
وی ادامه داد: سومین عبرت این است که نباید خوشحال باشیم که مجلس به چنین روزی افتاده است. انقلاب اسلامی از ستون‌های اساسی‌اش مقابله با دیکتاتوری و خودرأیی بوده و این جمله امام که «مجلس در راس امور است» از این جهت مهم است که یکی از نهاد‌هایی که می‌تواند با استبداد و دیکتاتوری مقابله کند مجلس و حضور آن در چرخهی سیاستگذاری است باید به شکل بسیار جدی به این فکر کنیم که یکی از مهمترین آرمان ها و ستون های انقلاب اسلامی که مردم سالاری، یعنی حضور مردم در تصمیمگیری و سیاست به بحران کشیده شده است. همین حضور مردم شرط و ضامن حرکت نکردن به سمت استبداد رای بوده است که این حضور در «مجلس قوی اثرگذار» خلاصه می شود.
* سه شاخصی که در مجلس دهم و دولت تدبیر و امید آسیب دیدند
مدیر مطالعات فرهنگی مرکز پژوهش‌های مجلس در ادامه سخنان خود سرمایه اجتماعی، امید اجتماعی و امید بهبود وضع و هویت ملی و هویت نظام سیاسی به عنوان سه شاخصی بر شمرد که در مجلس دهم و در دولت تدبیر و امید آسیب دیدند و گفت: عملکرد مجلس باعث شد که سرمایه اجتماعی نظام به شدت کاهش پیدا کند. مخصوصا این تفکر در درون بخش‌ها و اقشار مردم جاری شد که انگار فساد فراگیری در جامعه پدید آمده است و ناکارآمدی جامعه را فرا گرفته. این تصور بود و هست که وزیران و نمایندگان و روسای سه قوه عملا فقط به فکر دستیابی به منافع خودشان هستند و کاری به کار مردم ندارند. با تصمیماتی مانند گرانی بنزین هم عملا دیگر این تفکر تقویت شد.
کلهر تصریح کرد: امید اجتماعی و امید بهبود وضع، همه شاخص سنجها در مورد بهبودی وضع اجتماعی در دوره مجلس دهم و دولت دوازدهم به شدت نزولی بود و آسیب دید. کورسوی امیدی که در بهبود وضع موجود هست این است که شاخص‌ها بهتر شوند و و همینطور که تغییر در عملکرد قوه قضاییه باعث این اتفاق شد و امیدواریم که همان تغییر در مجلس نیز رخدهد.
مدیر مطالعات فرهنگی مرکز پژوهش‌های مجلس بیان داشت: تمام تلاش هایی که در طول سالهای جنگ و بعد از آن صورت گرفت که در این مسیر بود که انقلاب اسلامی را به معنای دفاع از مستضعفان و احقاق حقوق مردم معنا کند که برای پیشبرد ایران و اسلام تلاش می کند، یعنی یک نوع معنای متعالی و یک نوع معنای ارزشی بر نظام سیاسی ایجاد کنند. منتها عملا در مجلس دهم و در دوره‌های اخیر دولت، این معنا و مبانی نظام سیاسی به شدت آسیب دیده و با جنگ روانی که در سالهای اخیر به عمیق ترین شکل ممکن ادامه پیدا کرده باعث شده که هیچ تفاوتی بین این نظام و نظام قبلی در بین مردم دیده نشود.
وی گفت: در کل این مجلس به سرمایه‌های اجتماعی و امید اجتماعی آسیب زد و ما می‌توانیم بگوییم که چه خوب که مجلس تمام شد و باید به مجلس بعدی امیدوار باشیم و این مجلس آیینه عبرت بشود.
کلهر با اشاره به عملکرد مرکز پژوهش‌های مجلس در دوره دهم هم افزود: طبعا مرکز نهاد سیاسی نیست، یعنی نه موضع‌گیری‌ها، نه فعالیتش و نه عملکردش هیچکدام نشان از سیاسی بودن به معنای این که وابسته به جریان های سیاسی باشد یا از موضع قدرت باشد و نه از موضع کارشناسی، نیست.
* در مورد سند 2030 گزارشی تهیه شد که چالش‌های بسیار زیادی به دنبال داشت
وی اظهار داشت: مرکز پژوهشها از دوره مجلس هفتم به بعد و با تلاشهای دکتر احمد توکلی که سعی در تثبیت مرکز پژوهش‌های مجلس داشتند رشد زیادی کرد. البته بعد از کارهایی که آقای لاریجانی و محمدرضا خاتمی در دوره‌های قبل از آن انجام دادند. آقای توکلی زیربنایی را درست کردند که تمرکزش بر روی بحث کارشناسی بوده و قطعا اگر بخواهم یک صفت را برای مرکز پژوهش انتخاب کنم نهاد کارشناسی را انتخاب می کنم که در موارد متعددی هم دیده میشود که سعی کرده در برابر اراده مجلس نظر کارشناسی خودش را اعلام و اعمال کند. اما این به این معنا نیست که نظر سیاسی در هیچ یک از گزارش های مرکز دخیل نبوده و یا گزارش محرمانهای وجود نداشته است.
مدیر مطالعات فرهنگی مرکز پژوهش‌های مجلس یادآور شد: مثلا در مورد سند 2030 مناقشه ای وجود داشت و گزارشی در مرکز تهیه شد که چالش‌های بسیار زیادی پس از آن گزارش ایجاد شد؛ از دستور جمع‌آوری گزارش گرفته تا محرمانه شدن آن گزارش صادر شد، ولی آنقدر استقلال در درون مرکز وجود داشت که در نهایت بعد از همه فشارها گزارش مرکز در مورد سند 2030 منتشر شد که به شدت مخالف و مغایر نظرات رئیس مرکز و هم شاید رئیس مجلس بود.
وی ادامه داد: می خواهم بگویم مصادیقی بوده که گزارش‌ها بر خلاف نظر رئیس مرکز یا رئیس مجلس بوده است ولی خب منتشر شده. اما در مورد اینکه چقدر نظرات مرکز در مجلس مورد استقبال قرار می‌گیرد و چقدر مرکز پژوهش و موثر بوده واقعیت این است که ما بسته به موضوعات مختلف تاثیرگذاری متفاوتی در مجلس داشته ایم
کلهر تاکید کرد: در برخی از موضوعات شاید مرکز پیش نویسهای قانونی را هم مینوشته و مجلس هم کاملا همراهی می‌کرده، در جاهایی که موضوعات سیاسی بوده و به هویت جریان‌های سیاسی گره می خورده مثلا برجام یا FATF که یک دوگانگی سیاسی را در جامعه پیش میآورند و نهادهای قدرت را دچار دوگانگی می‌کنند، در این گونه موارد نه تنها نظر مرکز، بلکه نظر کارشناسی نیز مورد توجه قرار نمی‌گیرد. اما اگر خط نمودار تأثیرگذاری مرکز در دوره‌های مجلس را رسم کنیم، این تاثیرگذاری مرکز صعودی بوده است و مرکز سعی کرده است که همواره موثر باشد.
وی گفت: به دلیل همین تأثیرگذاری بوده است که مقام معظم رهبری در دیدار با نمایندگان مجلس به نوعی کار مرکز را تایید کردند و در پیام نوروزیشان به مرکز اشاره کردند به اینکه بخشی از کارهای مجلس و اولویت‌های مردم را پیگیری کند و این نشان می‌دهد که مرکز توانسته در نظام فکری رهبری و تصمیم‌گیران کشور یک جایگاهی برای خود ایجاد کند. از جهتی که در مورد مسائل مختلف نظر کارشناسی را داشته باشد و تاثیرگذاری، دارد؛ اما باید دقت کنیم که مرکزی یک نهاد نوپا و چابک است و همچنان در حال یادگیری است و احتمال اینکه کارکردش که بهتر شود بسیار بالاست.
* بود و نبود کمیسیون فرهنگی مجلس!
مدیر مطالعات فرهنگی مرکز پژوهش های مجلس با ارزیابی وضعیت کمیسیون فرهنگی مجلس در طول چندین دوره مجلس، گفت: من چهار دوره کمیسیون فرهنگی را تجربه کردم و تقریبا در این چهار دوره هم در مرکز فرهنگی مسئولیت داشتم. واقعیت این است که اگر قرار است یک تصمیم درستی گرفته بشود، این است که کمیسیون فرهنگی تعطیل گردد. چون عملا بود و نبود این کمیسیون فرقی نمی‌کند.
وی افزود: اثرگذاری هم نداشته و این عدم اثرگذاری خیلی مربوط به افرادی که در این کمیسیون مسئولیت دارند نیست. کمیسیون فرهنگی در نظام تصمیم گیری فرهنگ جایگاه حاشیه ای دارد. عمده تصمیمات در شورای عالی انقلاب فرهنگی گرفته می شود.
کلهر اضافه کرد: بخشی از تصمیمات در خود وزارتخانه‌ها و سازمان‌های حاکمیتی گرفته میشود. بخشی از تصمیمات را هم نیروهای مسلح می‌گیرند و بخشی از تصمیمات نیز در دفتر مقام معظم رهبری گرفته می شود. بعد از همه اینها تازه نوبت به کمیسیون فرهنگی می‌رسد که البته اگر بتوان برای آن جایگاهی ترسیم کرد. چون به شدت جایگاه حاشیه ای در نظام سیاستگذاری فرهنگی پیدا کرده است و کارآیی خاصی هم ندارد.
وی تصریح کرد: نمایندگان مجلس هم رغبتی برای حضور در این کمیسیون ندارند چون نه منفعت مالی و این دنیایی برایشان دارد نه منفعت اخروی چون عملا کار خاصی انجام نمیدهند. آن نمایندگانی که در این کمیسیون حضور پیدا می‌کند واقعا ایثار می‌کند چون زمان زیادی را صرف بررسی موضوعاتی می کنند که کارساز نیست و مورد استفاده قرار نمی گیرد.
* نحوه اثرگذاری نهادهای مردمی بر مجلس
کلهر به نحوه اثرگذاری گروه های مردمی در مجلس اشاره کرد و افزود: عملا بسیاری از نمایندگان مجلس در همان مسیری حرکت می‌کنند که توسط گروههای مردمی ریل‌گذاری شده است. ماجرا به این شکل میباشد که یک ساز و کار چند مرحله را ایجاد می‌کنند، به نوعی یک تکنولوژی جهت دادن دولتمردان و سیاست مردان.
وی گفت: می خواهم در اینجا این ساز و کار را توضیح بدهم. شاید مهم ترین قسمت ماجرا باشد برای هر کسی که فکر می‌کند چگونه می شود بر مجلس یا یک دولت یا یک وزیر اثر گذاشت. این ساز و کار یک فرایند سه تا چهار مرحله ای را مشخص می‌کند که این فرآیندها عمدتا توسط گروههای مردمی در حال انجام است. چون اعتمادی نسبت به آنها وجود دارد.
مدیرکل مطالعات فرهنگی مرکز پژوهش‌های مجلس درباره این که این چند مرحله چگونه طی می شود؟ گفت: مرحله اول، مرحله حساس سازی است؛ در همان ماجرای سن ازدواج چند مورد از NGO و به طور خاص چند نفر از جمعیت امام علی تعدادی از فعالان خودشان را بسیج کرده بودند که ذهن تعدادی از نمایندگان زن مجلس که به طور خاص دارای ویژگی های عاطفی و احساسی بودند، در یک بازه زمانی 3 تا 6 ماهه به مسئله کودک همسری حساس کنند.
وی ادامه داد: اولین کار آنها این بود که پرونده‌های متعددی برای این نمایندگان می آوردند، سپس تور ویژه ایرانگردی برای آنها تشکیل میدادند و نماینده‌ها را به مکانها و شهرهای مختلف بردند و خانه‌های کیسهای مورد نظر خود را به آنها نشان میدادند. آن ها کیس نهایی خود را هم طوری انتخاب میکردند که در یک مورد از آن ها نماینده را برای پیشنهاد قانون مجاب می‌کند. در همین حین با بسیج کردن جامعه از طریق رسانه‌ها، هنرپیشههای سینما و فعالان این حوزهها برای اینکه یک فشار رسانه‌ای در جامعه ایجاد کنند استفاده می کردند. آنها در این مرحله نماینده را رها نمی کردند و پس آنکه آن ها را تشویق به طرح پیشنویس قانون میکردند، همچنان مطالبه‌گری خود در مرحله دوم را انجام میدادند.
کلهر اضافه کرد: مرحله دوم، مرحله تغییر قانون است؛ در این مرحله فعالانه پیش نویسهای قانونی را خودشان تهیه و به نماینده‌های مجلس می رساندند و از پیش نویسهای قانونی خود دفاع می کردند و سپس سعی می کردند که جلوی پیش نویسهای جایگزین که از طرف خودشان نبود را بگیرند.
وی افزود: در مرحله سوم، به مجلس فشار زیادی برای تصویب قانون وارد می کردند و به صورت عجیبی بخش‌های زیادی مثل صدا و سیما، گروههای مردمی و همچنین رسانه‌های رسمی را با خودشان همراه می کردند و سعی در برهم زدن تلاشهایی که مرکز پژوهشها، گروههای مذهبی و کمیسیون قضایی برای رد قانون داشتند، تا جایی که بعضی اوقات موفق می شدند.
کلهر یادآور شد: این سازوکارها، سازوکارهای دقیقی بود که هرچند در مورد کودک همسری به سرانجام نرسید، ولی در مورد تابعیت توانستند که مرکز پژوهش ها را کنار بگذارند و قانون را تصویب کنند. در این زمان کوتاهی که مرکز پژوهش ها مشغول طرح کودک همسری بود آنها توانستند که این قانون را در مدت زمان کمی تصویب کننند. تا جایی که آقای آشنا آنها را به مرکز تحقیقات استراتژیک دولت دعوت کرد و آن ها از تجربه خود در این که چگونه برای تصویب قانونی فضاسازی کردند و باعث تصویب قانونی شدن برای آقای آشنا صحبت کردند.
مدیرکل مطالعات فرهنگی مرکز پژوهش‌های مجلس اظهار داشت: مرحله چهارم؛ آنها در مرحله بعد به اجرای قانون مشغول شدند. سعی کردند که باگ‌ها و مشکلات قانون را در مدت کوتاهی پیدا کنند و این مشکلات را برطرف سازند.
انتهای پیام /
مجلس انقلاب اسلامی پژوهش سرمایه اجتماعی